Η σιωπή σαν μέσον επιβολής

Ο λόγος αποτελεί στοιχείο έκφρασης της παρουσίας του υποκειμένου αλλά εξαρτάται από την μορφή που θα πάρει στην εκφορά του. Φαίνεται ότι πρέπει να ελεγχθεί και να κατηγοριοποιηθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις των άλλων. Δηλαδή, από την ένταση και την χρεία του θα εκληφθεί σαν δείγμα καλής, ή όχι συμπεριφοράς. 

Πάντα ενεδρεύει ο φόβος, ο λόγος να πάρει διαστάσεις αντίλογου, αντίθεσης, άρνησης, ακόμα και επιθετικής διάθεσης. Έτσι από ανέκαθεν έπρεπε να οριοθετηθεί σε πλαίσια που θεωρούνται κόσμια και επιτρεπόμενα από το εκάστοτε κοινωνικό περιβάλλον. Αντίθετα η σιωπή, φαίνεται ότι προβάλει την ευγένεια του χαρακτήρα του υποκειμένου, την εκδήλωση του σεβασμού προς τους άλλους, την προσαρμογή και την μετρημένη παρουσία του, όπως αρμόζει στις επιθυμίες τους.

 Η σιωπή σαν βασικό παιδαγωγικό εργαλείο, έκτισε ένα κόσμο στα μέτρα της εξουσίας εδώ και αιώνες. Επέβαλε την απαγόρευσης της ελεύθερης έκφρασης για διάφορους λόγους και κατασκεύασε ένα κόσμο βουβών συναισθημάτων, χαμένων εσωτερικών διαλόγων, τυφλών υπαινιγμών και φαντασμάτων των λέξεων που ποτέ δεν βρήκαν το δρόμο της αναγνώρισης και της αποδοχής. Η απαγόρευση της ελεύθερης λεκτικής έκφρασης καλλιεργεί την αδυναμία της παρουσίας του υποκειμένου, που τις περισσότερες φορές εσωτερικεύεται και φαίνεται σαν δική του επιλογή. Έτσι κατασκευάζονται οι «κλειστοί» άνθρωποι. Αυτοί που ντρέπονται να εκτεθούν. Αυτοί που δεν έχουν τίποτα να πουν. Αυτοί που έχουν την τάση να περάσουν απαρατήρητοι, ενώ μέσα τους ξεχειλίζει η ανάγκη να αρέσουν και να συγκινούν τους άλλους.  

Η αφαίρεση του λόγου και η επιβολή της σιωπής, είτε συμβαίνει στην οικογένεια, στην εκπαίδευση, στα ΜΜΕ, είτε σε ένα κράτος, διαμορφώνει τον κόσμο στα μέτρα αυτού που έχει την ικανότητα να τον αφαιρέσει. Με αυτό τον τρόπο η σιωπή εργάζεται για την απουσία του λόγου που σημαίνει απουσία του υποκειμένου.  Δηλαδή αποτελεί όργανο επιβολής που κατέχουν οι «δυνατοί» και που πρέπει να αποδεχτούν οι «αδύναμοι», αυτοί που «δεν έχουν λόγο».

Οι «ιδιοκτήτες» του κόσμου είναι πρωτίστως ιδιοκτήτες του λόγου. Τον κρατάνε κτήμα τους και μέσα από αυτόν διαμορφώνουν την πραγματικότητα στα μέτρα τους.

Έτσι όσο λιγότερο μιλάει το υποκείμενο, τόσο μεγαλύτερη είναι θέση του στο βασίλειο της απουσίας, στο βασίλειο της αδυναμίας. Τόσο ανέκφραστα γεγονότα συνωστίζονται στις παρυφές  της μνήμης του, από την μια διατηρώντας τις φωλιές τους μέσα στο σκοτάδι του ασυνειδήτου και από την άλλη προσπαθώντας να βγουν στο φως της επικοινωνίας. Ανέκφραστα γεγονότα που αντιπροσωπεύουν το «είναι» του, που συγκροτούνται από το συναίσθημά του, που κάνουν καυτή την ανάσα του, που καταχωνιάζονται και ασφυκτιούν μέσα του σπρωγμένα από την διατήρηση της σιωπής, η οποία σιγά, σιγά κατασκευάζει  την μοναχικότητα  και τη ντροπής του.

Με αυτό τον τρόπο τίποτα δεν τον ενθαρρύνει το υποκείμενο για να μιλήσει για το προσωπικό του βίωμα. Αδυνατεί να αφηγηθεί την καθημερινή του αγωνία. Το καθετί φαίνεται να είναι ενάντια σε αυτό. Από την μια νιώθει την αγωνία της γλώσσας να συμμαζέψει τις λέξεις, να κατασκευάσει την σκαλωσιά των φράσεων, να μιλήσει για βιώματα θαμμένα κάτω από τόνους συνειδησιακής σιωπηλής λάσπης. Και από την άλλη τον καταλαμβάνει ο φόβος της έκθεσης, ο πανικός της απόρριψης, ή έλλειψη της αυτοπεποίθησης και επιλέγει την «ηρεμία» της σιωπής. ’Έτσι η  σιωπή ενεδρεύει μέσα του σαν ένας κρυφός θησαυρός που καίει τα σωθικά του.

Η σιωπή επίσης, εγείρει πολλά ερωτήματα που έχουν να κάνουν και με την ταυτότητα του υποκειμένου, στο βαθμό που αυτή εξαρτάται από την αναγνωσιμότητα και την αποδοχή του. Ο λόγος του, είναι ο μόνος που μπορεί να κάνει γνωστή την παρουσία του. Είναι ο μόνος που μπορεί να εκφράσει την επιθυμία του. Μέσα από αυτόν λειτουργήσει σαν παράγοντας επενέργειας στις κοινωνικές συνθήκες που τον αφορούν.  

Όταν το υποκείμενο οδηγείται στην σιωπή, η επιθυμία του  δεν βρίσκει τα κατάλληλα λόγια για να εκφραστεί. Οι λέξεις αρνούνται να τον υπηρετήσουν κάθε φορά που προσπαθεί να δώσει την δική του διάσταση στην πραγματικότητα και φαίνεται ότι δεν δύναται να την ελέγξει. Πολλές φορές τα δικά του λόγια , μοιάζουν να ανήκουν και να εξυπηρετούν τους άλλους.

Έτσι καταλήγουμε ότι, η επιθυμία για να μπορέσει να εκφραστεί, πρέπει να βρει τα λόγια - τα λόγια της επιθυμίας - και δεν είναι καθόλου, μα καθόλου εύκολο αυτό.

Επίσης ότι, η σιωπή είναι όργανο λήθης και μη συνειδητοποίησης της επιθυμίας του υποκειμένου και συγχρόνως βασικός μηχανισμός επιβολής της επιθυμίας των άλλων. Δηλαδή η σιωπή επιβάλει την απουσία του λόγου που σημαίνει την απουσία του υποκειμένου. 

Κερεντζής Λάμπρος

Φωτό: -Art_Thema_Gallery-Brussels.html