Κρίση: Από την οικονομία στην ψυχική υγεία

 Εισαγωγή

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι φύσει κοινωνικό ον. Ως εκ τούτου, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με όσα συμβαίνουν γύρω του σε μια συνεχή διαδικασία αλληλεπίδρασης με την κοινωνία της οποίας αποτελεί μέρος. Κάθε αλλαγή, κάθε εξέλιξη, κάθε τι που συμβαίνει γύρω του τον επηρεάζει με ποικίλους τρόπους. Από ψυχολογικής πλευράς, κάθε τι είναι ικανό να επηρεάσει αρχικά τη διάθεσή του. Μεγάλες όμως αλλαγές και σοβαρότερες καταστάσεις δεν επηρεάζουν μόνο τη διάθεση αλλά και την ψυχική του κατάσταση εν συνόλω. Έτσι, η ψυχική υγεία του ανθρώπου είναι κι αυτή συνδεδεμένη με την κοινωνική κατάσταση την οποία βιώνει.

Τα τελευταία χρόνια η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τις περισσότερες χώρες παγκοσμίως. Ειδικά η Ελλάδα βιώνει έντονα την οικονομική κρίση τα τελευταία έξι χρόνια με ιδιαίτερα σκληρά μέτρα λιτότητας και έντονες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Αναπόφευκτα, αυτές οι εξελίξεις φέρνουν αλλαγές στην καθημερινότητα και τη ζωή των πολιτών, μέρος της οποίας αποτελεί και η ψυχική τους υγεία.

Στο παρόν κεφάλαιο θα επιχειρηθεί μία σύνοψη των όσων είναι γνωστά για την επίδραση των οικονομικών κρίσεων στην ψυχική υγεία καθώς και πρόσφατων ερευνητικών δεδομένων πάνω στο θέμα που αφορούν τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες που βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις. Θα γίνει αναφορά στην σημερινή κατάσταση του τομέα ψυχικής υγείας στην Ελλάδα και τέλος, θα σημειωθούν ιδέες και προτάσεις για την αντιμετώπιση και τη βελτίωση της κατάστασης.

Επίδραση της οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία των πολιτών

Όταν μία χώρα βρίσκεται σε οικονομική ύφεση ή κρίση, τα αποτελέσματα αυτής επηρεάζουν άμεσα τη ζωή των πολιτών. Έτσι, τα υλικά αγαθά μειώνονται, οι κοινωνικές ανισότητες και η ανεργία αυξάνονται, ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται και οι συνθήκες ζωής χειροτερεύουν. Όλα τα παραπάνω φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία των πολιτών(Laaksonen, Martikainen, Lahelma, Lallukka, Rahkonen., Head,Marmot, 2007; Christodoulou, & Christodoulou, 2013).

Τα στοιχεία τόσο από προηγούμενες κρίσεις όσο και από την τωρινή συνηγορούν στο ότι οι συνέπειές τους οδηγούν σε αύξηση της ψυχοπαθολογίας και ειδικά της κατάθλιψης (Christodoulou, & Christodoulou, 2013), του αλκοολισμού (WHO, 2011; Christodoulou, & Christodoulou, 2013), της χρήσης ναρκωτικών (Zavras, Tsiantou, Pavi, Mylona, Kyriopoulos, 2012), των ψυχοσωματικών ασθενειών (Ungváry, Morvai, Nagy, 1999; Karanikolos, Mladovsky, Cylus, Thomson, Basu, Stuckler, Mackenbach, McKee, 2013) και των αυτοκτονιών (WHO, 2011).

Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες σε ύφεση, το ποσοστό κατανάλωσης αλκοόλ έχει μειωθεί κατά την περίοδο της κρίσης, το ίδιο και ο αριθμός όσων οδηγούν υπό την επήρεια αλκοόλ (Hellastat, 2010). Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το ότι οι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες μιας κρίσης μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την ψυχική υγεία ενός παιδιού και η επίδρασή τους να συνεχίσει να ισχύει μέχρι την ενήλικη ζωή τους και να μην εξαλειφθεί ακόμα και όταν οι οικονομικές συνθήκες βελτιωθούν (Laaksonen, et al., 2007;Anagnostopoulos, &  Soumaki, 2013; Christodoulou, & Christodoulou, 2013). Οι κρίσεις όμως δεν έχουν πάντα πανομοιότυπα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, έχει αναφερθεί για προηγούμενες οικονομικές κρίσεις ότι παρατηρήθηκε μείωση της θνησιμότητας αντί για αύξηση καθώς η ποιότητα ορισμένων πτυχών της ζωής βελτιώθηκε λόγω της κρίσης. Για παράδειγμα, πολλοί διέκοψαν το κάπνισμα, έπαψαν να καταναλώνουν φαγητό απ’ έξω, άρχισαν να περπατούν για να πάνε στη δουλειά τους αντί να χρησιμοποιούν κάποιο μέσο κλπ. Έτσι, αν και είναι σημαντικό να καταγράφονται και να λαμβάνονται υπόψιν τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά και οι συνέπειες μιας κρίσης, είναι εξίσου σημαντικό να λαμβάνονται υπόψιν και οι διαφορές μεταξύ τους, καθώς και οι όποιες θετικές τους συνέπειες.

Τα τελευταία χρόνια οι κοινωνικές δομές έχουν έντονη αύξηση της επισκεψιμότητας από τους πολίτες, σαφής ένδειξη ότι η ανάγκη για βοήθεια με διάφορους τρόπους έχει αυξηθεί. Για παράδειγμα, οι Γιατροί του Κόσμοι αναφέρουν ότι ενώ πριν την οικονομική κρίση τις κλινικές τους που κάνουν δουλειά στο δρόμο τις επισκέπτονταν κυρίως αλλοδαποί (και μόνο 3-4% Έλληνες) στα χρόνια της κρίσης το ποσοστό των Ελλήνων ανήλθε σε 30% (Kentikelenis, et al., 2011). Οι τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας έχουν κι αυτές αυξημένη κίνηση με το ποσοστό όσων αναφέρουν ότι είναι άνεργοι και αντιμετωπίζουν καταθλιπτική συμπτωματολογία να έχει αυξηθεί, το ίδιο και οι άμεσες ή έμμεσες αναφορές τους στην οικονομική κρίση (Christodoulou, & Christodoulou, 2013).

Ένας από τους κυριότερους παράγοντες ρίσκου για την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας φαίνεται να είναι η ανεργία. Δεν είναι τυχαίο ότι το ποσοστό ύπαρξης διαγνωσμένης ψυχοπαθολογίας στους άνεργους είναι διπλάσιο (34%) από ότι στους εργαζόμενους (16%) (Paul, & Moser, 2009). Σήμερα το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα ανέρχεται στο ¼ του πληθυσμού περίπου και είναι ιδιαίτερα υψηλότερο σε νεαρές ηλικίες (ΕΛΣΤΑΤ, 2014).  Σε μία μετα-ανάλυση 324 ερευνών βρέθηκε ότι οι άνεργοι εμφανίζουν περισσότερη καταπόνηση (distress) από ότι οι εργαζόμενοι (Paul, & Moser,2009). Η ανεργία θεωρείται προβλεπτικός παράγοντας και της κακής φυσικής υγείας καθώς το χαμηλό εισόδημα αλλά και οι ψυχολογικές συνέπειες οδηγούν συχνά σε έναν μη υγιή τρόπο ζωής (κακή διατροφή, μείωση των επισκέψεων σε γιατρούς, μη λήψη φαρμακευτικής αγωγής όταν χρειάζεται, αλκοόλ, κάπνισμα κλπ.) (Ungváry, Morvai, Nagy, 1999;Karanikolos, et al., 2013, Stuckler, Basu, Suhrcke, Coutts, McKee, 2009).

Όλα αυτά οδηγούν στην ύπαρξη υψηλότερου ποσοστού θνησιμότητας στους άνεργους από ό,τι στους εργαζόμενους,  ποσοστό που σχετίζεται με τη χρονική διάρκεια της ανεργίας (Karanikolos, et al., 2013). Βασικά χαρακτηριστικά που συνήθως έχει κανείς όταν εργάζεται, όπως η οργάνωση χρόνου, η κοινωνική επαφή, ο συλλογικός σκοπός, η κοινωνική θέση, η ενεργητικότητα, οι στόχοι, η φυσική ασφάλεια και άλλα έχουν αποστερηθεί από τους άνεργους και αυτή η στέρηση οδηγεί σε μείωση της ψυχικής υγείας (Drydakis, 2014). Εκτός όμως από την ανεργία, το χαμηλό εισόδημα, τα χρέη και γενικά οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει κανείς φαίνεται να επιδρούν και αυτά στην ψυχική υγεία.

Πολλές από τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί πάνω στο θέμα της σχέσης μεταξύ οικονομικής κατάστασης και ψυχικής υγείας βασίζονται στην αυτό-αναφορά. Έτσι, οι ερωτώμενοι καλούνται να απαντήσουν για το αν οι ίδιοι νιώθουν υγιείς ή όχι καθώς και για την οικονομική τους κατάσταση. Αν και η μεθοδολογία αυτή ενέχει τον κίνδυνο της συλλογής ψευδών απαντήσεων, έχει δύο πολύ θετικά στοιχεία: απεικονίζει την κατάσταση μέσα από τα μάτια των ίδιων των συμμετεχόντων και δεν αφήνει εκτός της έρευνας ανθρώπους που νιώθουν μη υγιείς αλλά δεν έχουν απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό.

Σε μία πρόσφατη έρευνα αυτό-αναφοράς που διεξήχθη στην Ελλάδα το 2012 (Zavras, et al., 2012), βρέθηκε ότι η πολύ καλή ή καλή υγεία συσχετίζεται θετικά με το εισόδημα και την εκπαίδευση και αρνητικά με την ανεργία, την ύπαρξη χρόνιας ασθένειας και την ηλικία. Τα αποτελέσματα συνάδουν με εκείνα μίας άλλης έρευνας που πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2008-2013 και βρήκε ότι η αυτό-αναφερόμενη φυσική και ψυχική υγεία συσχετίστηκε αρνητικά με την ανεργία και το χαμηλό εισόδημα κατά την περίοδο 2010-2013, περισσότερο δε στις γυναίκες, και η επιδείνωση της φυσικής και ψυχικής υγείας των πολιτών ήταν σημαντικά πιο έντονη εκείνη την περίοδο σε σχέση με την περίοδο 2008-2009 (Drydakis, 2014). 

Σε άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2013 βρέθηκε ότι στις ομάδες που είχαν τον υψηλότερο κίνδυνο για την εμφάνιση αυτοκτονικού ιδεασμού και την απόπειρα αυτοκτονίας ανήκαν όσοι είχαν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, οι άντρες, οι έγγαμοι, τα άτομα ηλικίας 55-64, όσοι αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα, όσοι ανέφεραν χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης προς τους άλλους ανθρώπους, όσοι είχαν ζητήσει ψυχολογική βοήθεια ή έπαιρναν ψυχοτρόπα φάρμακα, όσοι πληρούσαν τα κριτήρια κλινικά διαγνωσμένης κατάθλιψης και όσοι είχαν κάνει στο παρελθόν απόπειρα αυτοκτονίας ή είχαν αυτοκτονικό ιδεασμό (Economou, Madianos, Peppou,Theleritis, Patelakis, Stefanis, 2013).

Σε έρευνα που διεξήχθη στην Ισπανία σχετικά με το ποσοστό ψυχικών διαταραχών που διαγνώστηκαν σε δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας το 2006 και το 2010, βρέθηκε ότι το 2010 το ποσοστό των ασθενών με διαταραχές διάθεσης, αγχώδεις, σωματόμορφες και σχετικές με το αλκοόλ διαταραχές ήταν σημαντικά υψηλότερο από αυτό του 2006. Παρατηρήθηκε επίσης αύξηση επικινδυνότητας για την εμφάνιση κατάθλιψης που συσχετιζόταν με την αποπληρωμή στεγαστικού δανείου και την έξωση (Roca, Gili,Garcia–Campayo, Garcia–Toro, 2013). Παρότι το χρέος αυτό καθαυτό δεν προκαλεί την ψυχική ασθένεια, όσο μεγαλύτερο είναι το χρέος τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες κάποιου να πάσχει από ψυχική ασθένεια (Laaksonen, et al., 2007; Christodoulou, & Christodoulou, 2013).

Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι διαφορετικού τύπου οικονομικά προβλήματα -που αντιμετωπίζουν άτομα σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες- επηρεάζουν την ψυχική υγεία ατόμων μόνο σε κάποιες από αυτές ενώ το υψηλό εισόδημα μπορεί να αποτελέσει ακόμα και προστατευτικό παράγοντα ενάντια στην αυτοκτονία (Christodoulou, & Christodoulou, 2013).

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των αυτοκτονιών στην Ελλάδα έχει αυξηθεί.  Μεταξύ του 2007 και του 2009 καταγράφηκε αύξηση της τάξης του 17% (Kentikelenis, Karanikolos,Papanicolas, Basu, McKee, Stuckler, 2011). Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2013, καταγράφηκε ότι η αύξηση του ποσοστού των ατόμων με αυτοκτονικό ιδεασμό και όσων είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας μεταξύ του 2009 και του 2011 ήταν σημαντική (Economou, etal., 2013). Παρόλα αυτά υπάρχουν ερευνητές που αμφισβητούν την ύπαρξη αιτιώδους σχέσης μεταξύ της οικονομικής κρίσης και του αριθμού των αυτοκτονιών (Gobierno de Espana, 2013 στο Roca, et al., 2013). Η Εθνική γραμμή για την πρόληψη των αυτοκτονιών ανέφερε ότι το 2014 το 25% των καλούντων αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα (Kentikelenis, etal., 2011). Οι ψυχιατρικοί και οι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες έχουν βρεθεί να είναι στενά συνδεδεμένοι με την αυτοκτονία (Economou, et al.,2013). Η κατάθλιψη και γενικά οι διαταραχές διάθεσης είναι οι βασικοί παράγοντες επικινδυνότητες από πλευράς ψυχιατρικών παραγόντων (Bostwick, & Pankratz, 2000) και η ανεργία, το εισόδημα, η εργασιακή ανασφάλεια, και η οικογενειακή κατάσταση από πλευράς κοινωνικο-οικονομικών (McMillan, Enns,      Asmundson, & Sareen, 2010; Economou,et al., 2013). Ως προς την ανεργία, αναφέρεται ότι για κάθε 1% αύξησής της, ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξάνεται κατά 0,79% σε ηλικίες κάτω των 65 ετών (Stuckler, et al., 2009).

Εκτός όμως από τον αριθμό των αυτοκτονιών, φαίνεται ότι ήδη από την αρχή της κρίσης είχε αυξηθεί και ο αριθμός των ανθρωποκτονιών και γενικά της βίας (Carassava, 2011 στο Kentikelenis, et al., 2011;Christodoulou & Christodoulou, 2013). Σε έρευνα που διεξήχθη σε 26 χώρες της ΕΕ, βρέθηκε ότι η ανεργία σχετιζόταν με τη βραχύχρονη αύξηση πρόωρων θανάτων λόγω άσκησης βίας από πρόθεση (Michas, Varytimiadi, & Micha, 2013).

Ένας άλλος ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντες που σχετίζεται με την ψυχική υγεία των πολιτών σε περίοδο κρίσης φαίνεται να είναι το κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο, εννοιολογικά γίνεται αντιληπτό ως ένας τρόπος περιγραφής των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ κοινωνιών ή ομάδων ανθρώπων (De Silva, McKenzie, Harpham, Huttly, 2005). Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, μερικά από τα στοιχεία του κοινωνικού κεφαλαίου (π.χ. εμπιστοσύνη, εγγύτητα, συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις) έχουν θετική συσχέτιση με τη φυσική υγεία (Kawachi, Kennedy, & Glass, 1999;Economou, Madianos, Peppou, Souliotis, Patelakis, Stefanis, 2014). Παρόμοια συσχέτιση φαίνεται να έχει το κοινωνικό κεφάλαιο και με την ψυχική υγεία (Economou, et al., 2014), όχι όμως για ανθρώπους με πολύ λίγα υλικά αγαθά, στους οποίους έχει τα αντίθετα αποτελέσματα (Mitchell& LaGory, 2002).

Σε πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στην Ελλάδα συγκρίνοντας ορισμένα στοιχεία του κοινωνικού κεφαλαίου τα τελευταία χρόνια (Economou, et al., 2014), βρέθηκε ότι η διαπροσωπική εμπιστοσύνη έμεινε σε σταθερά επίπεδα από το 2002 έως το 2008, ενώ η θεσμική εμπιστοσύνη μειώθηκε από το 2002 έως το 2011. Και τα δύο στοιχεία του κοινωνικού κεφαλαίου φάνηκε να λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες εναντίον της κατάθλιψης αλλά όχι και της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής και όχι για εκείνους που αντιμετώπιζαν πολύ σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Διαφαίνεται λοιπόν ότι σε αυτές τις περιπτώσεις μεσολαβεί ο οικονομικός παράγοντες που παίζει τον προεξάρχοντα ρόλο.

Ο τομέας της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα σήμερα

Τα τελευταία χρόνια όλοι οι τομείς έχουν υποστεί μειώσεις και περικοπές κονδυλίων. Ο τομέας της υγείας όμως φαίνεται να πλήττεται ιδιαίτερα. Οι μισθοί των επαγγελματιών υγείας μειώνονται και πολλοί μένουν απλήρωτοι καιρό (Karanikolos, et al., 2013), το κόστος χρήσης των υπηρεσιών υγείας από τον πολίτη αυξάνεται ενώ παράλληλα μειώνονται οι υπηρεσίες που του παρέχονταν δωρεάν (Karanikolos, et al., 2013). Το ένα τρίτο των προγραμμάτων που λειτουργούσαν στο δρόμο είχαν ήδη σταματήσει λόγω περικοπών την περίοδο 2009-10 (EKTEPN, 2010 στο Kentikelenis, et al.,2011). Κατά την περίοδο συγγραφής του παρόντος άρθρου, τα ΜΜΕ κατακλύζονται από την είδηση του θανάτου τριών νοσηλευομένων του ΨΝΑ «Δαφνί» από φωτιά που έβαλε άλλος νοσηλευόμενος, μόλις λίγο καιρό μετά τη δολοφονία ενός τρόφιμου από έναν άλλο (Εφημερίδα των Συντακτών, 2015). Η ελλιπής χρηματοδότηση, η υποστελέχωση, η αδυναμία ορθής λειτουργίας των δομών και οι συνέπειες αυτών είναι πιο εμφανείς από ποτέ.

Σε άρθρο του το 2013, ο Θ. Υφαντής επιτυγχάνει μια ενδιαφέρουσα σύνοψη της κατάστασης του τομέα ψυχικής υγείας στην Ελλάδα σήμερα (Hyphantis, 2013). Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του ’80 είχε ήδη φέρει πολλές σημαντικές αλλαγές πριν την κρίση. Ως ένα βαθμό δημιουργήθηκαν ψυχιατρικά τμήματα σε γενικά νοσοκομεία, κοινοτικές δομές και δομές αποασυλοποίησης, μένουν όμως ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν, ειδικά όσον αφορά στην πρωτοβάθμια φροντίδα και στο να φτιαχτούν πλήρη δίκτυα ψυχικής υγείας στις ψυχιατρικές μονάδες (Christodoulou, Ploumpidis, Christodoulou, &Anagnostopoulos, 2012). Ενώ η ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης ήταν απαραίτητη, η κρίση ανέκοψε όχι μόνο την πορεία της μεταρρύθμισης αλλά μείωσε κατά πολύ και τα κονδύλια που δαπανώνται σε βασικές δομές και υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Χαρακτηριστικά, η χρηματοδότηση του τομέα ψυχικής υγείας μειώθηκε κατά 20% μεταξύ 2010 και 2011 και κατά 55% ακόμα μεταξύ 2011 και 2012 (Anagnostopoulos, &Soumaki, 2013). Η ανεργία και το χαμηλό εισόδημα προκαλούν αύξηση των επισκέψεων σε δημόσια νοσοκομεία με αποτέλεσμα αυτά να είναι υπερπλήρη. Σε συνδυασμό δε με την μείωση προσωπικού, το πρόγραμμα είναι υπερφορτωμένο, η δουλειά των επαγγελματιών ψυχικής υγείας έχει αυξηθεί κατά πολύ, το ίδιο και οι ώρες εργασίας τους, χωρίς τις ανάλογες απολαβές. Η αβεβαιότητα και η ανησυχία πολλών για τη δουλειά τους, τους κάνει να στρέφονται προς τον ιδιωτικό τομέα ή το εξωτερικό για εύρεση καλύτερης εργασίας στερώντας έτσι από το δημόσιο ικανούς επαγγελματίες. Λόγω όλων των παραπάνω, υπάρχει η ανησυχία ότι επιστρέφουμε σε ένα νοσοκομειακό μοντέλα το οποία προσπαθήσαμε πολύ να αφήσουμε πίσω μας με την μεταρρύθμιση και να αντικατασταθεί από κοινοτικές δομές οι οποίες όμως απαιτούν χρήματα και επένδυση και γι’ αυτό δεν ευδοκιμούν αυτή την περίοδο (Hyphantis, 2013).

Προτάσεις για το παρόν και το μέλλον

Στο άρθρο τους το 2013, οι Christodoulou & Christodoulou κάνουν μια ενδελεχή αναφορά σε τρόπους αντιμετώπισης των δεινών που επιφέρει η κρίση στην ψυχική υγεία αλλά και σε τρόπους βελτίωσης του συστήματος ψυχικής υγείας παρ’ όλες τις οικονομικές δυσκολίες. Αρχικά αναφέρουν ότι θα πρέπει να γίνει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της φυσιολογικής λύπης/στεναχώριας και της διάγνωσης κατάθλιψης στους ανθρώπους που ζητούν βοήθεια από δομές ψυχικής υγείας ή συμμετέχουν σε έρευνες ώστε τα στοιχεία που παρατίθενται να είναι ορθά.

Οι συγγραφείς αναφέρονται στην ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση δύο ζητημάτων: της ανεργίας και των ανισοτήτων. Θα πρέπει να οργανωθούν προγράμματα εύρεσης εργασίας και να διευκολυνθούν οι πολίτες πολύ περισσότερο σ’ αυτό το θέμα. Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο, πρέπει να γίνει αντιληπτό από όσους λαμβάνουν αποφάσεις ότι αυτή η λύση (της μείωσης της ανεργίας) έχει μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα τόσο για τον πολίτη όσο και οικονομικά για τη χώρα και σε βάθος χρόνου θα αποδειχθεί πράγματι αποδοτικότερη από την εναλλακτική της μείωσης εξόδων και χρηματοδοτήσεων και της αποπληρωμής χρεών. Το δε ζήτημα των ανισοτήτων, οφείλει να αντιμετωπιστεί τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά καθώς η εξάλειψη ή έστω η μείωσή του θα είχε κοινωνικά αλλά και πολιτισμικά οφέλη.

Σήμερα, ο τομέας της ψυχικής υγείας είναι σε χαμηλή προτεραιότητα, παρά τα επιστημονικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι η επένδυση σε αυτόν είναι μακροχρόνια αποδοτική και γλιτώνει χρήματα στο κράτος. Με βάση αυτή τη λογική, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η πρόληψη της ψυχικής ασθένειας και η προώθηση της ψυχικής υγείας, να ενισχυθεί η προσαρμοστικότητα των πολιτών και οι θετικές στάσεις απέναντι στην ψυχική υγεία.

Το ψυχιατρικό μοντέλο οφείλει να συνεχίσει να αναπτύσσεται σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες τις κοινωνίας και είναι σημαντικό να προωθηθούν οι επενδύσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας. Σε όλα τα παραπάνω όμως αλλά και σε κάθε άλλη εξέλιξη στο ζήτημα αυτό, είναι ιδιαίτερης σημασίας το να προσαρμόζονται οι αλλαγές και οι εξελίξεις στον πληθυσμό τον οποίο αφορούν. Όπως για παράδειγμα αναφέρθηκε πριν, ενώ στις περισσότερες χώρες παρατηρείται αύξηση της χρήσης αλκοόλ κατά την περίοδο κρίσης, στην Ελλάδα υπήρξε μείωση οπότε οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι ανάλογες. Σε γενικές γραμμές όμως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει για τη μείωση της βλάβης στην ψυχική υγεία λόγω της κρίσης τη δράση σε πέντε τομείς: προγράμματα εύρεση εργασίας, προγράμματα υποστήριξης οικογενειών, έλεγχος της τιμής και της διαθεσιμότητας του αλκοόλ, θεμελιώδη βοήθεια για τους ανθρώπους που ανήκουν σε ομάδες πιο ευάλωτες στην ψυχική ασθένειας και τέλος, προγράμματα εξυπηρέτησης/ανακούφισης από τα χρέη (WHO, 2011). Ακόμα, αναγνωρίζοντας τη θετική συμβολή που μπορεί να έχει το κοινωνικό κεφάλαιο, η ενδυνάμωσή του καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική (Christodoulou & Christodoulou, 2013).

Τα προγράμματα που ενισχύουν την ευημερία των πολιτών φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποδοτικά. Και μόνο η εμπιστοσύνη των πολιτών σε τέτοια προγράμματα, είναι ικανή να λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας για την αυτοκτονία. Αύξηση των εξόδων για την ευημερία οδηγεί σε μείωση των αυτοκτονιών σε χώρες της Ευρώπης (Karanikolos, et al., 2013). Σε έρευνα που διήρκησε 25 χρόνια και διεξήχθη σε πολλές χώρες, φάνηκε ότι για κάθε 100 δολάρια που ξοδεύονταν κατά άτομο κάθε χρόνο για την κοινωνική ευημερία, το ποσοστό θανάτων μειωνόταν από 1 έως 19% (Karanikolos, et al., 2013). Τα στοιχεία λοιπόν δείχνουν ότι έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία η επένδυση χρημάτων στην κοινωνική ευημερία γενικά από ότι αποκλειστικά στον τομέα της υγείας.

Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολύ πρόσφατα δεδομένα για πολλά ζητήματα, δημιουργεί πρόβλημα στην έρευνα. Δεν μπορούν να διαπιστωθούν τα άμεσα αποτελέσματα της κρίσης στην υγεία των πολιτών και αφήνονται οι υπεύθυνοι να λαμβάνουν αποφάσεις μόνο με βάση οικονομικούς παράγοντες (Karanikolos, 2013). Χρειάζεται να περάσουν κάποια χρόνια προκειμένου να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις της κρίσης σε κάθε πτυχή της ζωής του ανθρώπου. Παρ’ όλα αυτά, τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα έχουν ήδη αποδείξει πόσο σημαντική είναι η επένδυση στον τομέα ψυχικής υγείας για την ευημερία των πολιτών, ακόμα περισσότερο δε σε περίοδο κρίσης. Η χρηματοδότηση μπορεί σήμερα να είναι δυσκολότερη αλλά η ανάγκη είναι μεγαλύτερη από ποτέ και οι όποιες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση θα αποφέρουν καρπούς άμεσα και έμμεσα.

ΤΗΣ

ΕΡΑΤΩ-ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ*

* MSc, Forensic Psychology.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Anagnostopoulos, D. C., & Soumaki, E. (2013). The state of child and adolescent psychiatry in Greece during the international crisis: a brief report. European Society for Child and Adolescent Psychiatry, 22, 131-134. doi:10.1007/s00787-013-0377-y

Bostwick, J. M., & Pankratz, V. S. (2000). Affective disorders and suicide risk: A reexamination. The American Journal of Psychiatry, 157, 1925-1932.

Christodoulou, N. G., & Christodoulou, G. N. (2013). Financial crises: Impact on mental health and suggested responses. Psychotherapy and Psychosomatics, 82, 279-284. doi:10.1159/000351268

Christodoulou, G. N., Ploumpidis, D. N., Christodoulou, N. G., & Anagnostopoulos, D.C. (2012). The state of psychiatry in Greece. International Review of Psychiatry, 24(4), 301–306. DOI: 10.3109/ 09540261.2012.691874.

Carassava, A. (2011, May 31). Crime casts long shadow over Athens. Los Angeles Times. Retrieved fromhttp://articles.latimes.com/2011/may/ 31/world/la-fg-greece-austerity-20110531.

De Silva, M. J., McKenzie, W., Harpham, T., & Huttly, S. R. A. (2005). Social capital and mental illness: a systematic review. Journal of Epidemiological Community Health, 59, 619-627. doi:10.1136/jech.2004. 029678

Drydakis, N. (2014). The effect of unemployment on self-reported health and mental health in Greece from 2008 to 2013: A longitudinal study before and during the financial crisis. Social Science & Medicine, 128, 43-51.  doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.socscimed.2014.12.025

Economou, M., Madianos, M., Peppou, L. E., Souliotis, K., Patelakis, A., & Stefanis, C. (2014). Cognitive social capital and mental illness during economic crisis: A nationwide population-based study in Greece. Social Science & Medicine, 100, 141-147. doi:http://dx.doi.org/10.1016/ j.socscimed.2013.11.006

Economou, M., Madianos, M., Peppou, L. E., Theleritis, C., Patelakis, A., & Stefanis, C. (2013).

Suicidal ideation and reported suicide attempts in Greece during the economic crisis. World Psychiatry, 12, 53-59. doi:10.1002/wps.20016

EKTEPN (2010). Annual report on the state of the drugs and alcohol problem. Athens: Greek Documentation and Monitoring Centre for Drugs. Στο: Kentikelenis, A., Karanikolos, M., Papanicolas, I., Basu, S., McKee, M., & Stuckler, D. (2011). Health effects of financial crisis: omens of a Greek tragedy. The Lancet, 378(9801), 1457-1458. doi:http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(11)61556-0

Gobierno de Espana (2013). Programa Nacional de Reformas de Espana 2013. http://www.mineco.gob.es/stfl s/mineco/comun/pdf/PNR_ Epana_ 2013.pdf (accessed Dec 2, 2013). Στο: Roca, M., Gili, M., Garcia-Campayo, J., & Garcia-Toro, M. (2013). Economic crisis and mental health in Spain. The Lancet, 382(9909), 1977-1978.doi:http:// dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(13)62650-1

Hellastat (2010). Hellastat sector study: Alcoholic beverages. Athens: Author.

Hyphantis, T. (2013). The “depression” of mental health care in general hospitals in Greece in the era of recession. Journal of Psychosomatic Research, 74, 530-532. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.jpsychores. 2013.03.010

Karanikolos, M., Mladovsky, P., Cylus, J., Thomson, S., Basu, S., Stuckler, D., Mackenbach, J. P., & McKee, M. (2013). Financial crisis, austerity, and health in Europe. The Lancet, 381(9874), 1323-1331.doi:http:// dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(13)60102-6

Kawachi, I., Kennedy, B. P., & Glass, R. (1999). Social capital and self-rated health: a contextual analysis. American Journal of Public Health, 89, 1187-1193.

Kentikelenis, A., Karanikolos, M., Papanicolas, I., Basu, S., McKee, M., & Stuckler, D. (2011).

Health effects of financial crisis: omensof a Greek tragedy. The Lancet, 378(9801), 1457-1458. doi:http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(11) 6556-0

Laaksonen, E., Martikainen, P., Lahelma, E., Lallukka, T., Rahkonen, O., Head, J., & Marmot, M. (2007). Socioeconomic circumstances and common mental disorders among Finnish and British public sector employees: evidence from the Helsinki Health Study and the Whitehall II Study. International Journal of Epidemiology, 36, 776–786. doi:10.1093/ije/dym074

McMillan, K. A., Enns, M. W., Asmundson, G. J., & Sareen, J. (2010). The association between income and distress, mental disorders, and suicidal ideation and attempts: Findings from the collaborative psychiatric epidemiology surveys. Journal of Clinical Psychiatry, 71(9), 1168-1175.

Michas, G., Varytimiadi, A., & Micha, R. (2013). The Greek financial crisis and homicide rates: another reason to worry. Journal of Epidemiological Community Health, 67(2), 1073. doi:10.1136/jech-2013-203123

Mitchell, C. U., & LaGory, M. (2002). Social capital and mental distress in an impoverished community. City & Community, 1, 199-222.

Paul, K. I. & Moser, K. (2009). Unemployment impairs mental health: Meta  analyses. Journal of Vocational Behavior, 74, 264-282. doi:10.1016/ j.jvb.2009.01.001

Roca, M., Gili, M., Garcia-Campayo, J., & Garcia-Toro, M. (2013). Economic crisis and mental health in Spain. The Lancet, 382(9909), 1977-1978. doi:http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(13)62650-1

Stuckler, D., Basu, S., Suhrcke, M., Coutts, A., & McKee, M. (2009). The public health effect of economic crises and alternative policy responses in Europe: an empirical analysis. The Lancet, 374(9686), 315-323. doi:http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(09)61124-7

Ungváry, G., Morvai, V., & Nagy, I. (1999). Health risk of unemployment. Central European Journal of Occupational and Environmental Medicine, 5(2), 91-112.

World Health Organization (2011). Impact of Economic Crises on Mental Health. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.

Zavras, D., Tsiantou, V., Pavi, E., Mylona, K., & Kyriopoulos, J. (2012). Impact of economic crisis and other demographic and socio-economic factors on self-rated health in Greece. European Journal of Public Health, 23(2), 206–210. doi:10.1093/eurpub/cks143

Εφημερίδα των Συντακτών (2015, Σεπτεμβρίου 9). Τρεις νεκροί στην πυρκαγιά στο Δαφνί. Ανακτήθηκε από https://www.efsyn.gr/arthro/treis-nekroi-stin-pyrkagia-sto-dafni

Ελληνική Στατιστική Αρχή (2014). Η Ελλάδα με αριθμούς. Αθήνα: ΕΛΣΤΑΤ.

Πηγή:http://crime-in-crisis.com/%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%88%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%85%CE%B3/#_ftn1

Πίνακας : René Magritte