Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ - ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η
γλώσσα του σώµατος αποτελεί ένα πανάρχαιο
φαινόµενο. ∆ηλώνει το πόσο επικοινωνεί
ο καθένας µε το σώµα του, τι «θέλει να
πει» και τι «θέλει να κρύψει» µε το σώµα
του. Αν και πολλές κινήσεις είναι κοινές
ανά τον κόσµο, υπάρχει τελικά µια
παγκόσµια γλώσσα του σώµατος;
Με
την έκφραση «µιλάµε µε το σώµα», µια
έκφραση που όλοι έχουµε χρησιµοποιήσει,
εννοούµε το πώς επικοινωνούµε µεταξύ
µας, τις κινήσεις µας, την στάση του
σώµατος µας και τις εκφράσεις του
προσώπου µας. Έχει παρατηρηθεί από
επιστήµονες, ψυχολόγους και γιατρούς
(κυρίως νευρολόγους) πως µε το σώµα
εκφραζόµαστε περισσότερο και καλύτερα
απ’ ότι µε τον γραπτό ή προφορικό λόγο.
Την επικοινωνία αυτή την έχουν ονοµάσει
«Γλώσσα του Σώµατος».
Η
Γλώσσα του Σώµατος φαίνεται να είναι
γνωστή από τα αρχαία χρόνια. Στην Αρχαία
Ελλάδα φιλόσοφοι και σοφιστές όπως ο
Θαλής, ο Αριστοτέλης, ο Σωκράτης και ο
Πλάτωνας έκρυβαν τα χέρια τους κάτω από
βαρύς τηβέννους διότι πίστευαν ότι η
κίνηση των χεριών σε µια συζήτηση ή
οµιλία υποδήλωνε έλλειψη ευφράδειας
και επιχειρηµάτων, ενώ ο «απλός» λαός
φαινόταν να χρησιµοποιεί τα χέρια του
ιδιαίτερα έντονα στις συζητήσεις, κάτι
που το παρατηρούµε και σήµερα. Αυτή η
άποψη βασίζεται στο ότι όσο πιο έντονα
µιλάµε µε το σώµα µας, τόσο πιο «φτωχό»
είναι το έναρθρο λεξιλόγιό µας.
Ο άνθρωπος
δεν γεννήθηκε γνωρίζοντας να µιλάει,
εποµένως το µόνο µέσω επικοινωνίας από
την γέννησή του είναι το σώµα του.
Μεγαλώνοντας και µαθαίνοντας να µιλάει,
η επικοινωνία µέσω του σώµατος
υποβαθµίζεται και όσο πιο σαφέστερα
µπορεί να εκφραστεί µε τον λόγο, τόσο
περισσότερο περιορίζεται η ανάγκη του
να επικοινωνήσει µέσω του σώµατός του.
Η Γλώσσα του Σώµατος όµως, αυτή η µορφή
επικοινωνίας, είναι πολύ βαθιά ριζωµένη
στο υποσυνείδητο για να µπορέσουµε να
πούµε πως είναι δυνατόν κάποια στιγµή
να µην την χρησιµοποιούµε καθόλου.
Πριν
από περίπου 400.000 χρόνια τοποθετούµε την
ύπαρξη του Ηomo erectus (τον άνθρωπο τον
όρθιο), ενώ η εµφάνιση του Νεάντερνταλ
έγινε πριν 130.000 χρόνια και υπήρχε µέχρι
35.000 χρόνια πριν. Ο Άνθρωπος του Νεάντερνταλ
θεωρείται το πρώτος είδος sapiens. Ξεχωρίζει
από τον σύγχρονο άνθρωπο για την ιδιαίτερη
κατασκευή του κεφαλιού του. Έχει βέβαια
αποδειχθεί ότι 5 είχε θρησκευτική
συνείδηση, ότι δηµιουργούσε µια υποτυπώδη
µορφή τέχνης (έχουν ανακαλυφθεί ζωγραφιές
σε σπηλιές) και ίσως χρησιµοποιούσε
οστέινα µουσικά όργανα. Το σηµαντικότερο
όµως, που αφορά και την παρούσα εργασία,
είναι πως είχε αναπτυγµένο προφορικό
λόγο. Αξιοσηµείωτα είναι και τα ευρήµατα
που αφορούν τις συχνότητες στις οποίες
ήταν συντονισµένο το αφτί του. Οι
συχνότητες της φυσιολογικής οµιλίας
µας είναι 2-4 KHz, παρόµοιες µε αυτές του
προγόνου του Άνθρωπος του Νεάντερνταλ,
Ηomo Heidelbergensis, που είχαν παρόµοια λειτουργία
αφτιών, γεγονός που ερµηνεύεται ως
ένδειξη ότι οι εν λόγω Homo από τότε (ίσως
500.000 χρόνια πριν) έβγαζαν νοήµονες
φωνητικούς ήχους που θα µπορούσαν να
θεωρηθούν ως µια πρωτογλώσσα, µια πρώτη
µορφή οµιλίας. (Μιχαηλίδης, 2005)
Φαίνεται
σχεδόν απίστευτο ότι, µέσα στα χιλιάδες
χρόνια της εξέλιξής µας, η γλώσσα του
σώµατος δεν είχε µελετηθεί σε οποιαδήποτε
κλίµακα µέχρι τη δεκαετία του 1960. Οι
περισσότεροι από µας πιστεύουν ακόµα
ότι η κυριότερη µορφή επικοινωνίας
είναι η οµιλία. Όµως η οµιλία έγινε τµήµα
των επικοινωνιακών µας εργαλείων πολύ
πρόσφατα, αναφορικά µε την εξέλιξη του
ανθρώπου και χρησιµοποιείται κυρίως
για να µεταφέρει γεγονότα και δεδοµένα.
Η γλώσσα του σώµατος και οι λαρυγγισµοί
ήταν οι κύριοι τρόποι έκφρασης αισθηµάτων
και συναισθηµάτων µέχρι ο άνθρωπος να
µάθει να χρησιµοποιεί τον προφορικό
λόγο µε την µορφή που τον χρησιµοποιούµε
εµείς σήµερα. Όµως επειδή εστιάζουµε
την προσοχή µας στα λόγια που λένε οι
άνθρωποι, οι περισσότεροι είµαστε αδαείς
σε σχέση µε τη γλώσσα του σώµατος, πολύ
περισσότερο δε, σε σχέση µε τη σηµασία
που έχει στη ζωή µας.(Pease, 2006)
Η
γλώσσα σώµατος είναι η πιο ήρεµη, µυστική
και ίσως η πιο ισχυρή γλώσσα. Τα σώµατα
µας στέλνουν µηνύµατα συνεχώς και συχνά
δεν αντιλαµβανόµαστε ότι βγάζουµε
περισσότερα νοήµατα προς τα έξω από
αυτά που συνειδητοποιούµε. Με το να
εξοικειωνόµαστε µε µερικά βασικά
µη-λεκτικά σηµάδια, µπορούµε να βελτιώσουµε
την δυνατότητα µας να αντιληφθούµε τι
πράγµατι εννοούν οι γύρω µας και τι
προβάλλουµε εµείς προς αυτούς. Η στάση,
η θέση και η κίνηση ενός ατόµου, συχνά
µας λένε περισσότερα από αυτά που λέει
το ίδιο το άτοµο (ίσως µάλιστα και το
ακριβώς αντίθετο).
Η γλώσα του σώµατος είναι µια πολύ
δύσκολη, περίεργη και ενδιαφέρουσα
επιστήµη. ∆υστυχώς οι επιστήµονες που
ασχολούνται µε αυτήν, ιδίως στην Ελλάδα,
είναι ελάχιστοι αλλά ακόµα και αυτοί
την χρησιµοποιούν ως έναν ακόµη τοµέα
πάνω στον οποίο κατέχουν τις βασικές
γνώσεις, δεν είναι ειδήµονες και συνεπώς
δεν θεωρείται η κύρια ειδικότητά τους.
Όλοι
µας γνωρίζουµε κάποια βασικά στοιχεία
της «γλώσσας του σώµατος» είτε γιατί
τα µάθαµε από κάποιο βιβλίο, κάποιο
ντοκιµαντέρ ή κάποιον που µας τα έµαθε,
είτε γιατί τα παρατηρήσαµε µόνοι µας
σε πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους
οπότε δηµιουργήσαµε κάποια µοτίβα βάση
εµπειρίας. Ωστόσο δεν είµαστε όλοι σε
θέση να καταλάβουµε τα αισθήµατα του
άλλου από τον τρόπο που κινεί και στήνει
το σώµα και τα διάφορα µέλη του.
“Για
τη σωστή ερµηνεία της “γλώσσας του
σώµατος” απαιτείται η ικανότητα για
“παρατήρηση” και “αντίληψη”. Η
παρατήρηση είναι ένας τύπος αποκωδικοποίησης
και η ικανότητα παρατήρησης µπορεί να
αυξηθεί µε τρείς τρόπους: µε την
εκπαίδευση, την γνώση και την ανάγκη. Η
εκπαίδευση και η γνώση είναι
αλληλοσχετιζόµενες έννοιες. ∆ια µέσου
της εκπαίδευσης το άτοµο γίνεται γνώστης
πολλών πραγµάτων. Αλλά και η ανάγκη για
κάτι, κάνει το άτοµο έτοιµο και ανυπόµονο
να το αποκτήσει. Όταν προσπαθείς π.χ. να
βρεις τον αριθµό ενός συγκεκριµένου
σπιτιού σε µια άγνωστη γειτονιά, γίνεσαι
περισσότερο προσεκτικός απ' ότι συνήθως
και παρατηρείς πράγµατα τα οποία δεν
είχες δει προηγουµένως και αυτό, γιατί
έχεις ανάγκη να ψάξεις και να βρεις το
νούµερο του σπιτιού.
Η
αντίληψη είναι σχετική µε την ικανότητα
να παρατηρείς, να παραµένεις έτοιµος
και να εξάγεις από µία δεδοµένη επικοινωνία
τις “πραγµατικότητες” της κατάστασης,
αναγνωρίζοντας βέβαια ότι η πραγµατικότητα
είναι διαφορετική για τον καθένα µας.
Η εξαγωγή συµπερασµάτων πρέπει να
προέρχεται από τα “λεκτικά” και από
τα “ µη λεκτικά µηνύµατα”, τα οποία
είναι όµοια και γι' αυτόν που κωδικοποιεί
και γι' αυτόν που αποκωδικοποιεί. Κατά
τη διάρκεια της κωδικοποίησης του
µηνύµατος, θα πρέπει να αποκωδικοποιείς
τη “γλώσσα του σώµατος” του δέκτη. Η
επικοινωνία είναι στην πραγµατικότητα
µια συνεχής διαδικασία. Όσο πιο γρήγορα
εσύ, ως κωδικοποιητής (encoder) λαµβάνεις
την αναπληροφόρηση (feedback) µε τη µορφή
της “γλώσσας του σώµατος”, τόσο πιο
γρήγορα µπορείς να χρησιµοποιήσεις µια
περισσότερο αποτελεσµατική τεχνική
κωδικοποίησης, όταν αυτό είναι απαραίτητο.”
(Μπόγκα-Καρτέρη, 1997)
Συνήθως
όµως, µόνο οι ειδικοί µπορούν να έχουν
πλήρη αντίληψη των σηµάτων που δίνουµε
και παίρνουµε µέσα σε έναν χώρο και σε
ένα στάδιο επικοινωνίας. Μόνο αυτοί
µπορούν να πουν µε σιγουριά αν κάποιος
αισθάνεται φόβο ή λέει ψέµατα επειδή
απλά κάνει ορισµένες συγκεκριµένες
κινήσεις. Αυτό συµβαίνει γιατί εµείς
δεν γνωρίζουµε τα σήµατα αυτά για να
µπορέσουµε να τα επισηµάνουµε, να τα
αποµονώσουµε και να τα ερµηνεύσουµε.
Παρ' όλα αυτά, συγκεκριµένα σήµατα του
σώµατος είναι τόσο κοινά σε όλους που,
αν µπορέσει κάποιος να τα αντιληφθεί,
θα µπορέσει και να τα ερµηνεύσει.
Από
τεχνική άποψη όταν λέµε ότι κάποιος
έχει «αντίληψη» ή «διαίσθηση» αναφερόµαστε
στην ικανότητά του να διαβάζει τα
µη-προφορικά σήµατα του άλλου και να τα
συγκρίνει µε τα προφορικά του µηνύµατα.
Με άλλα λόγια όταν λέµε ότι έχουµε την
προαίσθηση ή την αίσθηση ότι ο άλλος
µας λέει ψέµατα, στην πραγµατικότητα
εννοούµε ότι τα λόγια του και η γλώσσα
του σώµατός του δεν συµφωνούν. Αυτό
είναι εξάλλου που οι οµιλητές ονοµάζουν
συνείδηση του ακροατηρίου ή συνάφεια
µε µια οµάδα. Αν για παράδειγµα ο κόσµος
κάθονταν γερµένος πίσω στα καθίσµατα
του µε το κεφάλι τους γερµένο προς τα
κάτω και τα χέρια διπλωµένα στο στήθος,
ο «διαισθητικός» οµιλητής θα αντιλαµβανόταν
ή θα είχε την «αίσθηση» ότι ο τρόπος του
δεν γινόταν κατανοητός. Θα συνειδητοποιούσε
τότε ότι χρειάζονταν µια καινούρια
προσέγγιση του θέµατος για να κερδίσει
τη συµµετοχή του ακροατηρίου του. Όµοια
ο «µη-διαισθητικός» οµιλητής δεν θα
αντιλαµβανόταν τίποτα και θα έκανε από
απροσεξία του πολλά λάθη.
Οι
γυναίκες είναι πιο διαισθητικές από
τους άντρες και σε αυτό αναφέρεται και
η λεγόµενη «γυναικεία διαίσθηση». Οι
γυναίκες έχουν µια έµφυτη ικανότητα να
συλλαµβάνουν και να αποκρυπτογραφούν
τα µη-προφορικά σήµατα και να διακρίνουν
µε ακρίβεια τις µικρές λεπτοµέρειες.
Αυτός είναι ο λόγος που ελάχιστοι άντρες
µπορούν να πουν ψέµατα στη γυναίκα τους
και να µην αποκαλυφθούν, ενώ αντίθετα,
οι περισσότερες γυναίκες µπορούν να
κάνουν πολλά πράγµατα µπροστά στα µάτια
των ανδρών και αυτοί να µη καταλάβουν
τίποτα.
Αυτή η γυναικεία διαίσθηση είναι
ιδιαίτερα φανερή σε γυναίκες που έχουν
αναθρέψει µικρά παιδιά. Τα πρώτα χρόνια
η µητέρα για να επικοινωνήσει µε το
παιδί στηρίζεται αποκλειστικά στο
µη-προφορικό κανάλι επικοινωνίας. Είναι
κατάλληλα εφοδιασµένη για να µπορεί να
επικοινωνήσει µε το βρέφος στηριζόµενη
στη µη λεκτική επικοινωνία. Συγκεκριµένα,
οι γυναίκες έχουν 14-16 περιοχές στον 8
εγκέφαλο για την αξιολόγηση των άλλων
και έτσι µπορούν να κάνουν πιο αναλυτικές
και ακριβείς παρατηρήσεις. Αντίθετα,
οι άνδρες έχουν µόνο 4-6 τέτοιες περιοχές
στον εγκέφαλο, γι αυτό και συχνά οι
γυναίκες παραπονιούνται επειδή οι
άνδρες δεν προσέχουν τις αλλαγές που
εκείνες κάνουν πάνω τους. Ο παραπάνω
πιστεύεται ότι είναι ο λόγος που οι
γυναίκες γίνονται πιο συχνά διαπραγµατευτές
από τους άντρες. (Σαµαράκη Χ., 2008)
Όταν
σταυρώνεται τα χέρια σας στο στήθος,
βάζετε το δεξί πάνω στο αριστερό ή το
αντίθετο; Οι περισσότεροι δεν µπορούν
να απαντήσουν µέχρι να δοκιµάσουν. Εκεί
που ο ένας τρόπος φαίνεται βολικός, ο
άλλος φαίνεται εσφαλµένος. Τα αποδεικτικά
στοιχεία που έχουµε υποδεικνύουν ότι
και αυτή µπορεί να είναι µια έµφυτη
χειρονοµία που δεν µπορεί να αλλάξει.
Το θέµα αυτό µπορεί να επεκταθεί κατά
πολύ µε παρόµοια παραδείγµατα που
δηµιουργούν εύλογα µια απορία για το
αν µερικές χειρονοµίες είναι επίκτητες
από τον πολιτισµό και γίνονται από
συνήθεια ή είναι γενετικές. Ένα ακόµη
παράδειγµα είναι ότι οι περισσότεροι
άντρες όταν φοράνε το παλτό τους βάζουν
πρώτα το δεξί τους χέρι, ενώ οι γυναίκες
βάζουν πρώτα το αριστερό. Όταν ένας
άντρας προσπερνάει µια γυναίκα σ’ ένα
δρόµο γεµάτο κόσµο, συνήθως γυρίζει
µετά προς το µέρος της, ενώ η γυναίκα
γυρίζει προς την αντίθετη πλευρά. Το
κάνει αυτό ενστικτωδώς ή ίσως για να
προστατέψει τα στήθη της; Είναι µήπως
αυτή µια έµφυτη γυναικεία αντίδραση ή
έµαθε να την κάνει παρατηρώντας ασυνείδητα
τις άλλες γυναίκες;
Οι
άνθρωποι που εκφράζουν άποψη για την
γλώσσα του σώµατος έχουν χωριστεί σε
δύο αντίθετα µέτωπα. Υπάρχουν αυτοί που
θεωρούν την γλώσσα του σώµατος ως µια
λανθάνουσα γλώσσα, που δεν µπορεί να
αποδειχθεί και που δεν παρουσιάζει σε
καµία περίπτωση οικουµενικά στοιχεία.
Πως κάθε άνθρωπος, κάθε κράτος ή κάθε
διαφορετική φυλή παρουσιάζει διαφορετικά
στοιχεία σχετικά µε τις κινήσεις του
σώµατος και τις εκφράσεις του προσώπου
και για τον λόγο αυτό δεν µπορούµε να
χρησιµοποιήσουµε τέτοια στοιχεία για
να κρίνουµε ή να δικάσουµε ανθρώπους
διότι δεν θεωρούνται σίγουρα. Από την
άλλη όµως µεριά έχουµε τους επιστήµονες
εκείνους που έχουν αποδείξει την
οικουµενικότητα της γλώσσα του σώµατος.
Είναι οι επιστήµονες που έχουν µελετήσει
τους µύες του προσώπου και παρατήρησαν
πως σε ίδιες εκφράσεις, υπάρχει ίδια
κίνηση των ίδιων µυών σε άνδρες και
γυναίκες, σε ανθρώπους διαφορετικών
κρατών, φυλών και γενικά πολιτισµών. Το
ίδιο ακριβώς συµβαίνει και µε ορισµένες
κινήσεις και στάσεις του σώµατος. Οι
επιστήµονες αυτοί έχουν φτάσει πλέον
σε στάδιο να µπορέσουν να κρίνουν αν
κάποιος λέει ψέµατα, αν υποκρίνεται, αν
νιώθει αµηχανία και πολλά άλλα
συναισθήµατα, από τον τρόπο που εκφράζεται
µε µη λεκτικούς κώδικες επικοινωνίας.
Υποστηρίζουν ακόµη πως η γλώσσα του
σώµατος κυριαρχείται από το υποσυνείδητο
οπότε δεν µπορεί να την ελέγξει απόλυτα
κανένας άνθρωπος όπως τον προφορικό
λόγο.
Σκοπός
της εργασίας αυτής είναι να αποδείξει
πως η Γλώσσα του Σώµατος είναι όντως
παγκόσµια, µη ελεγχόµενη και πιο αληθινή
από τον προφορικό λόγο. Μετά από διεξοδική
µελέτη που έγινε για τον σκοπό της
εργασίας αυτής και λαµβάνοντας υπόψη
µας πολλούς µελετητές και ερευνητές
που ασχολούνται αποκλειστικά µε την
γλώσσα του σώµατος και τις εκφράσεις
του προσώπου καταλήξαµε στο συµπέρασµα
πως ένα µεγάλο µέρος από την βασική µη-
προφορική µας συµπεριφορά είναι επίκτητη
και η σηµασία πολλών κινήσεων και
χειρονοµιών προσδιορίζεται από τον
πολιτισµό.
Ένα από τα πιο σοβαρά λάθη
που µπορεί να κάνει ένας αρχάριος στη
γλώσσα του σώµατος είναι να ερµηνεύσει
µια µοναχική χειρονοµία αποµονωµένη
από άλλες εκφράσεις ή συνθήκες. Για
παράδειγµα, το ξύσιµο του κεφαλιού
µπορεί να σηµαίνει ένα σωρό πράγµατα
όπως πιτυρίαση, έλλειψη µνήµης ή ψέµατα,
ανάλογα µε τις άλλες χειρονοµίες που
συµβαίνουν συγχρόνως µε αυτή. Έτσι, αν
θέλουµε να έχουµε µια σωστή ερµηνεία
πρέπει να κοιτάµε τις εκφράσεις οµαδικά.
Όπως κάθε γλώσσα, έτσι και η γλώσσα του
σώµατος αποτελείται από λέξεις, προτάσεις
και σηµεία στίξης. Κάθε χειρονοµία είναι
σαν µία ξεχωριστή λέξη και µια λέξη
µπορεί από µόνη της να έχει πολλές
διαφορετικές έννοιες. Μόνο όταν µπούνε
µέσα σε µια πρόταση µαζί µε άλλες λέξεις
µπορούµε να καταλάβουµε πλήρως το νόηµά
της. Οι χειρονοµίες έρχονται σε «προτάσεις»
και λένε συνεχώς την αλήθεια για τα
συναισθήµατα ή τη διάθεση του ατόµου.
Το «διαισθητικό» άτοµο είναι εκείνο
που µπορεί να διαβάζει τις σιωπηλές
προτάσεις και να τις συγκρίνει µε
ακρίβεια µε τις προφορικές προτάσεις
του άλλου ατόµου. Αυτό που λένε οι
άνθρωποι είναι συχνά πολύ διαφορετικό
από αυτό που σκέπτονται ή αισθάνονται.
Χρησιµοποιώντας τους κατάλληλους
εξωλεκτικούς κώδικες (µέσω των οποίων
µεταφράζουµε τα σηµεία της γλώσσας του
σώµατος σε «λέξεις» ή συναισθήµατα)
µπορούµε να περνάµε και να δεχόµαστε
µηνύµατα, παρακάµπτοντας το επιφανειακό
επίπεδο των λέξεων. (Ekman, 2004)
Ο
άνθρωπος υποκινούµενος από το υποσυνείδητο
χρησιµοποιεί πολλές φορές το σώµα του,
κυρίως τα άκρα του, για να υποδηλώσει
την συναισθηµατική του κατάσταση. Όταν
νιώθει απειλούµενος συσπειρώνεται σε
εµβρυακή στάση, όταν νιώθει κούραση
συνηθίζει να περπατάει καµπουριαστός,
όταν θέλει να υποδηλώσει έντονο θαυµασµό
κινεί τα χέρια του µε ανοιχτές τις
παλάµες και στήνει τον κορµό του, είτε
καθιστός είτε όρθιος. Αυτά είναι ελάχιστα
παραδείγµατα ενός πολύ µεγάλου πεδίου
µελέτης. Όµως το σώµα, πέρα από την
στιγµιαία συναισθηµατική φόρτιση,
µπορεί να µας δείξει και την γενικότερη
στάση κάποιου και τις ιδιαίτερες πτυχές
του χαρακτήρα του, (γεγονός που αναλύεται
περαιτέρω στην ενότητα 2.2 ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ
ΣΩΜΑΤΟΣ) κάτι που πολύ δύσκολα µπορεί
να κρύψει από τον παρατηρητή της
επικοινωνίας του σώµατος. Πολλά µπορούµε
να αποκαλύψουµε κατά την διάρκεια
διάφορων δραστηριοτήτων όπως για
παράδειγµα ο χορός, µιας και ο άνθρωπος
χορεύοντας, συχνά αποκαλύπτει µια
τελείως διαφορετική εικόνα του από
εκείνη που συνήθως εµφανίζει, καθώς
µέσω του χορού εκδηλώνεται ο βαθύτερος
συναισθηµατισµός του, οι ανησυχίες και
ελπίδες του, ακόµα και ο αισθησιασµός
του, ιδιαίτερα εάν ο χορός είναι ελεύθερος
και αβίαστος.
Η
Εισαγωγή
από
την
ΠΤΥΧΙΑΚΗ
ΕΡΓΑΣΙΑ
της
ΜΑΣΤΕΛΛΟΥ
ΒΙΡΓΙΝΙΑΣ
με
τίτλο
Η
ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
φωτογραφία
LouisBlanc
Σχόλια