Ο Husserl θεμελιωτής της φαινομενολογίας




Ο Edmund Husserl (1859-1938) γεννήθηκε στην Τσεχοσλαβακία και σπούδασε στο Βερολίνο και στην Βιέννη. Έλαβε το διδακτορικό του στα μαθηματικά και ειδικεύθηκε στην φυσική, την αστρονομία και την φιλοσοφία, ενώ χρημάτισε καθηγητής της φιλοσοφίας στην Freiburg. Ο Husserl υπήρξε μαθητής του Franz Brentano, από τον οποίον επείσθη περί της αξίας και της σημασίας της φιλοσοφικής ζωής και εμπνεύσθηκε για την ανάπτυξη της επιστήμης της φαινομενολογίας. Ο ιδρυτής της φαινομενολογίας ουδέποτε έπαυσε να εκφράζει το σεβασμό του προς τον Brentano, τον δάσκαλό του, από τον οποίον πήρε την βαρύτητα των λόγων του, την ολόψυχη αφοσίωση στο έργο του, αλλά και την πατρική μεταχείριση των μαθητών του, την επιμονή και την τιμιότητα.

Ο όρος «φαινομενολογία» χρησιμοποιήθηκε και από άλλους, ωστόσο συνδέθηκε στενά με τον Husserl, ο οποίος ισχυρίσθηκε ότι οι πρόδρομοί του απλώς υπαινίχθηκαν ιδέες σαν τις δικές του. Επί πλέον αυτός έθεσε ως αφετηρία της φιλοσοφίας του την γνωσιολογία και όχι τη μεταφυσική.
Ο Husserl είναι γνωστός ως αυστηρός επικριτής της «ψυχολογικής» φιλοσοφίας του 19ου αι., ως ισχυρός αντίπαλος της φυσιοκρατικής-υλιστικής φιλοσοφίας, ως διεισδυτικός στοχαστής της λογικής θεωρίας και άοκνος ερευνητής της δομής της εμπειρίας και των αντικειμένων αυτής. Οραματίσθηκε και εργάσθηκε για την καθιέρωση της ιδανικής, επιστημονικής φιλοσοφίας, ενώ υπήρξε συνεχιστής του ιδεαλισμού. Η σκέψη του άσκησε επίδραση σε διαφορετικά πεδία, όπως: το νόμο, την ψυχιατρική, τα μαθηματικά, τη θρησκεία, την κοινωνιολογία και την ψυχολογία. Συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη του υπαρξισμού και στην ίδρυση της «Διεθνούς Φαινομενολογικής Κοινωνίας», (International Phenomenological Society).

Λόγω της εβραϊκής καταγωγής του Husserl, η φιλοσοφία του δεν διδάχθηκε κατά την ναζιστική περίοδο (1933-145), με συνέπεια μια ολόκληρη γενιά Γερμανών φιλοσόφων να διαμορφωθεί πνευματικά με την χαϊντεγγεριανή φαινομενολογία. Την δεκαετία του 1930 στην Γαλλία υπήρξε ένα σχετικό ενδιαφέρον για την φιλοσοφία του Husserl, η οποία όμως διαβαζόταν κυρίως μέσω της χαϊντεγγεριανής φιλοσοφίας. Μετά το 1960 ένας αριθμός νέων φιλοσόφων ενδιαφέρθηκαν για το έργο του Husserl, κάποιοι έκαναν την διδακτορική τους διατριβή με θέματα μέσα από τα χειρόγραφά του, οπότε υπήρξε κάποια πρόοδος. Έκτοτε η προοδευτική έκδοση της Χουσερλιάνας αυξάνει τα διαθέσιμα χειρόγραφα, και η δυνατότητα μελέτης των χειρογράφων αυτών επιτρέπει τη συμπληρωματική κατανόηση των κεντρικών 6
εννοιών της χουσερλιανής φαινομενολογίας. Έτσι επέρχονται συνεχείς τροποποιήσεις και νέες ερμηνευτικές αντιλήψεις στις διαδεδομένες ισχύουσες ερμηνείες του έργου του, με έμφαση στα ζητήματα της εμπράγματης γεγονικότητας, της προθετικότητας, της ετερότητας, και της ηθικής σκέψης του Husserl, ενώ έχει καταστεί προφανής η ενότητα και η συνοχή στην ανάπτυξη της σκέψης του φιλοσόφου.1

Ιβ) Το έργο του Husserl

Είναι σύνηθες να διαιρείται η χουσσερλιανή σκέψη σε φάσεις: Το καθοριστικό ρήγμα συνέβη στην περίοδο ανάμεσα στην Φιλοσοφία της Αριθμητικής (1891) και στις Λογικές Έρευνες (1900-1901), όταν ο Husserl αρχίζει να ασκεί κριτική στον ψυχολογισμό του πρώιμου έργου του. Στην περίοδο ανάμεσα στις Λογικές Έρευνες και στις Ιδέες για μια καθαρή φαινομενολογία και φαινομενολογική φιλοσοφία Ι (1913), ο φιλόσοφος εγκαταλείπει την περιγραφική φαινομενολογία, χάρη της υπερβατολογικής φαινομενολογίας.

Στα χρόνια 1917-1921 η γενετική φαινομενολογία συμπληρώνει την λεγόμενη στατική φαινομενολογία και τελικά την περίοδο ανάμεσα στους Καρτεσιανούς Στοχασμούς και την Κρίση των ευρωπαϊκών επιστημών και της υπερβατολογικής φαινομενολογίας (1929-1936), ο Husserl μετακινείται από το υπερβατολογικό υποκείμενο σε μια φαινομενολογία βασισμένη στον κόσμο-της-ζωής. Οι λεγόμενες όμως καθοριστικές ρήξεις είναι μάλλον επίπλαστες δεδομένου ότι από τη συστηματική μελέτη των διαλέξεών του και των χειρογράφων του προκύπτει ξεκάθαρα η συνέχεια της σκέψης του φιλοσόφου, γιατί ο Husserl όπως και ο Kant υπήρξε διανοούμενος με βαθμιαία πνευματική ωρίμανση.

Ο Γερμανός φιλόσοφος ήταν πάνω από σαράντα χρόνων όταν συμπλήρωσε τις Λογικές Έρευνες (1900-1901) και πενήντα τεσσάρων όταν εμφανίσθηκαν οι Ιδέες για μια Φαινομενολογική Φιλοσοφία (1913), έργο στο οποίο είναι πλέον έκδηλα τα χαρακτηριστικά της υπερβατικής φιλοσοφίας. Η έκδοση των Λογικών Ερευνών χάρισε στον Husserl ακαδημαϊκή αναγνώριση. Οι ιδέες του επηρέασαν μαθηματικούς και φιλοσόφους και το 1916 αναδείχθηκε τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Freiburg. Εκεί του δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξει περαιτέρω τη σκέψη του προς την κατεύθυνση της καθολικής φιλοσοφίας με κατάληξη την υπερβατική, ουσιαστική φαινομενολογία.2

Οι πρόδρομοι του Husserl όσον αφορά την παράδοση της ιστορίας της φιλοσοφίας, φθάνουν μέχρι και τον Πλάτωνα. Πλάτων, Αριστοτέλης, μεσαιωνική φιλοσοφία (Brentano), Descartes, Leibniz, Βρεταννοί Εμπειριστές και τελικά ο Kant, συνέβαλαν με τη σειρά τους στην διαμόρφωση της χουσερλιανής σκέψης.3

Αρχικά ο Husserl έβλεπε την φαινομενολογία σαν περιγραφική επιστήμη της εμπειρίας και των αντικειμένων της. Πρωτίστως η φιλοσοφία του συνιστούσε μία διασκεπτική και κατά βάση υποκειμενική μέθοδο, της οποίας στόχος ήταν η απελευθέρωση από δόγματα και προκαταλήψεις. Πρόθεση του φιλοσόφου ήταν η εκπόνηση μιας καθαράς περιγραφικής φιλοσοφίας, μέσω μιας «ριζικής» μεθόδου στην οποία δεν είχαν θέση κανενός είδους πρωταρχικές υποθέσεις. Προοδευτικά όμως εστιάζει όλο και περισσότερο στην ανάδειξη του πρωταρχικού-υπερβατολογικού εγώ, του υπάρχοντος κατ’απόλυτον λόγον, του καθαυτού και δι’αυτού, που προηγείται από κάθε άλλο ον και προσδίδει οντολογική εγκυρότητα σε κάθε ον του κόσμου. (Επίλογος στις Ιδέες Ι,. σ.146)4

Ο μεγάλος Γερμανός στοχαστής σε δοκίμιο δημοσιευμένο στο περιοδικό Logos το 1911, διατύπωσε τις καταστατικές αρχές για την αναθεμελίωση της φιλοσοφικής έρευνας. Η οντολογία του εκκινεί από δύο θεμελιώδη ερωτήματα: πως η πολλαπλότητα των αισθητικών δεδομένων δημιουργεί μια συγκεκριμένη αντικειμενική πραγματικότητα και κατά δεύτερον λόγο ποιοί είναι οι απριορικοί κανόνες που διέπουν αυτά τα δεδομένα. Αντίθετα με τις επαγωγικές και περιγραφικές επιστήμες της ανθρωπολογίας και της φυσικής ιστορίας, η φαινομενολογία αναζητά το συγκεκριμένο και καθολικό a priori, θεμέλιο για κάθε ιστορικότητα.5

Η χουσερλιανή εξαγγελία για στροφή «στα ίδια τα πράγματα», δηλώνει την πρόθεση του φιλοσόφου για μια ελεύθερη και απροκατάληπτη θέαση των πραγματικών δεδομένων, έτσι όπως εμφανίζονται μέσα από μια υπερβατολογική, αναστοχαστική εμπειρία του ίδιου του υποκειμένου, απαλλαγμένη από παραμορφωτικές θεωρητικές προσμίξεις και εννοιολογικές παραγωγές, που νοθεύουν το ερευνητικό βλέμμα. Πρόκειται ουσιαστικά για την απαίτηση περί μιας καθαρής επιστήμης, η οποία εκφράσθηκε από τον φιλόσοφο. ως κριτική αντιπαράθεση προς την ισχύουσα κοσμοθεωριακή φιλοσοφία.6

Η χουσερλιανή θεωρία προκάλεσε έντονες κριτικές αντιπαραθέσεις. Ο Husserl κυρίως «κατηγορήθηκε» για την «καταχρηστική» εμμονή του στην φαινομενολογική μέθοδο, η οποία σύμφωνα με τους επικριτές του, εγκυμονεί κινδύνους μυστικισμού και μονομέρειας, που τελικά ενδέχεται να οδηγήσουν σε δογματισμό και υποθετικό λογισμό και όχι σε μια αυστηρή 8 επιστήμη. Η θεωρία του Γερμανού στοχαστή επικρίθηκε ως θεμελιοκρατική, ιδεαλιστική και σολιψιστική, στον βαθμό που σύμφωνα με την κεντρική της αντίληψη, ο Άλλος και ο Kόσμος συγκροτούνται από ένα (καθαρό-άνευ σώματος) υπερβατολογικό υποκείμενο.7

Πέραν όμως της έντονης κριτικής και της αμφισβήτησης, ο Husserl αποτελεί αναμφίβολα μια μείζονα μορφή της φιλοσοφίας του 20ου αιώνα. Και μολονότι λίγοι ήταν οι στενοί συνεργάτες του και ακόμα λιγότεροι οι εναπομείναντες οπαδοί του κατά την διάρκεια της καριέρας του, ένας μεγάλος αριθμός σπουδαστών και φιλοσόφων πήρε πολλά και οφείλει πολλά στον Husserl, ενώ η επίδραση της φαινομενολογίας του παραμένει και σήμερα ισχυρή .8


σημειώσεις

1 Zahavi Dan:(2010), σελ. 281,28
2 Farber Marvin: (1970), σελ. 17,18
3 Farber Marvin, ο.π., σελ. 20,21
4 Πεντζοπούλου-Βαλαλά Τερέζα: (1986), σελ.143
5 Παπαδόπουλος Παναγιώτης: (1989), σελ. 114
6 Σκουτερόπουλος Ν. Μ., εισαγωγή στο Edmund Husserl:( 2000), σελ.7-8
K.TSAKONA7 Zahavi Dan:(2010), σελ.281
8 Farber Marvin: (1970), σελ.22,23

Απόσπασμα από την
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
της
ΤΣΑΚΩΝΑ ΚΥΡΙΑΚΗΣ


Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα