Πειθαρχία και Κοινωνία



Η πειθαρχία αποτελεί μια έννοια, η οποία συναντάται από την αρχαία φιλοσοφία, γραμματεία και τον τρόπο ζωής ως και τη σημερινή εποχή. Υφίσταται, γιατί υφίσταται κοινωνική οργάνωση οποιασδήποτε μορφής ,σύμφωνα με τον Κυρίδη,(Κυρίδης,1999:19) και υπάρχει όσο υπάρχουν κοινωνικά υποκείμενα τα οποία αλληλεπιδρούν. Δε νοείται η πειθαρχία έξω από τα όρια της κοινωνίας ή της κοινωνικής ομάδας που θέτει κοινούς σκοπούς ενώ η κοινωνική μας πράξη , η συμπεριφορά μας δεν είναι αυθόρμητη, πρωτογενής, ελεύθερη αλλά πειθαρχεί σε ορισμένες αρχές και πρότυπα (Μυλωνάς,1983:58-59).

Σύμφωνα με τον Λύτρα (Λύτρας,1983:42) η έννοια της πειθαρχίας είναι τόσο γνωστή και εκλαϊκευμένη, ώστε είναι εύκολο καθένας να της αποδώσει κάποιο πρόχειρο ορισμό και παράλληλα δύσκολο, αφού η μέχρι σήμερα ενασχόληση στο χώρο των Κοινωνικών ή Ανθρωπιστικών Επιστημών δεν έχει καταφέρει να οριοθετήσει με ακρίβεια τον όρο πειθαρχία και συνεπώς τον συγχέει με άλλους εννοιολογικά συγγενείς. Ωστόσο είναι σαφές πως σε αυτό το βάθος χρόνου έχει αποκτήσει διάφορες ερμηνείες – σημασίες τόσο θετικές όσο και αρνητικές .

Για τους αρχαίους Έλληνες η πειθαρχία αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα εύρυθμης λειτουργίας του κράτους και αναγνωρίζεται ως «ευπείθεια» , ως «υπακοή στους γραπτούς και άγραφους νόμους» και ως «έμπρακτος ενστερνισμός του συστήματος αξιών που διέπουν τον κοινωνικό βίο και την ηθική» (Κυρίδης,1999:13). Για τον Πλάτωνα «ευνομία» είναι η «πειθαρχία νόμων σπουδαίων» , για τον Αισχύλο «πειθαρχία γαρ εστί της ευπραξίας μήτηρ» και για τον Σοφοκλή «αναρχίας δε μείζον ουκ έστι κακό».

Η λέξη «discipline» (λατινικά discere,δηλαδή μαθαίνω, σπουδάζω) ενέχει διπλή έννοια :από τη μια μεριά είναι ένας όρος που υποδηλώνει τους διάφορους κλάδους της γνώσης και από την άλλη υπονοεί τον κανόνα ,την τάξη και τη διατήρησή της .Μάλιστα το γαλλικό λεξικό Robert προσθέτει και μια τρίτη σημασία: πειθαρχία είναι η τιμωρία που επιβάλλει τη διατήρηση του κανόνα και κατ’ επέκταση, το ίδιο όργανο της τιμωρίας , ένα είδος μαστιγίου(Ντουέ,1992:18).

Σύμφωνα με το λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη (Μπαμπινιώτης,1998:1365) ως πειθαρχία ορίζεται «η υποταγή στους ανώτερους ή ορισμένες αρχές , η υπακοή στις διαταγές , στους νόμους, στους ισχύοντες κανόνες». Μάλιστα τη διαχωρίζει σε «στρατιωτική πειθαρχία» εννοώντας «την απόλυτη υποταγή κάθε κατώτερου στρατιώτη στις διαταγές κάθε ανωτέρου» , σε «εσωτερική πειθαρχία» εννοώντας «την υπακοή σε πρόσωπα και αρχές που έχουν εξουσία με την ίδια τη θέληση του αρχομένου» και σε «εξωτερική πειθαρχία» εννοώντας «την υπακοή σε κανόνες και υποχρεώσεις που επιβάλλεται με φόβο ή την απειλή τιμωρίας». Συνεπώς η πειθαρχία αναγνωρίζεται ως ένα εργαλείο , μια μέθοδος εξασφάλισης της επιβίωσης και της συνέχειας των κοινώς αποδεκτών συστημάτων συμβίωσης και αλληλενέργειας των ατόμων (Κυρίδης,1999:14).

Για τον Max Weber πειθαρχία «ονομάζεται η δυνατότητα να συναντήσεις για μια διαταγή ,δυνάμει εξασκημένης στάσης, άμεση, αυτόματη και σχηματική υπακοή σε μια δεδομένη πληθύ ανθρώπων» και «η έννοια της πειθαρχίας συμπεριλαμβάνει το εξασκημένο της χωρίς κριτική και χωρίς αντίσταση υπακοής μαζών». Ακόμα «η πειθαρχία του στρατού είναι η μητρική αγκαλιά της πειθαρχίας εν γένει. Ο δεύτερος μεγάλος δάσκαλος στην πειθαρχία είναι η μεγάλη οικονομική μονάδα … Με τον εξορθολογισμό της πολιτικής και της οικονομικής κάλυψης των αναγκών προχωράει ακατάσχετα η ραγδαία εξάπλωση της πειθάρχησης ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο και περιορίζει όλο και περισσότερο τη σημασία του χαρίσματος και της ατομικά διαφοροποιημένης πράξης».Για τον Max Weber «η πειθαρχία εν γένει είναι κάτι αντικειμενικό και τίθεται με αδιατάρακτη αντικειμενικότητα στη διάθεση κάθε εξουσίας που εκτιμά τις υπηρεσίες της και ξέρει να τη δημιουργήσει» (Τοπικά,1994:364) .

Ο Durkheim είναι ο πρώτος που θα εισάγει την έννοια της πειθαρχίας στη νεώτερη κοινωνιολογική σκέψη ως την έννοια-κλειδί που συνδέει την κοινωνία με το άτομο (Σολομών,1994:118) . Ορίζει πως «στη ρίζα του ηθικού βίου υπάρχει η αίσθηση της κανονικότητας και η αίσθηση της αυθεντίας και ανάμεσα σε αυτές τις δυο πτυχές υπάρχει άλλωστε μια στενή συγγένεια και βρίσκουν την ενότητά τους σε μια πιο περίπλοκη έννοια που τις περιλαμβάνει. Πρόκειται για την έννοια της πειθαρχίας, η οποία είναι μια κανονική αυθεντία που έχει ως στόχο την κανονικοποίηση της συμπεριφοράς και περιλαμβάνει ενέργειες που επαναλαμβάνονται αυτές καθ’ αυτές μέσα σε προσδιορισμένες συνθήκες» (Τοπικά,1994:363).

Για τον Durkheim η πειθαρχία είναι όχι μόνο το κεντρικό σώμα της ηθικής αλλά η ηθική είναι πειθαρχία (Σολομών,1994:118) και της αναγνωρίζει ένα διπλό στόχο :από τη μια να 11 εξασφαλίζει την κανονικότητα στην ανθρώπινη συμπεριφορά και από την άλλη να θέτει συγκεκριμένους στόχους προς επίτευξη , οι οποίοι όμως περιορίζουν τον ορίζοντα των ατόμων (Κυρίδης,1999:15): «Αυτή η ικανότητα περιορισμού των τάσεών μας ,αντίστασης στον ίδιο μας τον εαυτό, που αποκτάμε στο σχολείο της ηθικής πειθαρχίας , είναι η απαραίτητη συνθήκη για την εμφάνιση της συνετής και προσωπικής επιθυμίας. Ο κανόνας ακριβώς επειδή μας μαθαίνει να μετριαζόμαστε ,να αυτοκυριαρχούμαστε, είναι ένα εργαλείο λύτρωσης και ελευθερίας» (Τοπικά,1994:363).

Η πειθαρχία αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία χτίζεται η κοινωνικοποιητική διαδικασία και αν, σύμφωνα με τον Κυρίδη(Κυρίδης,1999:14- 15), δεχθούμε ότι η κοινωνικοποίηση στοχεύει στην ομαλή ένταξη-ενσωμάτωση του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο και ότι η διαδικασία αυτή εξασφαλίζει την αναπαραγωγή και διατήρηση της κοινωνίας τότε θα πρέπει να δεχθούμε πως για τον Durkheim η «κοινωνική πειθαρχία» αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για τη στήριξη του κοινωνικού οικοδομήματος. Όπως αναφέρει ο Durkheim «η ηθική πειθαρχία είναι χρήσιμη όχι μόνο για τον κοινωνικό βίο αυτόν καθ’ εαυτόν , αλλά η δράση της επεκτείνεται και παραπέρα και στην πραγματικότητα καταλήγει να έχει ένα ουσιαστικό ρόλο στη μόρφωση του χαρακτήρα και γενικά της προσωπικότητας» (Τοπικά,1994:363).

Ο Foucault θα παρατηρήσει πως στις δυτικές κοινωνίες κατά τη νεώτερη εποχή θα αναπτυχθούν πρακτικές με σκοπό τη συγκρότηση των υποκειμένων . Πρόκειται για μια μορφή καθυπόταξης , που συνίσταται στην άσκηση μιας ιστορικά συγκεκριμένης μορφής εξουσίας/γνώσης πάνω στην άμεση εμπειρία του ατόμου και επιφέρει συγκεκριμένους μετασχηματισμούς πάνω σε αυτό (Σολομών,1994:117- 118). Τη μορφή αυτής της εξουσίας/γνώσης, η οποία συνιστά μια γενικευμένη στρατηγική εξορθολογισμού της κοινωνίας, την αποκαλεί πειθαρχία .Θα υποστηρίξει πως «οι πειθαρχίες χαρακτηρίζουν, ταξινομούν, εξειδικεύουν, κατατάσσουν σε κλίμακα, ταξινομούν βάση μιας νόρμας, ιεραρχούν τα άτομα , τα μεν σε σχέση με τα δε και τέλος αποκλείουν και αχρηστεύουν» (Σολομών,1992:17).

Η πειθαρχία ,όπως ορίζει συνίσταται στη δράση ενός συστήματος τεχνικών , αποσκοπεί στην παραγωγή ρυθμισμένων συμπεριφορών και αυτοελεγχόμενων υποκειμένων και είναι ένας τρόπος καθυπόταξης σε σχέσεις εξουσίας που με τη δράση της πειθαρχίας τείνουν να μετατραπούν σε σχέσεις κυριαρχίας (Σολομών,1994:118). Συνεπώς η πειθαρχία αποτελεί συστατικό στοιχείο της εξουσίας, η οποία ως καταπιεστικός μηχανισμός και ως μηχανισμός ελέγχου των κοινωνικών λειτουργιών , επιφυλάσσει για την πειθαρχία το ρόλο του εντεταλμένου μηχανισμού για την επιβολή της , τη διατήρηση και την αναπαραγωγή της και η θεώρησή της ως παράγωγο και συστατικό στοιχείο της εξουσίας αποτελεί τη θεωρητική βάση πάνω στην οποία οικοδομείται η αρνητική σημασιοδότηση του όρου (Κυρίδης,1999:18-19).

Σύμφωνα με την παραπάνω άποψη όπου η εξουσία εγκαθιδρύεται παράλληλα ή ταυτόχρονα με την εγκαθίδρυση της πειθαρχίας ο Γ. Πεπονής θα ορίσει τρεις τρόπους εγκαθίδρυσης της πειθαρχίας:

1. Η ιεραρχική επίβλεψη διαχέεται σε όλο το εύρος των πειθαρχικών οργανισμών. Συνδέεται με την οπτική επιτήρηση ,τη γενίκευση δηλαδή του εξουσιαστικού και ελεγκτικού βλέμματος ανωτέρου προς κατώτερο.

2. Θεσμοποιούνται συστήματα κυρώσεων και επιβραβεύσεων που συναρτώνται με τον όλο και λεπτομερέστερο προσδιορισμό της κοινωνικής συμπεριφοράς και την ολοένα και λεπτομερέστερη διάγνωση των αποκλίσεων από την κανονικότητα.

3. Θεσμοποιούνται εξετάσεις με τη διπλή έννοια που έχει ο όρος στο σχολείο και το νοσοκομείο. Η εξέταση επιτρέπει τη διάγνωση της κατάστασης των ατόμων , την κατάταξή τους στους ταξινομικούς πίνακες των γνώσεων , των θεσμών καθώς και τον προσδιορισμό τυχόν διορθωτικών μέτρων , αν διαπιστωθούν αποκλίσεις από τις προδιαγεγραμμένες καταστάσεις . Επομένως η εξέταση συγκροτεί τα άτομα ως αντικείμενα εξουσίας και γνώσης ταυτόχρονα (Κυρίδης,1999:18-19)

Ακόμα ο Foucaul θεωρεί πως η γενίκευση αυτών των πειθαρχικών μηχανισμών αποτελούν ιστορικά την άλλη όψη των διαδικασιών με τις οποίες η αστική τάξη έγινε η πολιτικά κυρίαρχη τάξη και «όσο κανονική και θεσμική κι αν είναι η πειθαρχία , ως προς το μηχανισμό της , είναι ένα «αντι-δίκαιο» (ό.π) . Σύμφωνα με αυτή την άποψη αποκρυσταλλώνεται μια πολύ συγκεκριμένη οπτική της πειθαρχίας που συνδέεται άμεσα με την ταξική δομή των κοινωνικών-παραγωγικών σχέσεων : πρόκειται για ένα μηχανισμό «αποδυνάμωσης» και ταυτόχρονα σύνθεσης δυο διαφορετικών ομάδων κοινωνικών μετόχων και για ένα μηχανισμό «διορθωτικό» ως προς την καθολικότητα και ουδετερότητα του δικαίου , ο οποίος λειτουργεί στη βάση της αστικής ιδεολογικής κυριαρχίας(Κυρίδης,1999:18).

Η πειθαρχία αποτελεί μια κοινωνική διαδικασία η οποία συστηματοποιεί και κανονικοποιεί τις ανθρώπινες πράξεις και ως κοινωνικό συστατικό και μέσο διατήρησης και αναπαραγωγής των κοινωνικών δομών εκδηλώνεται και συστηματοποιείται σταδιακά (Κυρίδης,1999:15). Πρόκειται για μια σταδιακή σχηματοποίηση των στάσεων ,των πράξεων , των παρορμήσεων και των κοινωνικών προβολών των ατόμων και σύμφωνα με τον S.Nisbet τα τέσσερα στάδια της πειθαρχίας είναι τα εξής :

1. Το στάδιο της συναίνεσης , όπου το άτομο ελέγχεται μέσα από διάφορες καταστάσεις πόνου και ευχαρίστησης τις οποίες και συνηθίζει. Εδώ η πειθαρχία εμφανίζεται συνειρμικά .

2. Το στάδιο της αυταρχικότητας , όπου το άτομο αποδέχεται την ανωτερότητα κάποιων ατόμων και υπακούει στη θέλησή τους. Αυτό το στάδιο πειθαρχίας αναπτύσσεται κυρίως σε αυστηρά ιεραρχημένες κοινωνικές ομάδες, όπως ο στρατός.

3. Το στάδιο της κοινωνικής πειθαρχίας, όπου το άτομο ελέγχεται μέσω κοινωνικών δυναμικών που αναπτύσσονται στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Στην περίπτωση αυτή ανήκει η σχολική πειθαρχία.

4. Το στάδιο της προσωπικής πειθαρχίας , όπου το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τον εαυτό του μέσα από τις προσλαμβανόμενες κοινωνικές παραστάσεις , τις ιδέες του , την κυρίαρχη ιδεολογία , τους κοινωνικούς κανόνες και αξίες. Αποτελεί το τελευταίο στάδιο της πειθαρχίας , όπου τα αποτελέσματα και των τριών υπόλοιπων σταδίων είναι ορατά. (Κυρίδης,1999:15-16).

Αυτά τα στάδια της πειθαρχίας του S.Nisbet αντιστοιχούν σε διαδοχικές φάσεις της ζωής του ατόμου και της κοινωνικοποίησής του και δομικό στοιχείο τους είναι ο συσχετισμός της πειθαρχίας με συγκεκριμένες κοινωνικές πρακτικές αξίες και ιδεολογήματα , τα οποία η κοινωνία τυποποιεί και παγιώνει μέσω της μετατροπής του σε δίκαιο (Κυρίδης,1999:17).

Σήμερα η λέξη πειθαρχία ενσωματώνει συγκεκριμένες δομικές-κοινωνικές συσχετίσεις και πρακτικές οι οποίες της αποδίδουν αρνητικά στοιχεία. Ωστόσο όμως στοχεύει στην εξασφάλιση της «καλώς ή κακώς» νοούμενης κοινωνικής ισορροπίας και αρμονίας και συνδράμει στη διατήρηση των υφιστάμενων κοινωνικών σχέσεων και δομών είτε πρόκειται για τον κοινωνικό μικρόκοσμο των ομάδων ή των θεσμών είτε πρόκειται για την κοινωνική ολότητα (Κυρίδης,1999:19).Η πανταχού παρούσα 14 πειθαρχία στηρίζει την ιδιόμορφη κατασκευή που λέγεται κοινωνία και μια έκφραση του Dilthey φαίνεται να προσδιορίζει τη διαμεσολαβητική αυτή λειτουργία της πειθαρχίας : η εξωτερική πίεση της κοινωνίας στο άτομο ασκείται ως πειθαρχία , ως ένταση που επενεργεί δια του εαυτού .Η κοινωνία χαρακτηρίζεται επομένως ως πραγματικότητα από την πειθαρχική της φύση ,από το ότι δηλαδή επιβάλλει την υλική και αντικειμενική της παρουσία και επενεργεί στο άτομο μέσω της πειθαρχίας στην οποία το οδηγεί και αντιστρόφως η έλλειψη της αναγκαίας πειθαρχίας ορίζει την παθολογική κατάσταση της κοινωνίας ως ανομία.(Κουζέλης,1994:264).

Απόσπασμα από την
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 
ΜΕ ΘΕΜΑ:

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ ΩΣ ΜΕΣΟ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ) (1453-1900)

Της

ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗ ΕΛΠΙΝΙΚΗΣ 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα