Ο ιδιωτικός χώρος της εφηβείας

εφηβεία 11

Από την εμπειρία σαν επαγγελματίας, πολλές φορές βρίσκομαι αντιμέτωπος με περιπτώσεις συχνής παραβίασης του ιδιωτικού χώρου των εφήβων από τους γονείς, γεγονός το οποίο δεν αξιολογείται όσο θα έπρεπε σαν στοιχείο δυσλειτουργίας μέσα στην οικογένεια αλλά ούτε και σαν στοιχείο παρεμπόδισης της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του εφήβου. Δηλαδή οι περισσότεροι γονείς δεν θεωρούν σημαντική την προσπάθεια των εφήβων να κρατάνε για τον εαυτό τους καταστάσεις, σκέψεις, ιδέες και να μην τους εκμυστηρεύονται τι συμβαίνει στην ζωή τους, αρνούμενοι την επιθυμία των γονέων να επέμβουν και να γνωρίσουν το κάθε τι που τους αφορά..

Η έννοια του ιδιωτικού χώρου μέσα στην οικογένεια, τις περισσότερες φορές αποτελεί ένα αμελητέο και ακατανόητο γεγονός για τους γονείς, οι οποίοι επικαλούνται σαν δικαιολογία την ανάγκη προστασία του/της εφήβου/ης από τον εξωτερικό κόσμο για την κατάργησή του.

 Με αυτό το τρόπο οι γονείς παίρνουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν τόσο στο εξωτερικό χώρο, όσο και στον εσωτερικό του εφήβου προσπαθώντας να καθορίσουν και να επηρεάσουν, πάντα για καλό, τα παιδιά τους ώστε να μην τους συμβεί κάτι που μπορεί να είναι οδυνηρό για εκείνα. Με αυτό τρόπο τα όρια ανάμεσα σε αυτούς και τα παιδιά τους παύουν να υπάρχουν.

Είναι πολύ απλό για ένα γονέα να μπαίνει χωρίς να κτυπά την πόρτα στο δωμάτιο του παιδιού του, είναι πολύ φυσιολογικό να το καθαρίζει και να το τακτοποιεί, να ψάχνει τα συρτάρια του, να διαβάζει το ημερολόγιο του, με την δικαιολογία ότι προσπαθεί να προλάβει μην το παιδί του “βγει” από τον “καλό” δρόμο, μήπως παρασυρθεί, ώστε να αποτρέψει μια τέτοια κατάσταση και να το προστατεύσει Αυτή η κατάσταση δημιουργείται επίσης από την συμπεριφορά του εφήβου όπου σε αυτή την περίοδο, αρχίζει να κλίνεται, να μην επικοινωνεί πολύ με τους γονείς, έτσι ώστε να μην έχουν πληροφορίες για το τι γίνεται στην ζωή του. Μια τέτοια συμπεριφορά δημιουργεί την εντύπωση στο γονέα ότι υπάρχει κάποια απομάκρυνση, μια απόσταση η οποία δημιουργεί άγχος και φόβο στην οικογένεια.

Η λειτουργία του ιδιωτικού χώρου

Η ύπαρξη του ιδιωτικού χώρου του εφήβου και ο σεβασμός του, είναι ένα από τα πρώτα στάδια της προσπάθειας αυτονόμησης του εφήβου και είναι αναγκαίος για την ψυχική ηρεμία του. Εάν δεν υπάρξει αυτή η λειτουργία μέσα στην οικογένεια, η οικογένεια η ίδια μπορεί να βάλει φρένο στην σταδιακή ανάπτυξη του εφήβου και να δημιουργεί μια παθολογική οικογενειακή εξάρτηση. Σε αυτό το σημείο βέβαια δεν μπορούμε να αφήσουμε έναν έφηβο μόνο του να καθορίζει την ζωή του, χωρίς να τοποθετήσουμε κάποιο πλαίσιο, το οποίο θα λειτουργείσει σαν όριο και το οποίο προσφέρει μια ανασφάλεια η οποία είναι υπεύθυνη για την υγειή ανάπτυξη του. Το πλαίσιο αυτό θα τον/την βοηθήσει να ορίσει τον ιδιωτικό του/της χώρο και να τον προστατεύσει από τις επεμβάσεις των άλλων, εκτός οικογένειας. Με αυτό τον τρόπο οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν στην δημιουργία  του ιδιωτικού χώρου και στην προστασία του, αντί στην κατάργησή του. Διότι από την στιγμή που οι γονείς δεν σέβονται τον ιδιωτικό χώρο του παιδιού τους και δεν το βοηθούν στην δημιουργία του, το μαθαίνουν να μην προστατεύει τον εαυτό του και να είναι ανοιχτό και ευάλωτο σε κάθε εξωτερική εισβολή από άτομα εκτός οικογένειας.

Η έννοια του ιδιωτικού χώρου για μερικούς επιστήμονες δημιουργείται σε τρία επίπεδα,

α) ο φυσικός χώρος, ο οποίος περιλαμβάνει το σώμα και τις επεκτάσεις του, που είναι ο χώρος που περιβάλλει το σώμα

Αυτό μπορεί να συμβεί από την στιγμή που οι γονείς δεν σέβονται τον φυσικό χώρο του εφήβου, δηλαδή απαιτούν με πρόσχημα την υγεία να έχουν πρόσβαση στην θέα, αλλά και στην ψηλάφηση του σώματος του εφήβου ( π.χ. Πολλοί γονείς εξετάζουν τα σώμα των εφήβων για να δουν αν υπάρχουν σημάδια ερωτικής πράξης, και αυτό συμβαίνει περισσότερο στα κορίτσια). Αυτή η κατάσταση επίσης μπορεί να εκδηλωθεί με την αδιαφορία των γονέων αν το παιδί δεν είναι το φύλο το οποίο επιθυμούν, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει τον/την έφηβο/η σε ένα αγώνα αναγνώρισης κάνοντας τον/την να αποδεχτεί την παραβίαση του ιδιωτικού του χώρου σαν κάτι φυσιολογικό και την πειθήνια αποδοχή των όρων των γονέων, κατ' αρχάς, αλλά και των άλλων αργότερα.

β) ο χώρος της σκέψης, δηλαδή όλα αυτά που ο έφηβος τα θεωρεί σαν πιστεύω του και ανάλογα μπορεί να τα φανερώσει, ή να τα κρατήσει κρυφά

 

Από την στιγμή που οι γονείς δεν σέβονται τις ιδέες του παιδιού τους, ή το αποπαίρνουν και το κοροϊδεύουν για αυτές, δηλαδή επεμβαίνουν στο ιδιωτικό χώρο των ιδεών του και τις ακυρώνουν, διότι δεν συμφωνούν και δεν τις θεωρούν σωστές, μπορούν πολύ εύκολα να προκαλέσουν αναστολή και μια αίσθηση ανεπάρκειας, η οποία μπορεί να καταλάβει το σύνολο της προσωπικότητας του/της εφήβου/η.

γ) και η ελευθερία της πράξης.

Και από την στιγμή που οι γονείς δεν σέβονται και δεν ενθαρρύνουν τις πράξεις αυτονόμησης του παιδιού τους, τότε το μαθαίνουν να μην έχει αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στον εαυτό του.

.

Άρα η ιδιαιτερότητα του εφήβου η οποία εκφράζεται με την προσπάθεια να διαφοροποιηθεί από τις οικογενειακές νόρμες προσπαθώντας να κτίσει ένα χώρο όπου εμπεριέχει το στοιχείο της αυτο-μυθοποίησης του, δηλαδή την πίστης του στην ικανότητα του να δημιουργεί τον ιδιωτικό του χώρο, αλλά και να τον υπερασπίζεται. Η αυτο-μυθοποίηση του προσφέρει την δυνατότητα, όπως προανέφερα, να προβάλλει την διαφορετικότητα του σε συσχετισμό πάντα με τις περιβαλλοντικές νόρμες και να αισθανθεί την μοναδικότητα του. Η ανακοπή αυτής της τάσεις κινδυνεύει να δημιουργήσει έφηβους εξαρτημένους από τους γονείς και φοβισμένους από την κοινωνία.

Η λειτουργία του εσωτερικού χώρου λοιπόν, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη του εφήβου και έχει, κατά την γνώμη μου δύο συνιστώσες

α) τον εξωτερικό - φυσικό χώρο και

β) τον εσωτερικό - ψυχολογικό.

Αυτές οι δύο μορφές της έννοιας του χώρου, είναι αλληλένδετες μεταξύ τους και η ανάπτυξη της μία προκαλεί την ανάπτυξη και της άλλης και το αντίθετο. Δηλαδή η ανυπαρξία εξωτερικού χώρου η οποία προκαλείται από την παραβίασή του, δημιουργεί και την ανυπαρξία του εσωτερικού χώρου. Ο φυσικός χώρος ο οποίος μπορεί είναι π.χ. το δωμάτιο του εφήβου και ότι του ανήκει μέσα σε αυτό, αντικατοπτρίζει τον ψυχολογικό του χώρο, δηλαδή τον ιδιωτικό του εσωτερικό χώρο. Είναι ο χώρος της σκέψης και το συναισθήματα που προκαλούνται, για τον εαυτό, τα οποία οι έφηβοι θέλουν να κρατήσουν κρυφά και τα οποία δεν θέλουν να επικοινωνήσουν με τους γονείς. 

Εδώ βέβαια μπαίνει το θέμα του σεβασμού του ιδιωτικού χώρου, τον οποίον μπορούν και καλούνται να αποδεχτούν οι γονείς με τέτοιο τρόπο ώστε οι έφηβοι να μπορούν να τον αναπτύξουν ανεπηρέαστοι από αυτούς.

Ο ιδιωτικός χώρος στην οικογένεια

Το θέμα του σεβασμού του ιδιωτικού χώρου μέσα στα πλαίσια της οικογένειας δεν αποτελεί μόνο θέμα στην σχέση γονέα – παιδιού, αλλά αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο και στην σχέση των ίδιων των γονέων. Σε μια οικογένεια όπου ο ένας γονιός δεν σέβεται τον ιδιωτικό χώρο του άλλου γονέα, είναι φυσικό να μην σεβαστεί και τον χώρο του εφήβου. Άρα ο σεβασμός του άλλου μέσα στην οικογένεια δεν αποτελεί ένα γεγονός σε σχέση με την εφηβεία μόνο, αλλά έρχεται να προβάλλει τον τρόπο λειτουργίας της οικογένεια γενικά.

Οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια παίζουν το ρόλο των προτύπων για τον έφηβο και αποτελούν την νόρμα πάνω στην οποία θα κτίσει και ο ίδιος την σχέση του με τον άλλον, εκτός οικογένειας. Ο σεβασμός του ιδιωτικού χώρου του καθένα μέσ στην οικογένεια εκφράζει τα όρια του καθένα μέλους της και την ασφάλεια που δημιουργείται μέσω αυτών.  Σύμφωνα με τις οικογενειακές νόρμες λειτουργίας ο έφηβος μαθαίνει τον τρόπο που θα αντιμετωπίζει τον εαυτό του, είτε αυτή η αντιμετώπιση έχει σχέση με το σώμα του, τις σκέψεις του, είτε με τα πιστεύω του και τις προτεραιότητες που θα θέσει αργότερα στην ζωή του. 

Οι σχέσεις λοιπόν με τον άλλον, εκτός οικογένειας επηρεάζονται από το οικογενειακό μοντέλο συσχετισμού στο ζευγάρι των γονιών και από τις αξίες που αυτοί εμφύσησαν στο παιδί τους μέσα από τις πράξεις τους, τα λόγια τους και τις συμβουλές τους. 

 Φωτό: από την ταινία Disturbia