Τα Οικογενειακά είναι και… Προσωπικά Γεγονότα

Στο περασμένο άρθρο μας μιλήσαμε για τα οικογενειακά γεγονότα, σαν γεγονότα τα οποία ξέχωρα από την επιρροή τους στην οικογενειακή ομάδα, επιδρούν και σε κάθε μέλος της ξεχωριστά και διαφορετικά. Άρα το οικογενειακό γεγονός αποτελεί και ένα προσωπικό γεγονός. Εκτός λοιπόν από τις διαστάσεις και την σημαντικότητα του σαν οικογενειακό γεγονός, σαν προσωπικό, καταλαμβάνει μια ουσιαστική θέση που μπορεί να αποτελέσει σταθμό στην εξέλιξή και την ανάπτυξή του κάθε μέλους. Έτσι, γεγονότα οικογενειακά όπως ο θάματος, η γέννηση, ο γάμος, ο χωρισμός κ.λ.π. μπορούν σε προσωπικό επίπεδο να στιγματίσουν την ζωή του κάθε μέλους με διαφορετικό τρόπο.

Ένα τέτοιο βασικό γεγονός για την οικογένεια είναι ο ερχομός ενός νέου μέλους. Δηλώνει για αυτήν ότι κάτι καινούργιο κάτι ξεχωριστό συμβαίνει. Η παρουσία του γίνεται το σημείο περάσματος από μια «παλιά» κατάσταση σε μια νέα, τόσο για το κάθε μέλος ξεχωριστά, όσο και για ολόκληρη την οικογένεια. Η παρουσία λοιπόν, η οποία δηλώνει μια ουσιαστική αλλαγή, από την μια αποτελεί ένα οικογενειακό γεγονός το οποίο εγγράφεται στους κόλπους της και παίρνει την θέση του στην ιστορία της και από την άλλη ένα προσωπικό γεγονός που αφορά το ίδιο το υποκείμενο και τον ερχομό του στην ζωή. Έτσι, όσο πιο θετική είναι η καταγραφή του ερχομού του σαν οικογενειακό γεγονός, τόσο πιο σημαντικό γίνεται σαν προσωπικό γεγονός.

Η σημασία που προσδίδεται στο ερχομό ενός νέου μέλους εξαρτάται κατ’ αρχάς από την μορφή απόφασης για την έλευσή του. Ο ερχομός του, μπορεί να είναι το προϊόν μια απόφασης που σημαίνει την περεταίρω δέσμευση και επικύρωση της αγάπης των γονέων, ή το προϊόν μιας αναγκαστικής κατάστασης που δεν επιτρέπει άλλη επιλογή παρά τον ανεπιθύμητο ερχομό του. Μπορεί να είναι η έκφραση μιας απέραντης χαράς και ευτυχίας όπως αντίθετα, η έκφραση μιας απρόσμενης ή στοχευόμενης κατάστασης η οποία δεν εξαρτάται από την επιθυμία της παρουσίας του, όσο από συνθήκες που την επιβάλουν.  Η ανάπτυξη και η εξέλιξή του θα διαμορφωθούν ανάλογα με το αν η παρουσία του οφειλόταν σε μια απόφαση, ή σε μια αναγκαία επιλογή και τις διάφορες διαβαθμίσεις ανάμεσα στις δύο. Αυτή η απόφαση, λοιπόν, ή, η επιλογή από την μια στοιχειοθετεί το οικογενειακό γεγονός, όπως είπαμε και από την άλλη γίνεται προσωπικό στοιχείο του υποκειμένου, και καταλαμβάνει ουσιαστική θέση στην ιστορία του.

Το νέο μέλος καθορίζεται γενετικά και επίκτητα από την οικογένεια καταγωγής του. Γενετικά, σε βιολογικό επίπεδο από τους γονείς του, επίκτητα από το συναισθηματικό πεδίο της οικογένεια που διαμορφώνεται από τις αλληλεπιδράσεις των μελών της. Η ζωή του νέου μέλους εξαρτάται λοιπόν από τις συνθήκες που επικρατούν πριν και κατά την διάρκεια του ερχομού του. Εξαρτάται από την μορφή των αλληλεπιδράσεων με το οικογενειακό περιβάλλον και την θέση που αυτό του παραχωρεί. Η παραχώρηση αυτής της θέσης έχει να κάνει με την ιστορία των γονέων, την ψυχοκοινωνική τους κατάσταση και αποκτά την σημασία της μέσα από την νοηματοδότηση που προβάλει ο καθένας στην παρουσία του. Το γεγονός λοιπόν της γέννησης του υποκειμένου αποκτά σημασίες που το ίδιο δεν μπορεί να γνωρίζει, αλλά αυτές οι ίδιες μπορούν να επηρεάσουν την ύπαρξη και την ανάπτυξή του. Όλες αυτές οι διαδικασίες για το υποκείμενο καταλαμβάνουν θέση στην εξέλιξη της ζωής του σαν προσωπικά γεγονότα.

Σαν οικογενειακό και προσωπικό γεγονός η παρουσία του νέου μέλους δεν εμπεριέχει μόνο χαρά, αλλά και φόβο για την οικογένεια. Δεν βοηθάει στην αλλαγή, αλλά και στην περεταίρω συντήρηση και σύμπτυξη της. Έτσι φαίνεται  ότι το νέο μέλος έχει αναλάβει - μέσα από τις προβολές που γίνονται από τα άλλα μέλη της οικογένειας προς το πρόσωπό του - όχι μόνο την αλλαγή, αλλά και την επικύρωση συνοχής της οικογένειας. Μπορεί να φέρει την αισιοδοξία για το μέλλον, την ελπίδα, την δύναμη, την δημιουργία και ανάπτυξη, ή το αντίθετο, να φέρει την απαισιοδοξία, το φόβο και την ανησυχία το κλείσιμο της οικογένειας στον εαυτό της. Η παρουσία του λοιπόν, πυροδοτεί αλλαγές σε οικογενειακό, αλλά και προσωπικό επίπεδο.

Άρα η παρουσία του είναι ένα τοξικό «περιεχόμενο» για την οικογένεια και η οικογένεια «τοξικό» περιβάλλον για αυτό. Ένα «περιεχόμενο» όπου το οικογενειακό συναίσθημα εκδηλώνει από την μια την ιστορικότητα του, η οποία αναμοχλεύει το παρελθόν της πυρηνικής και της ευρύτερης οικογένειας και από την άλλη, δημιουργείται ένα καινούργιο συναίσθημα στους γονείς, το οποίο εκφράζεται μέσα από την μητρότητα και την πατρότητα. Πρωτόγνωρες καταστάσεις που δημιουργούν συνήθως ανασφάλειες, φόβους, αγωνία για το μέλλον τόσο των γονέων όσο και του νέου μέλους.

Ήδη το νέο μέλος παίρνει το όνομα κάποιου παλιού μέλους. Ένα όνομά που εκφράζει ένα κομμάτι από την ιστορία της οικογένειας, από τον μύθος της, πράγμα που το συνδέει με το παρελθόν της. Το όνομα π. χ. του παππού στο εγγόνι προβάλλει ήδη την ανάγκη μιας συνέχειας και συνοχής των οικογενειακών και προσωπικών γεγονότων διαχρονικά. Το όνομα γίνεται μέσο μετάβασης από την μια περίοδο της οικογένειας σε μια άλλη, από το ένα οικογενειακό γεγονός σ΄ ένα άλλο.  Με την υιοθέτησή του, το υποκείμενο καλείται πρωτίστως  να το “σεβαστεί”. Να σεβαστεί την παρουσία του παππού σαν οικογενειακό γεγονός και να προσαρμόσει την δικιά του σαν τέτοιο. Να του δώσει μια καινούργια, προσωπική μορφή κρατώντας τα βασικά χαρακτηριστικά του. Να γίνει κάτι καινούργιο αλλά διατηρώντας το «παλιό».

Αυτή η «απαίτηση» είναι που μπορεί να «μπερδέψει» το νέο μέλος στην σχέση του με την οικογένεια και τον εαυτό του. Δηλαδή η οικογενειακή επιθυμία να μείνει πιστό προς αυτή, που σημαίνει εξάρτηση, αλλά και να « ανοίξει τα φτερά του», να πραγματοποιήσει τα όνειρά του, που σημαίνει αυτονομία. Δηλαδή στην σχέση του μέλους και της οικογένειας υπάρχει εν δυνάμει ένα «διπλό μήνυμα» από μέρους της. Από την μια το προτρέπει να απομακρυνθεί από αυτή και να κάνει την δική του οικογένεια, την δική του ζωή, και από την άλλη του ζητά να μείνει κοντά της και να συνεχίζει να υπολογίζει τον εαυτό του σαν μέλλος της. Αυτό εκφράζεται περίτρανα στην μικρή μας χώρα από την ύπαρξη του «συνδρόμου του τριώροφου».

Τα οικογενειακά όπως και τα προσωπικά γεγονότα, φαίνεται ότι καθορίζονται και παίρνουν την μορφή τους από την η ατελείωτη αναζήτηση του ορίου ανάμεσα στην εξάρτηση και την αυτονομία, ανάμεσα στην ατομικότητα και τη συλλογικότητα. Ο βασικός αυτός προβληματισμός διαπερνά το υποκείμενο από την στιγμή του ερχομού του στην ζωή και εκφράζεται πρωτίστως μέσα στην οικογένεια. Η σχέση του με την οικογενειακή ομάδα καθορίζεται από την ερμηνεία αυτών των εννοιών. Οι διαστάσεις τους είναι διαφορετικές  και εξαρτώνται από τις διαφορετικές ιστορικές περιόδους που περνά η ζωή της οικογένειας.

Σαν περιεχόμενο των αλληλεπιδράσεων μέσα στην οικογένεια - η εξάρτηση και η αυτονομία - εκφράζουν ιδέες, πράξεις, καταστάσεις οι οποίες αποτελούν την ουσία των οικογενειακών και προσωπικών γεγονότων. Έτσι η αποχώρηση ενός μέλους από την  οικογένεια μπορεί σαν οικογενειακό γεγονός, να βιωθεί από τους γονείς σαν απώλεια, και να επενδυθεί με άγχος και αγωνία, αλλά σαν προσωπικό γεγονός, για το μέλος που αποχωρεί, μπορεί να βιωθεί σαν κάτι καινούργιο, σαν μια νέα ελπιδοφόρα προοπτική, σαν ελευθερία.

Γι‘ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι: κάθε οικογενειακό γεγονός είναι και προσωπικό. Ότι σαν γεγονός πάντα επαναπυροδοτεί την συνύπαρξη της εξάρτησης και της αυτονομίας στην σχέση του υποκειμένου με την ομάδα που ανήκει. Ότι αποτελεί στοιχείο ατελείωτης διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε αυτό και την οικογένεια του, το οποίο διαμορφώνει και αλλάζει τόσο την οικογένεια σαν ομάδα, όσο και το ίδιο σαν υποκείμενο.  

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι: η διαπραγμάτευση ανάμεσα στην εξάρτηση και την αυτονομία συνεχίζεται στην σχέση του υποκειμένου  με την  κοινωνία. Δηλαδή συνεχίζει την ύπαρξή της στις σχέσεις του εκτός οικογένειας. Γίνεται το περιεχόμενο στην προσπάθεια συνύπαρξης με πρόσωπα που εκείνο πλέον αποφασίζει για να το συντροφεύσουν στην ενήλικη ζωή του, «μακριά» από την οικογένεια καταγωγής του…

Κερεντζής Λάμπρος

Πίνακας: Sophie Morisse