Το άγχος των παιδιών

Το άγχος αποτελεί ένα βασικό στοιχείο στην ζωή των παιδιών και των ενηλίκων. Το άγχος έχει σχέση με την δυνατότητες προσαρμογής γενικά σε αλλαγές που συμβαίνουν στο οικογενειακό τους και στο ευρύτερο περιβάλλον. Εκφράζει την προσπάθεια να ελέγξουν αυτές τις αλλαγές.

Οι αλλαγές που έχουν σχέση με την οικογενειακή κατάσταση και το συναισθηματικό πεδίο της οικογένειας το οποίο νιώθουν και αντιλαμβάνονται τα παιδιά,  πολλές φορές λανθασμένα. Επίσης έχουν σχέση με τον χώρο και το χρόνο ΄ταν φθάνει η ώρα να "αφήσουν" την οικογενειακή τους εστία και να πάνε στον παιδικό σταθμό, μετά στο νηπιαγωγείο, στο δημοτικό, στο γυμνάσιο. Οι αλλαγές αυτές προκαλούν άγχος το οποίο εκφράζεται με διαφορετικές τρόπους.

Πολλές φορές οι γονείς βρίσκονται μπροστά σε μια ανεξήγητη, για αυτούς, έκφραση άγχους των παιδιών τους, η οποία τους προβληματίζει και μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν πολύ άσχημα, με τέτοιο τρόπο ώστε μέσα από τις προσπάθειές τους να τα ηρεμήσουν, μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερο άγχος από πριν.

Κατ αρχάς πρέπει να γνωρίσουν ότι έως ένα βαθμό, οι καταστάσεις αυτές αποτελούν μια φυσιολογική εξέλιξη των παιδιών αλλά και της σχέσης μαζί τους, και αφορούν την ψυχοσωματική όσο και την κοινωνική τους ανάπτυξη. Έτσι τα παιδιά εκδηλώνουν μορφές άγχους όπως οι ενήλικες, και το εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο όπως και αυτοί. Δυστυχώς όμως είναι πιο δύσκολο να το αντιληφθούμε στην περίπτωση τους, διότι δεν έχουν την δυνατότητα να μεταδώσουν αυτό που αισθάνονται όπως οι ενήλικες.

Μέχρι τα 5 χρόνια τους τα παιδιά μπορούν να εκδηλώσουν το άγχος τους μέσα στην οικογενειακή εστία σαν φόβο στο σκοτάδι, φόβο των τεράτων, μπορούν να έχουν εφιάλτες. Ακόμα όμως και αν οι γονείς θεωρούν ότι αυτοί οι φόβοι είναι παράλογοι πρέπει να τους λάβουν σοβαρά υπόψιν και να προσπαθήσουν να τους καταλάβουν.

Μια άλλη σειρά από φόβους μετά την ηλικία των 5 χρονών έχουν σχέση με την πραγματικότητα και τον κόσμο εκτός της οικογενειακής εστίας, όπως ο φόβος που εκδηλώνει το παιδί μήπως χαθεί, μήπως έχει κάποιο ατύχημα, μήπως το κλέψουν. Φόβοι βέβαια που συγγενεύουν με τους φόβους των γονιών. Επίσης μπορεί να εκφράσει φόβο για τη φωτιά, για τα ζώα, για αεροπλάνα, τραίνα, φόβο σε θορύβους, ή φόβο της αποτυχίας σε περίπτωση που εξασκεί κάποιο άθλημα.

Βασικά το πρώτο άγχος που παρατηρείται στα παιδιά είναι το άγχος του αποχωρισμού του από την οικογένεια κατά την είσοδό του στο σχολικό περιβάλλον.

Πιο συγκεκριμένα έχουμε:

Το άγχος της εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης από τον γονέα είναι φυσιολογικός στην βρεφική ηλικία. Έτσι τα παιδιά στην ηλικία των 7 μηνών εκδηλώνουν άγχος με την παρουσία αγνώστων προσώπων και προτιμούν να μένουν στην αγκαλιά των γονιών τους, παρά να τα παίρνει κάποιος ξένος στα χέρια του. Σε αυτή την περίπτωση οι κραυγές του είναι ένα σημάδι του άγχους του όταν οι γονείς το αφήνουν. Αυτό συμβαίνει διότι οι γονείς προσφέρουν με την παρουσία τους ένα συναίσθημα ασφάλειας σε σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Αργότερα όταν φθάσει στην ηλικία των 3-4 ετών μπορεί να ανεχθεί καλύτερα αυτό το αποχωρισμό, αν και κάθε αποχωρισμός εμπεριέχει πάντα ένα σχετικό άγχος.

Το άγχος του σχολικού περιβάλλοντος

Όπως είπαμε πάρα πάνω όταν έρθει η ώρα να απομακρυνθούν και να πάνε σχολείο εμφανίζεται το άγχος στο καινούργιο περιβάλλον. Το άγχος αυτό που προκαλεί το νέο περιβάλλον, ενώνεται με τον φόβο της εγκατάλειψης, καθώς και με τον φόβο της αποτυχίας και αν προσθέσουμε και την έκθεσή του σε καινούργια πρόσωπα που το περιβάλλουν, τότε μπορούμε να φαντασθούμε τι μπορεί να αισθάνεται ένα παιδί. Για αυτό το λόγο θα πρέπει οι γονείς να μην προστρέξουν στις εύκολες δικαιολογίες, ότι δηλαδή είναι τεμπέλικο και θέλει να αποφύγει τα μαθήματα. Στην ουσία είναι ένα πραγματικό άγχος που θα πρέπει να τους κάνει να σκύψουν πάνω σε αυτό και μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις, να πάρουν την συμβουλή κάποιου ειδικού.

Οι εκφράσεις του άγχους

Το άγχος των παιδιών εκφράζετε μέσα από τις σκέψεις που κάνουν όπως “Η μητέρα φεύγει” “Με αφήνει” “ “Είμαι κακό παιδί”, “Οι άλλοι με κοροϊδεύουν” “ Δεν με αγαπάει κανείς” κ. λ. π.

Το άγχος εκφράζεται μέσα από το συναίσθημα που τα καταλαμβάνει σαν μια γενική θλίψη, που τα κάνει να είναι κλειστά απομονωμένα και να μην μιλάνε πολύ. Πολλές φορές δείχνουν ότι δεν τα ικανοποιεί τίποτα, είναι συνεχώς ανήσυχα και άλλες φορές θυμώνουν πολύ εύκολα. Γενικά νιώθουν μια ματαίωση.

Το άγχος εκφράζεται σωματικά. Οι σωματικές εκφράσεις του εκδηλώνονται μέσω συνεχών παραπόνων ότι πονάει το στομάχι τους, ότι έχουν πονοκεφάλους, κάνουν εμετό, κάνουν συχνές διάρροιες και κλαίνε με το παραμικρό, φοβούνται το σκοτάδι, καθώς και τους αγνώστους που τα πλησιάζουν.

Το άγχος εκφράζεται στην συμπεριφορά τους π. χ. Δεν κοιμούνται εύκολα, παραπονιούνται για εφιάλτες. Αποφεύγουν τα άλλα παιδιά, δεν παίζουν μαζί τους, μένοντας μόνα, ή γίνονται επιθετικά και χαλάνε το παιχνίδι με τα άλλα παιδιά.

Το άγχος εκφράζεται στις σχέσεις τους, δηλαδή μένουν απομονωμένα είναι κολλημένα στους γονείς τους, δύσκολα κάνουν φίλους και δύσκολα παίζουν με άλλα παιδιά.

Η οικογένεια

Το άγχος του παιδιού απευθύνεται στα μέλη της οικογένειας που ανήκει και εκφράζει την αναζήτηση της προσοχής και την εν γένει την ενασχόληση με αυτό σύμφωνα με τους όρους ανάπτυξης στην συγκεκριμένη οικογένεια. Δηλαδή το άγχος του παιδιού δεν μπορούμε να το ορίσουμε σαν κάτι ξέχωρο από την οικογένεια που εμφανίζεται. Αποτελεί μια έκφραση οικογενειακή και όχι μόνο σαν έκφραση του παιδιού.

Έτσι οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι το άγχος των παιδιών αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των οικογενειακών συνθηκών. Δηλώνει την μορφή της σχέση τους με αυτό. 

Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε σαν γονείς ότι είμαστε πρότυπα για τα παιδιά μας και σαν πρότυπα αποτελούμε μοντέλα μίμησης. Με αυτό τον τρόπο όταν το παιδί έχει να κάνει όταν μια μητέρα πανικοβάλλεται με το παραμικρό για κάτι που συμβαίνει στην ίδια ή στο παιδί του, όταν δείχνει “χαμένη” χωρίς καμιά εμπιστοσύνη στον εαυτό της, τότε το παιδί της - πρέπει να είναι βέβαιη - ότι θα αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο σε παρόμοιες καταστάσεις. 

Αυτό αφορά εξίσου και τον πατέρα σε αντίστοιχες καταστάσεις και σε γενικό επίπεδο αφορά και την σχέση τους σαν ζευγάρι και τον τρόπο που αντιδρούν και εκφράζονται μεταξύ τους. Π. χ. όταν έχουμε ένα γονέα ο οποίος εκφράζει ανησυχία την νύχτα, είτε διότι φοβάται υπερβολικά τους κλέφτες, ή το σκοτάδι. Όταν δεν κοιμάται κανονικά ή δημιουργεί συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια, το παιδί είναι εκεί για να συλλέξει το άγχος που απορρέει από τέτοιες μορφές οικογενειακών καταστάσεων και να το κάνει δικό του.

Τι κάνουμε

Κατ ΄αρχάς θα πρέπει να εξασφαλίσουμε μια ζωή οργανωμένη ώστε το παιδί να αποκτήσει κάποιες βασικές συνήθειες, κάποια όρια που έχουν να κάνουν με τις ώρες του ύπνου, τις ώρες του παιχνιδιού, και γενικά τη καθημερινότητα του. Η καθημερινότητα πρέπει να έχει μια ροή σίγουρη που του προσδίδει ασφάλεια, από την παρουσία και το ενδιαφέρον του γονέα κάθε στιγμή της ημέρας, αλλά και της νύχτας. 

Χρειάζεται σαν γονείς να είμαστε υποστηρικτικοί σε ότι αφορά την ικανότητα του να κάνει πράγματα, είτε πρόκειται για το παιχνίδι, είτε για το διάβασμα. Αυτό προδικάζει το γεγονός ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στην επικοινωνία μαζί του και να μην ξεχνάμε να το επιβραβεύουμε για κάθε τι που καταπιάνεται ακόμα και αν συναντά δυσκολίες να το τελειώσει. Καλό είναι να συζητήσουμε μαζί του για αυτές τις τις δυσκολίες, προσπαθώντας να το κάνουμε να μιλήσει για το πως σκέπτεται να τις ξεπεράσει ή να του δώσουμε κάποια άλλη ιδέα για αυτό.

Από την άλλη πρέπει να το ακούσουμε τους φόβους του παιδί, χωρίς να ενδυναμώσουμε τους φόβους του. Δηλαδή θα πρέπει να δώσουμε σημασία σε αυτό που εκφράζει και συγχρόνως να μην το αποπάρουμε ή το χειρότερο το κοροϊδέψουμε για τους φόβους που έχει.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το βοηθήσουμε να βάλει λόγια στο συναίσθημά του, ρωτώντας το αν φοβάται και τι. Εάν αρνείται να μιλήσει μπορούμε να τον προκαλέσουμε να κάνει μια ζωγραφιά ή να γράψει κάτι πάνω σε αυτό. Καλό είναι να μην κάνουμε ότι θα "κυνηγήσουμε", ή θα διώξουμε το “κακό” για να το ηρεμήσουμε, διότι τότε το επιβεβαιώνουμε ότι το “κακό”υπάρχει. 'Έτσι το ρωτάμε πάνω στους φόβους του όσο και αν φαίνονται μη ρεαλιστικοί, ακούμε αυτό που έχει να μας πει και συζητώντας του δίνουμε το χρόνο να τους ξεπεράσει.

Δηλαδή με κανένα τρόπο δεν προσπαθούμε να αποφύγουμε τους φόβους του, αλλά το αντίθετο. Π. χ. αν ο φόβος έχει σχέση με τον αποχωρισμό, μπορούμε να το ρωτήσουμε, αν πιστεύει ότι η μαμά μπορεί να το ξεχάσει στο σχολείο και να μην πάει να το πάρει; Αν αυτό έχει γίνει ποτέ; Επιπλέον χρειάζεται να το επιβεβαίωσουμε για την σημαντικότητα που έχει για εμάς.

 Π. χ. αν φοβάται τους σκύλους, μπορούμε να διαβάσουμε μαζί ένα βιβλίο για αυτό το ζώο. 

Με λίγα λόγια, στόχος μας είναι να δώσουμε την δυνατότητα στο παιδί να μιλήσει για του φόβους του, να εκφραστεί που σημαίνει ότι καθόλη την διάρκεια του διαλόγου για αυτούς είμαστε δίπλα του και όσο είμαστε δίπλα του και μπορεί και επικοινωνεί, τόσο αποκτά την ικανότητα να τους υπερβεί.

Πιο συγκεκριμένα

α) ΚΑΤ' ΑΡΧΑΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΥΠΟΜΟΝΕΤΙΚΟΙ. ΤΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΧΡΌΝΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΙΚΗΣΕΙ ΤΟΝ ΦΟΒΟ ΤΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΤΟΝ ΤΡΌΠΟ.

β) ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ. ΦΤΙΑΧΝΟΥΜΕ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΤΟ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΟΠΟΥ Ο ΦΟΒΟΣ ΞΕΠΕΡΝΙΕΤΑΙ.

γ) ΤΟ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΟΥΜΕ ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΦΕΡΝΕΙ ΝΑ ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΤΟΥ.

δ) ΣΕ ΚΆΘΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ “ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ” ΤΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΟ ΧΡΌΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΊ.

ε) ΤΟΥ ΥΠΕΝΘΥΜΙΖΟΥΜΕ ΣΥΝΕΧΩΣ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ΦΟΒΟ ΓΙΑ ΑΥΤΆ.

ζ )ΚΑΙ ΠΟΤΕ, ΜΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΤΟ ΣΥΓΚΡΙΝΟΥΜΕ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑΚΙΑ.

Κερεντζής Λάμπρος

φωτο: http://passiondelire.blog.24heures.ch/media/02/01/1033577532.jpg