Η γνώση της άγνοιας
O Σωκράτης [..] γνωρίζει πολύ καλά την θεωρητική ελληνική φιλοσοφία και θέτει στους διαλόγους του που άπτονται καθημερινών θεμάτων γενικές ερωτήσεις ορισμού (“ τι είναι ανδρεία” κ.λ.π.) δεν ενδιαφέρεται για την θεωρητική γνώση ως τέτοια, παρά για τον κριτικό στοχασμό πάνω στις πράξεις και την ζωή του ατόμου θέλει να επιδράσει όχι φιλοσοφικά-επιστημονικά αλλά ηθικά-προσωπικά, γι΄ αυτό το λόγο αντιτίθεται με την τότε συνήθεια, δεν παρουσιάζει γραπτά τις σκέψεις του.
Θέλει να ταρακουνήσει πνευματικά τους συνομιλητές του και να τους αναγκάσει να γνωρίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Για το σκοπό αυτό συζητάει με τους γεμάτους αυτοπεποίθηση νεαρούς άντρες στο δρόμο, στην αγορά ή στο γυμναστήριο και προσποιείται ότι θέλει να διδαχτεί από αυτούς σε ότι αφορά βασικά ηθικά αξιώματα, γιατί του φαίνεται ότι έχουν για αυτά καλύτερη γνώση από την δική του ( σωκρατική ειρωνεία). Τους περιπλέκει όμως σε αντιφάσεις και τους στριμώχνει, μέχρις ότ0υ αυτοί μέσα από την διαδικασία της σταδιακής εξαγωγής των γνώσεων από το εσωτερικό τους αναγνωρίζουν την απατηλή γνώση καθώς και την αλαζονεία τους ( σωκρατική μέθοδος ή μαιευτική) και φθάνουν στην γνώση της άγνοιας.
Έτσι μπορεί να φανεί στην αρχή ότι ο Σωκράτης, όπως πολλοί Σοφιστές, καταλήγει στο αδιέξοδο του σκεπτικισμού και το μόνο στοιχείο που τον διαφοροποιεί από αυτούς είναι η μετριοφροσύνη του. Και όμως δεν είναι έτσι. Γιατί κοινό τους έδαφος είναι ο αγώνας για πνευματική ελευθερία και για συνειδητή διαμόρφωση της προσωπικής ζωής, αγώνας που στρέφεται εναντίον των προκαταλήψεων και της απουσίας της σκέψης. Όπως και για τους Σοφιστές, έτσι και γι αυτόν είναι ιδιάζων ένας λογικός τρόπος της σκέψης και για τους δύο ο άνθρωπος αποτελεί το επίκεντρο κάθε στοχασμού.
Ο Σωκράτης προϋποθέτει, όπως και για τους Σοφιστές ότι την αρετή πρέπει να την αναζητήσουμε στην γνώση και ότι μάλιστα είναι και “διδακτική”. Αλλά, ενώ αυτοί φθάνουν σε ένα ελεύθερα αιωρούμενο, ηθικά αδιάφορο διανοητισμό και εγκωμιάζουν μια “γενική μόρφωση” με κέντρο μια δεξιοτεχνία ρητορική, ο Σωκράτης επιδιώκει μια μετριόφρονα και νηφάλια κατανόηση για όλα τα πράγματα, τόσο για κάθε τέχνη, όσο και για τις κρατικές υποθέσεις- το ίδιο και για την ηθικότητα.
Πρέπει λοιπόν να πρυτανεύει όχι ο υποκειμενισμός και η ρητορική δεινότητα αλλά ένας αντικειμενικός νόμος που βρίσκεται πάνω από το μεμονωμένο άτομο. Πρέπει κανείς κατά κάποιον τρόπο να γίνει “ειδήμονας” στον τομέα της ηθικής και να επιστρέψει στα βάθη του υποχρεωτικού ηθικού νόμου, του αυθεντικού Λόγου. Ορθολογικότητα δεν σημαίνει για τον Σωκράτη όπως για τους Σοφιστές, ελεύθερα αιωρούμενη διανόηση, αλλά αντικειμενικός νόμος που θεμελιώνεται στην γενική λογική, και η σωκρατική μέθοδος, έχει τούτο το νόημα με τις κατάλληλες ερωτήσεις, να οδηγήσει τον κάθε άνθρωπο στον ηθικό νόμο που εδράζει στο στήθος και τον οποίον ο ίδιος δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει.
Έτσι για τον Σωκράτη βασικά και σε σχέση με όλους τους τομείς της ζωής το ενδιαφέρον εστιάζεται στο να μπορέσει ο άνθρωπος να αποκτήσει με προσωπική ενδοσκόπηση την αυτεπίγνωση του Εκεί θέλει να οδηγήσει με τις ερωτήσεις το συνομιλητή του.
Albert Reble: Ιστορία της Παιδαγωγικής
πίνακας: Leo Novoro
Σχόλια