Μπρούνερ Τζερόμ Ψυχολόγος




Ο Bruner της άλλης Αμερικής

Οι άνθρωποι του 20ου και του 21ου αιώνα ευτύχησαν να γνωρίσουν τον καθηγητή Ψυχολογίας Jerome Bruner και το επιστημονικό του έργο. Πολλοί ισχυρίζονται, μαζί και ο γράφων, ότι ο Bruner ανήκει στην κατηγορία των μεγάλων πρωτοπόρων της ψυχολογίας, όπως οι Freud, Vygotsky, Piaget.

Ο Bruner σπούδασε ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Duke και έκανε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Harvard, όπου και δίδαξε για 27 χρόνια (1945-1972). Στη συνέχεια δίδαξε στην Οξφόρδη για επτά χρόνια, ενώ απασχολήθηκε και ως επισκέπτης καθηγητής σε πολλά άλλα πανεπιστήμια στην Αμερική και την Ευρώπη. Το 1961 ίδρυσε το περίφημο Κέντρο Γνωστικών Σπουδών στο Harvard, το οποίο και διηύθυνε έως το 1972. Από το 1991 μέχρι σήμερα διδάσκει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και από το 1998 φέρει τον τίτλο Research Professor of Psycology στο ίδιο πανεπιστήμιο. Εχει τιμηθεί με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα από 15 πανεπιστήμια (Harvard, Columbia, Yale, Σορβόννη, Βερολίνου, Μαδρίτης, Γενεύης κ.α.) καθώς και από πολλούς επιστημονικούς συλλόγους, έχει προταθεί και έχει κερδίσει διεθνή επιστημονικά βραβεία (Balzan, G.S. Hall κ.α.). Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Αμερικανών ψυχολόγων και το 1997 έγινε επίτιμος δημότης της Reggio Emilia στην Ιταλία για την προσφορά του στην ανάπτυξη των περίφημων νηπιαγωγείων του.

Το πρώτο βιβλίο του εκδόθηκε το 1944 (Mandate from the People) ακολούθησαν άλλα 19 καθώς και 300 περίπου επιστημονικά άρθρα και ανασκοπήσεις. Μεγάλο μέρος της ερευνητικής του εργασίας επικεντρώθηκε στο πώς οι άνθρωποι αποκτούν και χρησιμοποιούν τη γνώση και στο πώς η κουλτούρα συνδράμει σε αυτό.

Πολλοί επίσης ευτύχησαν να τον γνωρίσουν ως πρόσωπο. Οπως διαπιστώνουν, πρόκειται για ένα πολύ απλό, χαμογελαστό, χωρίς έπαρση άνθρωπο-πολίτη του κόσμου, με υψηλή αίσθηση κοινωνικής ευθύνης και χιούμορ. Ατομο ανήσυχο για τα βάσανα των ανθρώπων, όλων των ανθρώπων. Νους ανοικτός. Με μια ασίγαστη και συνάμα απίστευτη δημιουργική παραγωγικότητα. Σήμερα, στα 88 του χρόνια, ο Jerome Bruner εξακολουθεί να διδάσκει, να γράφει, να ερευνά, να συμμετέχει σε επιστημονικές συναντήσεις και σε κοινωνικές διαμαρτυρίες.

Δεν του αρκούν τα γεγονότα. Θέλει μια άλλη πραγματικότητα, πιο ανθρώπινη. Γι’ αυτό φεύγει, όπως ο ποιητής του Αριστοτέλη, παρασέρνοντάς μας στη χώρα του πιθανού, εκεί όπου διστάζουμε να πάμε για να μη χάσουμε τα κεκτημένα και τη βολή μας, εκεί όπου η ζωή-για όλους-θα μπορούσε να είναι πιο υποφερτή. Σ’ αυτή τη χώρα ανέκαθεν μόνο οι μεγάλοι ποιητές, οι κοινωνικοί επαναστάτες και οι δημιουργικοί επιστήμονες τολμούσαν να πατήσουν: στη χώρα του πιθανού, τη χώρα που τρέμουν οι βολεμένοι σύγχρονοι “ρεαλιστές” πολιτικοί, τη χώρα που χαλά τον ύπνο τον κάθε λογής παλιών και σύγχρονων τυράννων και τυραννίσκων. Ο Bruner γράφει ότι αυτό συχνά κάνουν οι πρωτοπόροι. Εκείνο που δεν γράφει είναι ότι το ίδιο ακριβώς κάνει και αυτός εδώ και πολλές δεκαετίες. Με τις νέες επιστημονικές ιδέες του και τις εξαιρετικά ευφυείς και καρποφόρες έρευνές του στην ψυχολογία και στον κόμβο των κοινωνικών επιστημών, ο Jerome Bruner εξακολουθεί να εκπλήσσει τους μαθητές, τους συναδέλφους και τους αναγνώστες του.

Ο ίδιος δεν στάθηκε στον τίτλο του δημιουργού της γνωστικής επανάστασης, δηλαδή στο ξεπέρασμα του συμπεριφορισμού (behaviorism) και στην επαναφορά του νοήματος ως κεντρικής έννοιας της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών. Προχώρησε στην κριτική εκείνων που μπέρδεψαν την έννοια του νοήματος με την έννοια της υπολογισιμότητας, το νόημα με την πληροφορία, τον ανθρώπινο νου με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Δεν αρκέστηκε στη μελέτη της γνώσης που συντελείται σε κεφάλια μοναχικών ανθρώπων, όπως έκανε ο μεγάλος Piaget, αλλά προχώρησε στη μελέτη των εργαλείων της κουλτούρας και υλοποίησε το όνειρο του μεγάλου Vygotsky-ο νους λειτουργεί μέσα και έξω από το δέρμα μας. Η κουλτούρα ταξιδεύει από γενιά σε γενιά και από μυαλό σε μυαλό, αλλάζοντας τους ανθρώπους, οι οποίοι την αλλάζουν, τονίζει και ξανατονίζει ο Bruner, χωρίς να πτοείται από την έπαρση της σύγχρονης βιολογικής αιτιοκρατίας και του άκρατου αναγωγισμού. Η ανθρώπινη δράση διαμορφώνεται από την κουλτούρα και την αναζήτηση νοήματος, ενώ η βιολογία είναι μια συνθήκη για δράση ή ένας περιορισμός της δράσης, τον οποίο η κουλτούρα μπορεί να χαλαρώσει, ισχυρίζεται ο Bruner.

Ο Bruner δεν αρκέστηκε στον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξε στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση η οποία έλαβε χώρα στις ΗΠΑ κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ούτε αρκέστηκε στο γεγονός ότι υπήρξε από τους εμπνευστές του Head Start στην πατρίδα του, αλλά εξακολουθεί να υπηρετεί την προσχολική εκπαίδευση εργαζόμενος ως σύμβουλος, από το 1995, στα περίφημα κέντρα προσχολικής αγωγής της Reggio Emilia στην Ιταλία. Ούτε και κουράστηκε μετά από 58 χρόνια πανεπιστημιακής διδασκαλίας, και έτσι σήμερα τον βρίσκουμε να διδάσκει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Επιπλέον, οι πάμπολλες επιστημονικές διακρίσεις δεν τον οδήγησαν στην αλαζονεία· αντίθετα, τον έκαναν πιο επικίνδυνο για εκείνους που υπονομεύουν την παιδεία.

Εχει λεχθεί ότι ο Bruner είναι πολύ πιο επαναστάτης από ό,τι φαίνεται. Αυτό που δεν λέγεται είναι ότι τα τελευταία 60 χρόνια ο Bruner, ως επιστήμονας και πολίτης του κόσμου, έχει “κερδίσει” παντού αμέτρητους φοιτητές και επιστήμονες, αλλά και μη ειδικούς-ανθρώπους που ώθησε να δουν πώς θα μπορούσε να είναι ο κόσμος αν... Ο Bruner-της άλλης Αμερικής-δεν είναι πια μόνος, όπως από κάποιο χρονικό σημείο και μετά δεν ήταν μόνοι οι Ευρωπαίοι Freud, Vygotsky και Piaget.

Τι θα μπορούσαν άραγε να απαντήσουν πολλοί πολιτικοί της χώρας του (και άλλων δυτικών χωρών) στον Bruner, ο οποίος επικρίνει με αφοπλιστικό τρόπο την αδράνεια και την πλήρη απουσία προβληματισμού τους σε θέματα παιδείας, καθώς και την “τυφλή” και “αποτυχημένη” διεθνή πολιτική τους; Αδραντείτε, τους ρωτά, επειδή “νικήσαμε” τους Ρώσους, επειδή η πιο πλούσια χώρα της γης έχει αλλά και παράγει φτωχούς; Αδρανείτε τη στιγμή που δεν υπήρξε ούτε ενός λεπτού σιγή για τις χιλιάδες καταπιεσμένων Ιρακινών πολιτών που σκοτώθηκαν στην Καταιγίδα της Ερήμου; Ποιά ιστορία και με ποιό τρόπο θα αφηγηθούμε στα παιδιά μας όσα συμβαίνουν σήμερα στη χώρα μας και σε άλλες χώρες εξαιτίας μας, εμείς που μείναμε η μόνη υπερδύναμη στη γη; Αυτά έγραφε ο Bruner πέντε χρόνια πριν το τρομοκρατικό χτύπημα στους δίδυμους πύργους (The Culture of Education, 1996, σελ. 88, το βιβλίο μεταφράζεται και σύντομα θα εκδοθεί στη γλώσσα μας).

Και αυτός είναι ο πιο ήπιος Bruner-και συνήθως είναι πολύ ήπιος ως άνθρωπος-γιατί στο ανα χείρας έργο θα τον βρούμε με συστηματικό, ευφυή και σοφό τρόπο να αποκαλύπτει, μέσω της χρήσης και της ανάλυσης των ιστοριών, κρυμμένες όψεις του δικαίου (νομικές ιστορίες που δείχνουν ότι “ο νόμος ανήκει ακόμα στη λαό”), κρυμμένες όψεις της λογοτεχνίας (που την καθιστούν εργαλείο ελευθερίας, φαντασίας και λογικής), κρυμμένες όψεις του εαυτού (που πάνε πέρα από όσα πρόταξε ο μεγάλος Freud), κρυμμένες δυνατότητες της ιατρικής (που την εξανθρωπίζουν)-ο Bruner της Αλλης Αμερικής.

Οταν αναφέρονται στον Bruner, τα εγχειρίδια ψυχολογίας γράφουν για τα επιστημονικά του ευρήματα στις περιοχές της αντίληψης, της μνήμης, της μάθησης, της σκέψης, της γλώσσας, της ψυχολογικής ανάπτυξης, της πολιτισμικής του ψυχολογίας, της διεπιστημονικής του προοπτικής, της τρέχουσας ερμηνευτικής του προσέγγισης. Σπάνια όμως κάνουν αναφορά στον άνθρωπο. 

Ο Bruner γεννήθηκε τυφλός και είδε το φως μετά τα δυο του χρόνια, ύστερα από πολλές εγχειρήσεις. Εφυγε νέος από τις ΗΠΑ και ήρθε στην Ευρώπη για να πολεμήσει τους Ναζί. Υποστήριξε σε δικαστικές μάχες τα δικαιώματα των μαύρων παιδιών για πραγματικά ίση μεταχείριση στην εκπαίδευση των ΗΠΑ.

Τα εγχειρίδια όμως σπάνια αναφέρουν ότι φοβάται τα μεγάλα συστήματα σκέψης, ότι πιστεύει στη δύναμη του πιθανού που ενέχει την ελπίδα για έναν κόσμο με λιγότερα βάσανα. Δεν γράφουν ότι στον Jerome Bruner δεν αρέσουν η πειθαρχία και τα όρια, γι’ αυτό και φεύγει συνεχώς -από την έρευνα στον ένα ψυχολογικό κλάδο φεύγει και πάει στην έρευνα σε έναν άλλο κλάδο, από την ψυχολογία περνά στην γλωσσολογία, στην ανθρωπολογία, στη φιλοσοφία, στη φιλολογία, στη νομική· πετά από τη μια κορφή στην άλλη, γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει Ολυμπος από όπου θα μπορούσε να δει και να κατανοήσει τα πάντα.

Και από όπου περνά ο Bruner η έρευνα, η θεωρία και η σοβαρή παρέμβαση ανθίζουν. Σε αυτή τη συναρπαστική πορεία ποτέ δεν διέκοψε τους διαλόγους με μικρούς και μεγάλους: ανάμεσά τους ο Αριστοτέλης, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, πολλοί άλλοι αρχαίοι αλλά και σύγχρονοι διανοητές, καθώς και πολλοί φοιτητές.

Ο Bruner είναι το τέταρτο παιδί μιας μεσοαστικήκς πολωνο-εβραϊκής οικογένειας. Ανατράφηκε σε ένα περιβάλλον με έντονη την εβραϊκή σκεπτικιστική παράδοση· ήταν ένα παιδί που πάντα έφευγε και συνεχίζει να φεύγει στην αβέβαιη θάλασσα του πιθανού-εκεί όπου δεν υπάρχουν διακρίσεις, όπως εκείνες που έζησε ως νεαρός, εβραϊκής καταγωγής φοιτητής στο κολέγιο του Duke-, στην ίδια θάλασσα που αργότερα, μαζί με το συνάδελφό του Α. Amsterdam, οδήγησαν τους νεαρούς φοιτητές της Νομικής του Harvard να πουν λόγια σκληρά για τον ίδιο το Θεό του Αβραάμ, όπως θα διαβάσετε στο ανα χείρας έργο.

Ο Bruner γεννήθηκε το 1915 στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, μια πόλη που λατρεύει. Πατέρας δυο παιδιών, παππούς εγγονών που αγαπά, “πατέρας” πολλών παραγωγικών και καλά γνωστών επιστημόνων, ο “Jerry” συνεχίζει το ταξίδι του στην επιστήμη και στη ζωή με τη σύζυγό του, καθηγήτρια Ψυχολογίας Carol Fleisher Feldman, μια παρουσία αντάξια της συναρπαστικής και παραγωγικής του περιπέτειας στην Αλλη τους Αμερική.

Τον Οκτώβριο του 2002, σε μια σεμνή τελετή στο Ρέθυμνο, ο καθηγητής Jerome Seymour Bruner αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στο Ηράκλειο, πριν την αναγόρευση, έλαβε χώρα ένα διεθνές συμπόσιο προς τιμήν του καθηγητή Bruner, όπου εκτός από τον τιμώμενο και τη σύζυγό του συμμετείχαν αρκετοί συνάδελφοι από το εξωτερικό (C. Trevarthen, D. Stern, κ.α.), το εσωτερικό, καθώς και πάρα πολλοί Ελληνες φοιτητές. Τα πρακτικά του συμποσίου πρόκειται σύντομα να εκδοθούν στην αγγλική γλώσσα και πιθανόν και στην ελληνική.

Ο Colwyn Trevarthen είπε, μεταξύ άλλων, για τον ερχομό του Bruner στην Κρήτη:

Τιμώντας τον Jerome Bruner το Πανεπιστήμιο Κρήτης αποτίει φόρο τιμής σε ένα γίγαντα μεταξύ των δασκάλων, σε πρόσωπο γεμάτο “ενθουσιασμό” με την αρχική ελληνική σημασία της λέξης. Από ψηλά, στη σπηλιά του, ο Δίας θα είναι ευχαριστημένος.


Κείμενο
 του

Κουγιουμουτζάκης Γιάννης

Καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και Επιστημολογίας της Ψυχολογίας





Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα