Γνώση, παιδεία, πολιτισμός

 

 

Του ΠΕΤΡΟΥ ΜΑΡΚΑΡΗ *
Κάποτε η γνώση και η παιδεία ήταν οι δύο μεγάλες σιαμαίες και κανένας χειρουργός της πολιτικής δεν τολμούσε να τις διαχωρίσει. Κάποτε η επιστήμη, η τέχνη και ο πολιτισμός αποτελούσαν ένα τρίπτυχο, τόσο που ο Μπρεχτ να οραματίζεται ένα θέατρο της επιστημονικής εποχής.

*Η είσοδος του πολιτισμού στα πανεπιστήμια ήταν προϊόν του Διαφωτισμού, ο οποίος κυριάρχησε στα πανεπιστήμια μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, όταν κυριαρχούσε ακόμα σε φοιτητές και διδάσκοντες η πεποίθηση ότι ο πανεπιστημιακός χώρος δεν είναι μόνο χώρος κατάκτησης γνώσης, αλλά και ανταλλαγής ιδεών, ένας χώρος παιδείας και πολιτισμού.

*Σήμερα ο Διαφωτισμός υποχωρεί σε όλα τα μέτωπα. Τα πανεπιστήμια λειτουργούν με βάση τις ανάγκες ενός παγκοσμιοποιημένου συστήματος. Συνεπώς ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για τη γνώση που απαιτεί το σύστημα ως προϋπόθεση για την αγορά εργασίας και πολύ λιγότερο για μια γενικότερη παιδεία, άρα και για μια πολιτισμική συνισταμένη της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ζούμε την εποχή της αντιστροφής του όρου «μεταρρύθμιση», που στις μέρες μας σημαίνει αντί για πρόοδο οπισθοδρόμηση σε παλαιότερες δομές. Οι αξίες του Διαφωτισμού εκπίπτουν η μια μετά την άλλη. Τα πανεπιστήμια υποτάσσονται μοιραία σ' αυτή τη γενική κατεύθυνση.

*Παράλληλα, η ευκολία πρόσβασης σε άπειρες πληροφορίες, γνώσεις και επιλογές που προσφέρονται στο φοιτητή μέσα από το Διαδίκτυο, και οι οποίες έχουν σαφή γνωστικό προσανατολισμό, διευρύνουν πολλές φορές τον γνωστικό ορίζοντα εις βάρος του πολιτισμικού. Αν δε χρησιμοποιηθεί σωστά, το Διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει και ως ένα είδος αναβολικού, που αναπτύσσει σε υπέρογκο βαθμό ορισμένες πτυχές της γνώσης και της σκέψης, ενώ άλλες τις αφήνει υπανάπτυκτες ή και τις καταστρέφει.

*Η Ελλάδα λειτουργεί μέσα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο ως ένα είδος άτυπου κύτταρου. Ή να το πω αλλιώς: η Ελλάδα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε παλιές, παγιωμένες δομές, που πιέζεται εσωτερικά για να τις κρατήσει και εξωτερικά για να τις αλλάξει, και σε καινούριες δομές που προσπαθεί να τις αφομοιώσει. Το πανεπιστήμιο ανήκει στην κατηγορία των πρώτων. Εσωτερικά πιέζεται για να μείνει ως έχει, εξωτερικά δέχεται πιέσεις για ν'αλλάξει. *Εκ πρώτης όψεως, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι αυτή η εμμονή στο παλιό έχει το πλεονέκτημα να διατηρείται η ισορροπία γνώσης-παιδείας και, κατ' επέκταση, να εξακολουθούν τα ελληνικά πανεπιστήμια να παράγουν ένα πολιτισμικό πάρεργο.

*Εμείς όμως είμαστε δέσμιοι άλλων καταστάσεων που μας οδηγούν από διαφορετικούς δρόμους στο ίδιο αποτέλεσμα. Δεν μας φταίει η οπισθοδρόμηση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τον οποίο έτσι κι αλλιώς ελάχιστα γνωρίζουμε. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η σχέση (ή ακριβέστερα η έλλειψη σχέσης) ανάμεσα στη μέση και την ανώτερη εκπαίδευση. Τόσα χρόνια και με τόσες κυβερνήσεις ακούω αυτό τον ατέλειωτο διάλογο για την ανώτερη εκπαίδευση. Κανείς όμως δεν σκέφτεται ότι το πρόβλημα βρίσκεται πρωτίστως στη μέση εκπαίδευση και ειδικότερα στη διασύνδεση του λυκείου με την ανώτερη εκπαίδευση.

*Σε όλη την Ευρώπη το λύκειο είναι το κατώφλι του πανεπιστημίου. Η αποστολή του είναι να προετοιμάσει το μαθητή για το πανεπιστήμιο. Αντίθετα σ' εμάς το λύκειο έχει σβηστεί από τον εκπαιδευτικό χάρτη και ισχύει η αλυσίδα: δημοτικό - γυμνάσιο - φροντιστήριο - πανεπιστήμιο. *Οσοι έχουν διδάξει στα πανεπιστήμια, είτε ως μέλη ΔΕΠ, είτε με το 407 (όπως εγώ) ξέρουν ότι οι πρωτοετείς φοιτητές μπαίνουν στις σχολές τους με τη νοοτροπία του φροντιστηρίου και όχι του λυκείου. Φαντάζονται ότι θα μαθαίνουν κάποια κείμενα παπαγαλία, ότι θα γράφουν εργασίες, υπό τύπον εκθέσεων, όπως μάθαιναν στα φροντιστήρια και ότι - όπως λέμε τόσο ωραία στην Ελλάδα - «η ζωή συνεχίζεται». Αντίθετα τα παιδιά που βγάζουν λύκειο στην Ευρώπη, έχουν μάθει να κάνουν εργασίες, στο πρότυπο αυτών που θα τους ζητούνται και στα πανεπιστήμια, έχουν μάθει να ψάχνουν στις σχολικές βιοβλιοθήκες (που σ' εμάς ανήκουν στα ουσιώδη εν ανεπαρκεία) και έχουν μάθει τι είναι η βιβλιογραφία.

*Η τετραετής ή πενταετής φοίτηση είναι στα ελληνικά πανεπιστήμια στην ουσία διετής ή τριετής, γιατί τα πρώτα δύο χρόνια αναλώνονται για να αναπληρώσουν οι φοιτητές αυτά που δεν έμαθαν στο λύκειο.

*Τώρα, εμείς αναρωτιόμαστε, αν μπορεί να παραχθεί πολιτισμός στα ΑΕΙ. Τα ευρωπαϊκά τον έχουν αποποιηθεί για τους λόγους που εξήγησα παραπάνω. Οσο για τα ελληνικά, μέσα στη σχέση λυκείων-πανεπιστημίων, μέσα σε υπεράριθμες σχολές που αγωνίζονται να μπάσουν τους φοιτητές αρχικά στο πνεύμα των πανεπιστημιακών σπουδών και μετά να αναπληρώσουν τη γνώση των χαμένων εξαμήνων, εμείς ψάχνουμε για πολιτισμό και φρου-φρου κι αρώματα. Είναι σαν να παίζουμε το «πού 'ν' το, πού 'ν' το το δαχτυλίδι».
 
* Ο ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΚΑΡΗΣ 
είναι συγγραφέας, μεταφραστής 
και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.

πηγή: http://www.kpad.gr/text/news/April08/el300308.htm