Περί ελευθερίας ο λόγος






Πρόσκληση ανακοίνωσης του πανεπιστημίου Cambridge της Αγγλίας για το μηνιαίο φιλοσοφικό περιοδικό του πανεπιστημίου.

ΘΕΜΑ: Περί ελευθερίας ο λόγος

Αφιέρωση και πολλές ευχαριστίες στη Μ. Ευαγγελάτου για τη διόρθωση και επιμέλεια του κειμένου, καθώς επίσης και τη διαρκή τροφοδότηση σκέψεων και προβληματισμών.


Πολλές χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί και πάρα πολλές ώρες έχουν καταναλωθεί για το τι είναι η ελευθερία, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε ουσιαστικό. Ποια η ηθική της και ποια η πράξη της. Πώς την διαχειρίζεται και πώς την πράττει κανείς. Συμπέρασμα μάλλον κανένα και ίσως και στο μέλλον το συμπέρασμα θα παραμένει κανένα.

Τούτο προέρχεται απ’ το γεγονός πως η έννοια αυτή δεν είναι δυνατόν να οριστεί. Αν δηλαδή προσπαθήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό σε αυτήν την έννοια αυτόματα της βάζουμε κάποια όρια, πράγμα που είναι αντίθετο με την θεμελιώδη ουσία και φύση της έννοιας. Ακόμη και αυτό που μόλις διατύπωσα, η ανυπαρξία δηλαδή ορίων αποτελεί ένα όριο, πράγμα που είναι δεσμευτικό για την ιδέα της ελευθερίας. Δεν θα δείτε εδώ καινοφανείς ιδέες μα ούτε και νοήματα και έννοιες που δεν έχουν ξαναγραφτεί.

 Μια προσπάθεια είναι ενός ακόμη ανθρώπινου μυαλού που σαν στόχο έχει να σκιαγραφήσει κάποια απ’ τα χαρακτηριστικά της έννοιας και ίσως κάποτε στο μέλλον η ανθρώπινη διανόηση κατορθώσει να την ορίσει. Στο τέλος αυτού του κειμένου εσείς θα είστε εκείνοι που θα αποφασίσετε πόσο επέτυχε η προσπάθεια και αν βοήθησε στην καλύτερη κατανόηση και πράξη της έννοιας. Η φιλοδοξία μου είναι, ο αναγνώστης τελειώνοντας αυτό το κείμενο να πάρει μερικές ακόμη σκέψεις και πολύ προβληματισμό για το τι επιτέλους είναι αυτή η περίφημη ελευθερία, που στις μέρες μας έχει γίνει έννοια της μόδας, μα που τελικά πολύ λίγοι κατορθώνουν να την βιώσουν.
Να λοιπόν ένα χαρακτηριστικό της ελευθερίας. 

Η ελευθερία είναι βίωμα. Προσπαθεί κανείς δηλαδή, να συνθέσει όλα αυτά που έχει διαβάσει, που έχει ζήσει, που έχει ακούσει, που έχει αν θέλετε αφουγκραστεί και που έχουν σχέση με την ελευθερία και να τα μετουσιώσει σε εσωτερικό κατ’ αρχήν βίωμα και αργότερα ίσως σε εξωτερική πράξη. Αν λοιπόν ήμουν ολίγον συνεπής με το ορίζειν και μη ορίζειν την έννοια της ελευθερίας θα έπρεπε να σωπάσω εδώ και να προσπαθήσω να βιώσω, αλλά όπως γνωρίζετε η κενοδοξία του συγγράφειν με οδηγεί ένα βήμα παρακάτω. Παρακαλώ συγχωρήστε μου αυτή την ασυνέπεια και ελάτε να δούμε μαζί και κάποια άλλα χαρακτηριστικά της ελευθερίας. 
 
Ας θυμηθούμε το πολύ γνωστό σε όλους μας σύνθημα “ελευθερία ή θάνατος” και ας αναλογιστούμε τι ακριβώς υποδηλώνει αυτή η αντιπαράθεση των δύο εννοιών. Απ’ τη μια η έννοια της ελευθερίας όπως την αντιλαμβάνεται κανείς και απ’ την άλλη αυτή η ίδια η έννοια της ζωής. Δεν έχω ελευθερία ισοδυναμεί με το δεν έχω ζωή. Ακούγεται λίγο έως πολύ τρελό αλλά ας θυμηθούμε πόσοι λαοί στήριξαν τους αγώνες τους πάνω στην έννοια της ελευθερίας και ακόμη θυσίασαν την ίδια τους τη ζωή, για να αποκτήσουν μια ελευθερία που δεν θα ζούσαν οι ίδιοι. 

Η αυτοαναίρεση του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης, προς χάριν της ελεύθερης ζωής των άλλων. Θα μου πείτε πολύ Χριστιανικό ακούγεται; Θα απαντήσω, πολύ ελεύθερο. Πολλοί θυσίασαν την ελευθερία τους προκειμένου να ζήσουν αλλά κατά τη γνώμη μου να ζήσουν μόνον βιολογικά και όχι με την πλατιά και βαθιά έννοια της ζωής. Εδώ έχουμε καταγράψει σύμφωνα με τα παραπάνω, ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ελευθερίας.

 Η ελευθερία είναι ζωή. Ο μεγάλος γάλλος φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ στο βιβλίο του Ο ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ, μας δίνει την αφορμή για τη συνέχιση του προβληματισμού μας. Παραθέτω ευθύς ένα απόσπασμα για να εστιάσω σε ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ελευθερίας.
Θέλουμε την ελευθερία, για την ελευθερία και σε κάθε ιδιαίτερη περίπτωση. Και θέλοντας την ελευθερία ανακαλύπτουμε πως αυτή εξαρτάται απόλυτα από την ελευθερία των άλλων και πως η ελευθερία των άλλων εξαρτάται από την δική μας. 

Βέβαια- η ελευθερία σαν ορισμός του ανθρώπου, δεν εξαρτάται απ' τον άλλο, αλλά μόλις υπάρξει εκλογή και δέσμευση, είμαι υποχρεωμένος να θέλω ταυτόχρονα με τη δική μου ελευθερία και την ελευθερία των άλλων, δεν μπορώ να πάρω την ελευθερία σαν σκοπό μου παρά μόνο αν πάρω και την ελευθερία των άλλων, επίσης σαν σκοπό μου.”

Θέλει κατά τη γνώμη μου ο γάλλος διανοητής να μας πει πως η ελευθερία είναι σκοπός και όχι αυτοσκοπός. Διότι η ελευθερία ως έννοια και ως κατάσταση είναι η ύπαρξη της ζωής. Ως έννοια είναι “το αισθάνεσθαι ελεύθερος” και ως κατάσταση “το πράττειν ελεύθερα”. Επιθυμώ δηλαδή την ελευθερία του διπλανού μου, του άλλου, του εγγύς ή μακρόθεν συνανθρώπου μου, σημαίνει πως επιθυμώ την ελευθερία του εαυτού μου. Τούτο είναι δυνατόν να γίνει κατανοητό, εάν αναλογιστούμε πως δεν μπορώ να είμαι ελεύθερος καταπιέζοντας τον συνάνθρωπό μου. Η ελευθερία δεν τρέφεται με καταπίεση αλλά με ελευθερία. Αν όλοι δηλαδή οι άνθρωποι πασχίζουμε για την ελευθερία του άλλου, τότε είναι βέβαιο πως και οι άλλοι πασχίζουν για τη δική μας, διακατεχόμενοι πάντα απ’ τον κανόνα που μόλις προανέφερα. Αυτή η αέναη αεικίνητη ενέργεια ελευθερίας, που έρχεται, φεύγει και ξαναέρχεται, από μας προς τους άλλους και απ’ τους άλλους προς εμάς δεν μπορεί παρά να αποδίδει ελευθερία προς όλους. Τούτο το αλτρουιστικό χαρακτηριστικό της ελευθερίας, είναι κατά τη γνώμη μου ένα απ τα σημαντικότερα, της έννοιας και της ύπαρξής της. Η ελευθερία λοιπόν είναι αλτρουισμός.

Ο μεγάλος Νίτσε μας λέει στο ΈΤΣΙ ΜΙΛΗΣΕ Ο ΖΑΡΑΤΟΥΣΤΡΑ “΄Ετσι μίλησε ο νεαρός κι έκλαψε πικρά. Μα ο Ζαρατούστρα άπλωσε το χέρι του κατά τη μεριά του και τον τράβηξε μαζί του. Κι αφού περπάτησαν οι δυο τους για λίγο, ο Ζαρατούστρα έπιασε να μιλά έτσι: -Ολ' αυτά μου ραγίζουν την καρδιά. Καλύτερα κι από τα λόγια σου, τα μάτια σου μου λένε όλο τον κίνδυνο που σ' έχει κάνει να τρομάξεις τόσο πολύ. Δεν είσαι ακόμη ελεύθερος, ακόμη ψάχνεις για ελευθερία. Το ψάξιμό σου σ' έχει κουράσει και σ' έχει κάνει πολύ αδύναμο. Διψάς για τ' ανοιχτά ψηλώματα, η ψυχή
σου διψά για τ' άστρα. Αλλά έχεις κι ένστικτα μαζί που διψούν για ελευθερία. Τα περήφανα σκυλιά σου πεθυμούν την ελευθερία, γαυγίζουν για χαρά μέσα στο κελάρι τους, όταν το πνεύμα σου θέλει πολύ να γκρεμίσει όλες τις φυλακές. Για μένα είσαι ακόμη ένας φυλακισμένος που οραματίζεται ελευθερία: αχ, οι τέτοιοι φυλακισμένοι της ψυχής γίνονται έξυπνοι μα κι απατηλοί και ταπεινοί μαζί. Ο ελεύθερος άνθρωπος του πνεύματος, το ίδιο, πρέπει κι αυτός ακόμη να εξαγνίσει τον εαυτό του. Πολλά από τη φυλακή κι από τη σαπίλα εξακολουθούν να παραμένουν μέσα του: το βλέμμα του έχει ακόμη ανάγκη να γίνει αγνό.” 

Η ελευθερία του πνεύματος, είναι μάλλον το ύψιστο χαρακτηριστικό της έννοιας και της ιδέας της. Αν το μυαλό, το πνεύμα, η διανόηση δεν μπορούν να σκεφτούν ελεύθερα, τότε μιλάμε για μιαν ανάπηρη ελευθερία. Θέλω να είμαι ελεύθερος, σκέφτομαι πώς θα γίνω, επιτυγχάνω αύτη μου τη θέληση. Με αυτά τα τρία στάδια, νομίζω πως χαρτογραφούμε μια διαδικασία, του υπαρξιακού, του βουλητικού και του βιολογικού χαρακτήρα της πνευματικής ιδιότητας της ελευθερίας. Το πνεύμα ως ιδιαίτερο και απαραίτητο συστατικό, του κινητήριου μοχλού της ελευθερίας, μας δίνει τον τόπο αλλά και τον τρόπο επίτευξης της. Δεν μπορώ να θέλω να είμαι ελεύθερος ενώ σκέφτομαι δουλικά. Δεν μπορώ να είμαι ελεύθερος ενώ βιώνω τη δυσοσμία της σκλαβιάς. Δεν μπορώ να θέλω την ελευθερία μου ενώ επιδιώκω την κυριότητά μου πάνω στους άλλους. 

Η εξουσία μου υπό οποιαδήποτε μορφή έναντι του άλλου, αυτόματα τον καθιστά υπόδουλό μου άρα δεν είμαι και δεν σκέφτομαι ελεύθερα. Η πνευματική ιδιότητα του χαρακτηριστικού της ελευθερίας, θέλει και μπορεί να θέλει, το ίδιο ακριβώς δικαίωμα και για το διπλανό μου. Διαφορετικά παραπαίει ανάμεσα σε μια ιδιότυπη αντίληψη ελευθερίας για μένα και του συμφέροντος της αδιαφορίας για την ελευθερία του συνανθρώπου μου. Όπως μας είπε πιο πάνω ο μεγάλος γερμανός διανοητής, το πνεύμα μου επιζητεί την ανύψωση του επιπέδου της ελευθερίας που κατέχω ως τώρα. Όταν δεν βελτιώνω την ποιότητα αλλά και την ποσότητα της σκέψης και της πράξης της ελευθερίας, τότε απλά κρατώ κλειστά τα μάτια μου και την ψυχή μου, στο να ευωδιάσει πιο πολύ το λουλούδι της ελευθερίας. Η καθαρότητα του πνεύματος, έξω από συμφέροντα, κέρδη και ζημίες, μας οδηγεί στον καθαρό και ανηφορικό δρόμο της ελευθερίας. Αν αναλογιστούμε πόσες προσπάθειες αποτίναξης ζυγού έχουν γίνει, πόσες προσπάθειες απελευθέρωσης του πνεύματος, πόσες προσπάθειες απελευθέρωσης της τέχνης, της επιστήμης και όλα αυτά έχουν σαν κινητήρια αρχή μια σκέψη, τότε καταλαβαίνουμε τη σοβαρότητα και το ρόλο του πνεύματος στην έννοια της ελευθερίας. Έτσι η ελευθερία είναι πνεύμα.

Κι ας δούμε το χαρακτηριστικό της ιδιοκτησίας, στην έννοια της ελευθερίας. Κατά τη γνώμη μου η ιδιοκτησία, αποτελεί στην κύρια μορφή της και με την τρέχουσα έννοια του όρου, βασικό εμπόδιο στην τελείωση της ελευθερίας. Η ιδιοκτησία ως κύριο όρο αντίληψης, έχει την έννοια της κυριότητας. Γίνεται αυτόματα κατανοητό πως η ελευθερία απέχει απ’ την κυριότητα, διότι κυριότητα = κύριος, κύριος = ύπαρξη δούλου. Δεν μπορεί να υπάρξει κύριος εάν δεν υπάρχει δούλος. Ίσως όλοι μέσα μας έχουμε τακτοποιήσει ψυχολογικά τον εαυτό μας, να απαλλάξουμε την ιδιοκτησία απ’ την δουλεία. Έχουμε ωραιοποιήσει πολλές μορφές ιδιοκτησίας, ως βασικούς όρους επιβίωσης, άρα και απαραίτητη και σε καμία περίπτωση δεν περνά απ’ το μυαλό μας η πιθανότητα με την ιδιοκτησία μας να δημιουργούμε δουλεία. Δεν θα μπω στην διαδικασία, μιας και δεν είναι του παρόντος άρθρου θέμα, να κρίνω εάν είναι αυτό σωστό, απλώς κάνω εδώ την επισήμανση κυριότητας, κύριου, δούλου. 

Ας σκεφτούμε μερικές φράσεις που εμπεριέχονται στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου: “Το σπίτι μου, το παιδί μου, η δουλειά μου, το κατοικίδιό μου, τα χρήματά μου,”. Πολύ εύκολα θα αντιληφθώ μια συνεχή και ατέρμονη προσπάθεια, να επιβάλλω τη θέλησή μου και τις επιθυμίες μου πάνω σε έμψυχα και άψυχα, αδιαφορώντας εάν εκείνα επιθυμούν την επιβολή των επιθυμιών μου. Από εδώ νομίζω πως ξεκινά μια εσφαλμένη αντίληψη της ελευθερίας. Λέμε πολύ συχνά, “καταπατάς την ελευθερία μου, ή δεν σέβεσαι την ελευθερία μου”. Επίσης η φράση “η προσωπική μου ελευθερία πάνω απ’ όλα” μας δείχνει που βρίσκεται το σφάλμα. Προβάλω την ελευθερία μου, ωσάν να την έχω πάρει απ’ την οικογένειά μου ή να μου την χάρισαν, έναντι των άλλων και δεν σκέφτομαι την ελευθερία όλων. 

Το ερώτημα λοιπόν είναι: Η ελευθερία μου ή η ελευθερία μας; Είναι δυνατόν κανείς στο όνομα της προσωπικής του ελευθερίας, να αυτοαναιρείται έναντι της έννοιας της ελευθερίας. Μας έχουν πείσει μέσω ηλεκτρονικών και έντυπων μέσων μαζικής ενημέρωσης, πως ο αδιάκοπος αγώνας απόκτησης όλο και περισσότερων αγαθών, κάνει τη ζωή μας πιο άνετη, πιο εύκολη, πιο δημιουργική και δεν αντιλαμβανόμαστε πως μας καταβαραθρώνει σε όλο και πιο μεγάλα βάθη σκλαβιάς. Κάτω λοιπόν από αυτό το σκεπτικό, εάν και εφόσον είναι σωστό, ποια μεγαλύτερη απόδειξη ζητάμε για να δούμε το ασυμβίβαστο ιδιοκτησίας και ελευθερίας;

 Κατά την γνώμη μου το μοναδικό στοιχείο ιδιοκτησίας που διαθέτουμε και δεν εμποδίζει την ελευθερία, είναι ο θάνατος. Ίσως ακούγεται πεσιμιστικό, απαισιόδοξο αλλά είναι η μοναδική και σίγουρη περιουσία που έχει ο καθένας για τον εαυτό του. Η διαλεκτική ζωής θανάτου δημιουργεί μια δυναμική, που μας ελευθερώνει απ’ τα δεσμά της ιδιοκτησίας και μας ωθεί προς μια ιδεατή ελευθερία που μάλλον είναι και το ζητούμενο. Απ’ την πολύ μικρή εμπειρία μου παρατηρώντας μας ως ανθρώπους, έχω βγάλει ένα συμπέρασμα, που έως να αποδειχθεί το αντίθετο θα το διατηρώ, πως πολύ λίγοι άνθρωποι μέσω ιδιοκτησίας έχουν βρει την ισορροπία της ελευθερίας, ενώ οι περισσότεροι έχουμε λάβει ως φιλοδώρημα, αυτό που ο λαός μας λέει απλά, σκοτούρες, άγχος, και μπελάδες. Καταλήγω λοιπόν λέγοντας ότι η ελευθερία δεν είναι ιδιοκτησία.

Τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την εμφάνισή της, μια μοντέρνα αντίληψη της έννοιας της ελευθερίας. Ευθύς να διευκρινίσω πως δεν έχω κανένα πρόβλημα με το μοντέρνο ή με το μεταμοντέρνο. Η προσπάθεια όμως να ισοπεδώνουμε έννοιες που απ’ τη φύση και το χαρακτήρα τους δεν ισοπεδώνονται, με ενοχλεί. Εξηγούμαι αμέσως τι εννοώ. Υπάρχουν φράσεις στο σύγχρονο λεξιλόγιό μας, όπως “ελευθερία έχουμε και κάνουμε ό,τι θέλουμε”. Ή ελαφρώς παραφρασμένο “κάνω ό,τι θέλω μιας και υπάρχει ελευθερία”. Όπως ήδη έχει αντιληφθεί ο αναγνώστης προσπαθώ να κάνω μια εισαγωγή, σε κάτι που πολλοί και εγώ μαζί με αυτούς, θα χαρακτηρίζαμε ασυδοσία. Έχει αναφερθεί στην αρχή αυτού του κειμένου, πως η ελευθερία δεν έχει όρια, αλλά επίσης έχει αναφερθεί, πως μιλάμε για την συνολική ελευθερία και όχι για την προσωπική. Εάν τώρα πάρουμε την άνευ ορίων ελευθερία και την τοποθετήσουμε στην προσωπική ελευθερία, τότε έχουμε κάνει το πρώτο σοβαρό λάθος. 

Η εφαρμογή μιας τέτοιας πρότασης, θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε ζούγκλα και κανιβαλισμό. Η ύπαρξη κανόνων σεβαστών από όλους σε μια ευνομούμενη κοινωνία, είναι και απαραίτητη και επιβεβλημένη. Είναι πασιφανές τι θα γινόταν εάν ίσχυε απ’ όλους και προς όλους, η φράση “ελευθερία έχουμε και κάνουμε ό,τι θέλουμε”. Πού άραγε δεν θα σταματούσε η δική μου ελευθερία, έναντι της δική σου και αντίστροφα; Η ανυπαρξία κανόνων και όρων επικοινωνίας είναι σαφές ότι αλλοιώνει, της απελεύθερης έννοιας της ελευθερίας όλων μας. Η ενορχηστρωμένη προσπάθεια κάποιων να δημιουργούν μια θολή εικόνα των ξεκάθαρων όρων της ελευθερίας, έχει σαν μοναδικό σκοπό τη δημιουργία ασυδοσίας, ώστε κανείς να μην διακρίνει πού αρχίζει και πού τελειώνει η θέληση και η επιθυμία του. 

Μπορεί να αντιληφθεί ο καθένας, ότι ο πανικός ασάφειας όρων και ορίων, δεν προάγει την ανύψωση της ελευθερίας αλλά την υποβιβάζει και την οδηγεί στην ανυπαρξία. Σκεφτείτε παρακαλώ, την ψυχολογία του ανθρώπου που οδηγείται απ’ τη σκέψη πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, στην απογοήτευση της αποτυχίας της επιθυμίας του, επειδή κάποιος με το ίδιο ακριβώς σκεπτικό, μα με περισσότερη δύναμη του αποκλείει το δρόμο. Το αποτέλεσμα μάλλον χάος. Κανέναν λοιπόν που ενδιαφέρεται πραγματικά για την ελευθερία, δεν τον αφορά μια έννοια ασυδοσίας εντός των κόλπων της ελευθερίας.

Θέλω εδώ λοιπόν να καταδείξω, την με οποιονδήποτε τρόπο παρουσία της δύναμης. Είναι πολύ εύκολο σε κάποιον που διαθέτει δύναμη, να επιτυγχάνει τα πιο καταπιεστικά αποτελέσματα, βαφτίζοντάς τα παράλληλα ελευθερία. Η χρήση δύναμης με τη μορφή χρήματος, ευστροφίας, πονηριάς, επιστημοσύνης, ψυχολογικής βίας, είναι μερικοί τύποι έκφανσης και έκφρασης της δύναμης, ώστε αυτός που τις χρησιμοποιεί να επιβάλει τη θέλησή του. Ο αποδέκτης απ’ την άλλη πλευρά, είναι αδύνατο να αντιδράσει αποτελεσματικά στην παράφορη καταπίεση. Νομίζω πως είναι ξεκάθαρο σε όλους πως ένα τέτοιο πρακτικό σχήμα, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί με κανένα τρόπο και με καμιά μορφή, ελευθερία. Κι όμως ακούμε πολύ συχνά ότι κάποιος λαός επιτίθεται εναντίον κάποιου άλλου, για να του χαρίσει την ελευθερία του, ενώ παράλληλα εποφθαλμιά το γεωλογικό πλούτο του, την οικονομία του, τους ανθρώπους για φτηνό εργατικό δυναμικό και άλλους τέτοιους πολύ όμορφους τρόπους υποδούλωσής του. 

Έχουν δημιουργηθεί ολόκληρα νομικά πλαίσια, που καλύπτουν αυτόν που κάνει την κατάφορη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενός λαού, ενώ παράλληλα βρίσκει και συμμάχους, για να υποστηρίξει την προσπάθειά του να καταδείξει στον αδύναμο λαό την ελευθερία του, που εκείνος δεν ξέρει, ενώ ο έχων τη δύναμη γνωρίζει. Ω ποία ντροπή, ω ποία ασχημοσύνη, ω ποία ασυδοσία. Υπ’ αυτήν την έννοια χρησιμοποίησα τη φράση “μοντέρνα ελευθερία” πιο πάνω. Το φάρμακο κατά τη γνώμη μου βρίσκεται, στην αντιστροφή των όρων της φράσης, “κάνω ό,τι θέλω μιας και έχουμε ελευθερία”, με τη μορφή “θέλουμε ό,τι κάνουμε μιας και έχουμε ελευθερία”.
Με την αντιστροφή αυτή επιτυγχάνουμε, πρώτα να σκεφτόμαστε τι θέλουμε και μετά να κάνουμε και όχι πρώτα να κάνουμε και μετά να σκεφτόμαστε τι κάναμε. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η βούληση προηγείται της πράξης, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε εάν και πόσον η πράξη προσεγγίζει τους στόχους της ελευθερίας. Η αντίστροφη διαδικασία θα μας δείξει τα αποτελέσματα της πράξης και μετά θα σκεφτούμε εάν πέτυχε, χωρίς όμως πια να μπορούμε να αλλάξουμε κάτι. Επίσης με την τακτική βούληση - πράξη περιορίζεται ο χώρος ανάπτυξης της ασυδοσίας, μιας και αίρεται το αυθόρμητο της πράξης που δεν σκέπτεται, με την σκεπτόμενη πράξη. Δικαίωμα στο συμπέρασμα έχουμε όλοι. Η ελευθερία δεν είναι ασυδοσία.

Η φράση “δεν κάνω ποτέ αυτό που δεν μου αρέσει να μου κάνουν” είναι ένα απόφθεγμα, που μας δείχνει πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους συνανθρώπους μας. Χρειάζεται μια βαθιά γνώση του εαυτού μας, για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε, τη δυναμική ηθική που εμπεριέχεται σ’ αυτή τη φράση. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν επιτακτικά είναι τι δεν θα ήθελα να μου κάνουν; Και ακολούθως γνωρίζω τι δεν θα ήθελα να μου κάνουν; Νομίζω πως μια απ’ τις πρώτες σκέψεις για απάντηση, που μας ανεβαίνει στα χείλη και στο νου είναι, να μην μου περιορίζουν την ελευθερία μου. Μια απ’ τις πρώτες και βασικές αρχές του ανθρωπισμού, είναι ο σεβασμός στην ελεύθερη βούληση του άλλου. 

Ο ανθρωπισμός ως έννοια, ιδέα και αξία έχει τον άνθρωπο. Κρατώντας σαν γνώμονα τις δύο αυτές αρχές ας συνεχίσουμε το συλλογισμό μας. Μια προσπάθεια ειλικρινούς απάντησης στο ερώτημα “κάνω ό,τι μπορώ για να μην περιορίζω την ελεύθερη βούληση του άλλου” μάλλον θα μας δώσει σε πολλές περιπτώσεις τη λέξη όχι. Κάπου εδώ νομίζω βρίσκεται το μυστικό της επίτευξης της ελευθερίας. Η προσπάθειά μας στο να λιγοστεύουμε τα όχι, στο διαρκές ερώτημα, είναι ο αγώνας και η αγωνία της ανθρώπινης φύσης. Ένα τέτοιο σκεπτικό δεν θα άγγιζε κάποιον που έχει ως αρχές το χρήμα, το κέρδος, την εξουσία και άλλες τέτοιου είδους αντιδράσεις. Να λοιπόν γιατί ο ανθρωπισμός ως έννοια και ως πράξη μας είναι απαραίτητη, για την επίτευξη της ελευθερίας. Η ελευθερία είναι ανθρωπισμός.

Δεν θα μπορούσε να λείπει απ’ τα χαρακτηριστικά της ελευθερίας η έννοια της δικαιοσύνης. Κατά το η ελευθερία δεν σκλαβώνει, ισχύει και το η ελευθερία δεν αδικεί. Η δημιουργία δούλων ή ομήρων υπό οποιαδήποτε μορφή και κατά συνέπεια η ύπαρξη κυρίων, περιγράφει με τον πιο εύγλωττο τρόπο την αδικία. Η δικαιοσύνη με πολύ περιγραφικό και συνοπτικό τρόπο, είναι η ίση, η ισομερής, η απρόσκοπτη πρόσβαση όλων στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Η ύπαρξη λοιπόν δούλων, δεν δίνει ούτε αυτό το έσχατο δικαίωμα δικαίου προς αυτούς. Τι στο καλό ελεύθερες κοινωνίες έχουμε δημιουργήσει, που διαθέτουν νομικά συστήματα, για την ύπαρξη και διατήρηση δούλων. Κι ας μην προσπαθήσουμε να αποφύγουμε την κατηγορία, έχοντας στο μυαλό μας την εικόνα του δούλου σκλάβου. 

Υπάρχουν τεράστια καραβάνια σκλάβων πιστωτικών καρτών, στεγαστικών δανείων, απεχθών εργασιακών συμβάσεων και άλλων τέτοιων όμορφων μορφών σύγχρονης σκλαβιάς. Διατεινόμαστε καθημερινά και διατυμπανίζουμε με όλους τους τρόπους τον εκπληκτικό εκπολιτισμό μας, ενώ ανεχόμαστε με εντυπωσιακή νωχελικότητα συμπεριφορές όπως η παραπάνω περιγραφή. Δεν γνωρίζω εάν έχουμε εκπολιτιστεί σε επίπεδο διανοητικό αλλά σε ψυχολογικό και αισθητικό επίπεδο βρισκόμαστε στην εποχή του νεάτερνταλ. Η εποχή της σκλαβιάς των αδυνάτων υπό οποιαδήποτε μορφή σωματική, πνευματική, διανοητική, καλά κρατεί. Νομίζω πως καμιά μορφή σύγχρονης ελευθερίας δεν ανέχεται αυτήν την αδικία. Η ελευθερία δεν είναι αδικία. Η ελευθερία είναι δικαιοσύνη.

Κάτι που ενοχλεί συνεχώς το μυαλό και τη σκέψη μου απ’ την αρχή της συγγραφής αυτού του άρθρου, ήταν εάν θα έπρεπε να αναφερθώ σε ένα ακόμη χαρακτηριστικό που είναι η συνέπεια. Δεν είμαι εγώ αυτός που μπορεί να κρίνει και να συμβουλέψει για τη συνέπεια ή την ασυνέπεια κάποιου. Ο μόνος που μπορεί να μπει κάτω απ’ αυτό το κάτοπτρο, σε μια διαρκή ενδοσκόπηση είναι ο εαυτός μου και ο εαυτός του καθενός για τον εαυτό του. Ο μόνος λόγος που αναφέρω εδώ το χαρακτηριστικό της συνέπειας, είναι γιατί θεωρώ πως η τελευταία αποτελεί το κριτήριο ελέγχου επιτυχίας ή αποτυχίας της προσπάθειάς μας. Εάν θεωρήσουμε πως μάθαμε ή γνωρίσαμε ή θυμηθήκαμε μερικά απ’ τα χαρακτηριστικά της ελευθερίας σε αυτό το κείμενο, τώρα είναι η ώρα της προσπάθειας μας να τα πράξουμε. Έχοντας ήδη δημιουργήσει έναν αξιακό άξονα χαρακτηριστικών της ελευθερίας, μπορούμε με τη συνέπεια να ελέγχουμε τα βήματα και τα στάδια εξέλιξης της προσπάθειας. Η συνάθροιση όλων των προσπαθειών, θα μας δώσει την επιτυχία ή την αποτυχία. Εάν το αποτέλεσμα είναι θετικό τότε θα έχουμε την διόγκωση της συνολικής ελευθερίας, που είναι και το ζητούμενο. Να που μερικές φορές η διόγκωση είναι και θετική. Ο διαρκής έλεγχος μέσω της συνέπειας είναι και το κλειδί που μας οδηγεί στην ελευθερία. Η ελευθερία είναι συνέπεια.

Εάν μπορώ να κωδικοποιήσω σε τίτλους τα χαρακτηριστικά της ελευθερίας, μόνο και μόνο για μια εύκολη υπόμνηση, θα το κάνω ευθύς αμέσως στον πίνακα που ακολουθεί.

Η ελευθερία είναι βίωμα
Η ελευθερία είναι ζωή
Η ελευθερία είναι αλτρουισμός
Η ελευθερία είναι πνεύμα
Η ελευθερία δεν είναι ιδιοκτησία
Η ελευθερία δεν είναι ασυδοσία
Η ελευθερία είναι ανθρωπισμός
Η ελευθερία δεν είναι αδικία
Η ελευθερία είναι δικαιοσύνη
Η ελευθερία είναι συνέπεια

Σε σας τώρα απομένει να κρίνετε εάν το κείμενο πέτυχε το στόχο του, αφού σας ευχαριστήσω για το κουράγιο και την υπομονή που επιδείξατε να διαβάσετε αυτό το κείμενο. Νομίζω η προσπάθεια όλων μας θα αποφέρει σίγουρα κάτι το θετικότερο, ανεξάρτητα απ’ το κείμενο, σε αυτήν την σύγχρονη ταλαιπωρημένη έννοια της ελευθερίας.


Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε ή αυτούσιες παραπομπές ή κείμενα που έδωσαν αφορμή για προβληματισμό.

Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός. Ζαν Πωλ Σαρτρ

Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα. Φρειδερίκος Νίτσε

Ανθρώπινο πολύ ανθρώπινο. Φρειδερίκος Νίτσε

Φρειδερίκος Νίτσε. Ντανιέλ Αλεβί

Καταστάσεις. Ζαν Πωλ Σαρτρ

Οι λέξεις. Ζαν Πωλ Σαρτρ

Το κεφάλαιο. Καρλ Μαρξ

Ο λύκος της στέπας. Έρμαν Έσσε

Στο ντιβάνι. Ίρβιν Γιάλομ

Στον κήπο του επίκουρου. Ίρβιν Γιάλομ

Στην άσπρη πέτρα. Ανατόλ Φρανς

Οι θεοί διψούν. Ανατόλ Φρανς


Συγγραφή Νεκτάριος Παπαχρήστος
Διδάκτωρ πανεπιστημίου Αθηνών.
Μάρτιος 2010

πίνακας :http://www.galerie-com.com/oeuvre/amilcar-dorant-la-liberte/23543/ 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα