Το κοινωνικό στίγμα
��
Συνήθως
το στίγμα
αναφέρεται σε κάποιο εμφανές,
κυρίαρχο
γνώρισμα
μιας
ομάδας.
Όμως
ο στιγματισμός
είναι καθαρά
κοινωνική
διεργασία.
��
Ο
στιγματισμός
βασίζεται στις κυρίαρχες πεποιθήσεις
για το
γνώρισμα-στίγμα
και όχι στο ίδιο το γνώρισμα.
��
Η
αξιολόγηση του γνωρίσματος
εξαρτάται από το πλαίσιο.
Δεν
είναι
απλώς απόκλιση, είναι
αρνητική απόκλιση.
��
Επομένως,
δεν ενδιαφέρει το
αντικείμενο
του στίγματος,
αλλά η
ίδια
η διαδικασία του
στιγματισμού
και οι επιπτώσεις της.
Τύποι
ή διαστάσεις του κοινωνικού στίγματος;
��
Τύποι:
φυλετικό,
σωματικό,
χαρακτηριολογικό στίγμα.
��
Διαστάσεις:
ευλογοφάνεια,
ικανότητα ελέγχου.
��Ευλογοφάνεια:
το στίγμα
είναι εξωτερικά ορατό ή μπορεί
να
παραμείνει
κρυφό;
��Ικανότητα
ελέγχου: (θεωρείται
ότι) το
άτομο
είναι υπεύθυνο
για
την κατάστασή του;
��
Οι
επιπτώσεις και οι στρατηγικές αντιμετώπισης
διαφέρουν
ανάλογα
με τον
συνδυασμό
των παραπάνω διαστάσεων.
Ποιες
ατομικές
και κοινωνικές λειτουργίες
υπηρετεί
ο κοινωνικός στιγματισμός;
��
Βελτίωση
της αυτοεικόνας:
η απειλή κατά της
αυτοεικόνας αλλά
και
η υψηλή αυτοεκτίμηση
συνδέονται με
τον στιγματισμό.
��
Βελτίωση
της κοινωνικής
ταυτότητας: στιγματισμός
και ενδο-
ομαδική
εύνοια, ιδιαίτερα
σε συνθήκες ανταγωνισμού.
��
Νομιμοποίηση
του κοινωνικού συστήματος
και μείωση
της
διομαδικής
σύγκρουσης: η
θεωρία της κοινωνικής ισχύος.
��
Διαχείριση
του υπαρξιακού άγχους:
ο στιγματισμός
αποδίδει
αξία
στους θύτες και νόημα
σε ένα τυχαίο σύμπαν,
όπου οι
μόνες
σταθερές είναι ο πόνος και ο θάνατος.
Το
στίγμα
από τη σκοπιά των θυτών…
��
Διεισδυτικότητα:
τα στερεότυπα
ενεργοποιούνται αυτόματα,
ακόμα
και όταν (σσ.
ιδιαίτερα τότε!)
τα άτομα
προσπαθούν με
συνειδητό
τρόπο να τα αποφύγουν.
��
Αμφιθυμία
προς τα θύματα
λόγω αντικρουόμενων
αξιών, π.χ.
η
αρχή
της ισότητας έναντι της αξίας του
ατομικισμού.
��
Άγχος
επαφής με
τα θύματα
από φόβο ταύτισης, από
αμφιθυμία
ή
στην προσπάθεια αποφυγής του στερεοτύπου.
��
Ασυμφωνία
στάσεων-συμπεριφοράς:
ψευδείς αυτοαναφορές,
«μοντέρνος»
ρατσισμός,
αντικρουόμενες
αξίες, υποσυνείδητη
επιλογή,
ή κοινωνικό άγχος;
…και
η δυσχερής θέση των στιγματισμένων
��
Η
εμπειρία
του στιγματισμού:
συνεχής απειλή,
εμποδίζει
την
πρόσβαση
σε σημαντικούς
πόρους επιβίωσης (π.χ.
εργασία),
πλήττει
την ατομική
και συλλογική αυτοεκτίμηση.
��
Επίγνωση
της απαξίωσης της
κοινωνικής ταυτότητας:
όμως
η
υποβάθμιση
της αυτοαξίας ΔΕΝ είναι αναπόφευκτη.
��
Στερεοτυπική
απειλή: ο
φόβος του θύματος
ότι η ατομική
συμπεριφορά
του θα ερμηνευτεί
με βάση
το στερεότυπο κι έτσι
θα
το επιβεβαιώσει.
��
Η
απόδοση των αιτίων
της συμπεριφοράς
είναι εξαιρετικά
αμφίβολη
ακόμα
και από τα ίδια τα στιγματισμένα
άτομα.
Στρατηγικές
αντιμετώπισης
του στίγματος
��
Αιτιακές
αποδόσεις: Το
στιγματισμένο
άτομο
αποκτά εξωτερική
έδρα
ελέγχου ώστε να αποδώσει τις αρνητικές
εμπειρίες
του.
Επίσης,
αναγνωρίζει ευκολότερα
την προκατάληψη απέναντι
στην
ομάδα
του, παρά
απέναντι στο ίδιο προσωπικά.
��
Οι
ευνοϊκές κοινωνικές
συγκρίσεις ανυψώνουν
την κοινωνική
ταυτότητα.
Οι συγκρίσεις αυτές
γίνονται, σε
ατομικό
επίπεδο
(με
μέλη
της εσω-ομάδας
ή της εξω-ομάδας)
είτε σε ομαδικό
επίπεδο.
��Ακόμα
και οι μη
ευνοϊκές συγκρίσεις μπορεί
να λειτουργήσουν
θετικά
για την κοινωνική ταυτότητα χάρη στον
επιλεκτικό και,
γενικά,
δημιουργικό
χαρακτήρα τους.
��
Ψυχολογική
αποδέσμευση
και αποπροσδιορισμός,
δηλ.
προσωρινή
ή μαρκοπρόθεσμη
αποσύνδεση της αυτοεκτίμησης
από
τις αρνητικές επιπτώσεις του στιγματισμού.
Το τίμημα
για
αυτή
την, κατά
τα άλλα αποτελεσματική,
στρατηγική είναι ότι
υποσκάπτει
τα κίνητρα επίδοσης.
��
Σχόλιο:
οι παραπάνω στρατηγικές
είναι οι ίδιες με
αυτές που
χρησιμοποιούν
και τα μη
στιγματισμένα
άτομα
σε περίπτωση
που
η ταυτότητά τους απειλείται.
Επομένως,
είναι φυσιολογικές
και
έχουν προσαρμοστικό
χαρακτήρα. Η
αποτελεσματικότητά
τους
ποικίλει ανάλογα με
την κοινωνική περίσταση που τις
ενεργοποιεί.
Οι
επιπτώσεις του στίγματος
��
Επιπτώσεις
στην ποιότητα ζωής:
δεν έχει επιβεβαιωθεί
ότι ο
στιγματισμός
συνδέεται συστηματικά
με χαμηλή
αυτοεκτίμηση.
Επισημαίνονται
οι ατομικές
διαφορές στην ευαλωτότητα στο
στρες,
καθώς και η διάκριση
μεταξύ
γενικής και ειδικής (κατά
τομέα
και κοινωνική περίσταση)
αυτοεκτίμησης.
��
Επιπτώσεις
στη σχολική επίδοση:
τα στιγματισμένα
άτομα
μπορεί
να αποσυνδέσουν τη σχολική επιτυχία
από το επίπεδο
αυτοεκτίμησής
τους λόγω στερεοτυπικής απειλής.
��
Αρνητικές
επιπτώσεις στην κοινωνική
αλληλεπίδραση: όχι
μόνο
για τους στιγματισμένους,
όχι μόνο
ατομικές…
πηγή:
Θέματα
Κοινωνικής Ψυχολογίας
Πανεπιστήμιο
Αθηνών
ΠΜΣ
Προαγωγής
και
Αγωγής Υγείας
Βασίλης
Παυλόπουλος
vpavlop@psych.uoa.gr
Πίνακας:
Francis Bacon
Σχόλια