Το bullying είναι μια πράξη πολιτικής βίας.



Μετά το άρθρο μου με τίτλο «Η αυτοχειρία ενός 14χρονου» σκέφτηκα ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε μια πραγματικότητα καθορίζουν την αντίληψη μας πάνω σε αυτή. Πολλές φορές δεν μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε την σοβαρότητα των συμβάντων, αποδίδοντας τους μια σημασία η οποία καταστεί τα γεγονότα απομονωμένα από την ιστορία με την οποία συνδέονται, σύμφωνα με την υφή και τον χαρακτήρα τους.

Το bullying παραδείγματος χάριν ορίζεται από την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ),  «ως σχολικός εκφοβισμός και εκφράζει την εσκεμμένη και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την πρόκληση σωματικού ή και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου» .

Το bullying λοιπόν φανερώνει μια πραγματικότητα την οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε τόσο από ανθρωπολογικής πλευράς όσο και από πολιτικής. Δηλαδή να ενώσουμε την πράξη με το ιστορικό, ανθρωπολογικό και εθνολογικό υπόβαθρο για να κατανοήσουμε την σημασία της στο σήμερα. Έτσι η κατάσταση αυτή λόγω των χαρακτηριστικών της συνορεύει ανθρωπολογικά με πρωτόγονες τελετουργίες όπως οι θυσίες στους θεούς και την αναγκαιότητα  της ύπαρξης του θυσιαζόμενου, είτε αυτό ήταν ζώο, είτε άνθρωπος για να καλυτερεύσουν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Δηλαδή έχει σχέση με την ύπαρξη ενός εξιλαστήριου θύματος στις πρωτόγονες κοινωνίες, του οποίου βέβαια η αναγκαιότητα της παρουσία του υπάρχει και στις σύγχρονες.

Ανθρωπολογικά  πολύ όμορφα το περιγράφει ο Rene Girard στο βιβλίο του «Το εξιλαστήριο θύμα. Η βία και το ιερό». Γράφει ότι τόσο στην παλιά διαθήκη όσο και στους Ελληνικούς μύθους παρατηρούμε, ότι όταν η βία επεκτεινόταν σε μια κοινωνία και κινδύνευε να στρέψει τον ένα ενάντια στο άλλον τότε, για να εκτονωθεί η κοινωνία, έβρισκε ένα τρίτο πρόσωπο το οποίο θα συγκέντρωνε αυτή την δυσαρέσκεια και θα έπαιζε το ρόλο του θύματος. Η θυσίες ζώων αλλά και ανθρώπων σε αυτές τις περιπτώσεις αυτό το ρόλο εκπλήρωναν. Το θύμα θα θυσιαζόταν στο όνομα της κοινωνία και με αυτό τον τρόπο όπως μας λέει ο Rene Girard η «θυσία φιλοδοξεί αρχικά να εξαλείψει τις διενέξεις, τους ανταγωνισμούς, τον φθόνο, τα μίση των συγγενών, να αποκαταστήσει την αρμονία της κοινότητας, να  δυναμώσει την κοινωνική ενότητα»  

Το εξιλαστήριο θύμα είναι εδώ για να «κοροϊδέψει» την βία.  Είναι αυτό που θα επωμισθεί την ευθύνη για την κατάσταση της κοινωνικής ομάδας που ανήκε. Έτσι η βία τρεφόταν επάνω του και οδηγείτο στην θυσία με σκοπό την συνοχή της κοινωνίας.
Η επιλογή του εξιλαστήριου θύματος γινόταν, αλλά γίνεται ακόμα στην βάση της σημασίας που φαίνεται να έχει  το πρόσωπο αυτό για την κοινωνική ομάδα που ανήκει. Άρα το θύμα, τότε όσο και σήμερα, συνήθως ήταν ένα αδιάφορο, αδύναμο πρόσωπο, του οποίου η διαφορετικότητα προκαλούσε θυμό, αλλά και φθόνο για την παρουσία του. Έτσι όσο πιο ευάλωτο φαίνεται, όσο πιο διαφορετικό, τόσο πιο εύκολα μπορούσε και μπορεί να επιλεγεί για εξιλαστήριο θύμα. Η ευαλωτότητα, διαφορετικότητα του βοηθά  να προβληθούν επάνω του όλα τα αρνητικά συναισθήματα της ομάδας. Επωμιζόταν την ευθύνη για οτιδήποτε μπορούσε να συμβεί σε αυτή. Η παρουσία του ήταν ένα παράδειγμα προς αποφυγήν.

Η θυσιαστική τελετουργία και το εξιλαστήριο θύμα αποτελούν όπως είπαμε μια ιστορική και ανθρωπολογική πραγματικότητα. Βέβαια από την εποχής της πρωτόγονης κοινωνίας μέχρι σήμερα οι καταστάσεις μπορεί να έχουν αλλάξει, αλλά αυτό που παρατηρούμε να συμβαίνει κάτω από την ονομασία  bullying έχει στοιχεία που το συνδέουν με την θυσιαστική διάθεση των πρωτόγονων κοινωνιών. Η ύπαρξη του εξιλαστήριου θύματος σαν κοινωνικός μηχανισμός παρουσιάζεται και σήμερα στις σχέσεις τόσο των κρατών, των κοινωνιών, όσο των κοινωνικών ομάδων, και των οικογενειών. 

Το εξιλαστήριο θύμα μπορεί να είναι ένα κράτος – βλέπε Παλαιστίνη, Συρία- όπως μια διαφορετική φυλή, μια κοινωνική ομάδα, ένα μέλος μιας κοινωνικής ομάδας όπως οι μαθητές μιας τάξης, ή ένα «παιδί» σε μια οικογένεια. Ξέχωρα λοιπόν από τον ανθρωπολογικό της χαρακτήρα στην σύγχρονη κοινωνία, τόσο η θυσιαστική τελετουργία όσο και το εξιλαστήριο θύμα αποτελούν μια μορφή κοινωνικής και πολιτικής πράξης και υποτάσσεται στην ιδεολογία και τα συμφέροντα αυτού που την ασκεί.

Σε πολιτικό επίπεδο πλέον, η παρουσία του άλλου σαν κομιστής μιας διαφορετικής ιδεολογίας και η επιθυμία καταπολέμησής του σαν στοιχείο που θεωρείται ότι απειλεί, κάνει το μηχανισμό του εξιλαστήριου θύματος να πάρει μια άλλη μορφή, η οποία μπόρεσε και μπορεί να δικαιολογήσει την εκτέλεση των πιο φρικτών πολιτικών εγκλημάτων και την στοχοποίηση του διαφορετικού, του αδύναμου, σαν απειλή για την συνοχή της κοινωνίας. 

Έτσι εάν το bullying το αντιμετωπίσουμε  με όρους της πολιτικής επιστήμης μοιάζει με ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια που επιβάλουν οπαδοί μια πολιτικής ιδεολογίας στους αντιπάλους τους, όπως σε  πολιτικούς κρατούμενους με στόχο την μετάνοια, την υποταγή, ή και  την εξολόθρευση τους αν δεν υποταχθούν στην αυθεντία τους. 

Αυτό  απαιτούσε την σύλληψη και τον εγκλεισμό τους σε στρατόπεδα ή την καταδίκη τους σε τόπους εξορίας. Σε αυτούς τους χώρους - θυμηθείτε τα μπουντρούμια της ΕΑΤ-ΕΣΣΑ επί δικτατορίας, τη Γυάρο, κ.λ.π. -  υπήρχαν βασανιστήρια, υπήρχε ο βασανιστής και το θύμα του. Η σχέση τους ήταν μια σχέση εξουσίας η οποία αναπτυσσόταν στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος και για το θύμα ήταν ισοπεδωτική σε σωματικό, αλλά και ψυχολογικό επίπεδο. Ο στόχος ήταν η καμπή της βούλησης του θύματος και ο εξευτελισμός του σαν υποκείμενο και πολίτη. Ήταν η κατάλυση της ελευθερίας του και η εξάρτησή του από τις διαθέσεις του άλλου με στόχο την μετατροπή του σε ένα πειθήνιο υπήκοο χωρίς βούληση, χωρίς προσωπική επιθυμία. Κάτι που δεν συνέβαινε μόνο μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και στην σημερινή κοινωνία και αποτελούν συνθήματα και επιδιώξεις ομάδων φασιστικής ιδεολογίας. Όλο αυτό ο οικοδόμημα στηριζόταν και στηρίζεται στο φόβο και την καλλιέργεια του.

 Παρακολουθούμε λοιπόν την ανάπτυξη ενός φασιστικού κινήματος το οποίο ψάχνει τα εξιλαστήρια θύματά του για να διοχετεύσει την βία που εκφράζει η έλλειψη ικανοποίησης της ζωής του. Έτσι το bullying μπορεί να είναι μια κατάσταση που αναπτύσσεται ανάμεσα στους νέους και μέσα ή έξω από το σχολείο, αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να το δούμε σαν μια πολιτική πράξη της οποίας τα χαρακτηριστικά μοιάζουν με αυτά της φασιστικής ιδεολογίας. Δηλαδή εξελίσσεται σε μια πράξη καταπίεσης των δικαιωμάτων του άλλου, σε διαπόμπευσή του λόγω της διαφορετικότητας του και άσκηση ωμής βίας για τον αφανισμό του. Εκφράζει την επικράτηση των «δυνατών» οι οποίοι δείχνουν ότι δεν ανέχονται τους αδύνατους, όπως είπαμε και τους διαφορετικούς. Έτσι το bullying κινδυνεύει να θεωρηθεί κοντινό αδελφάκι με τα βασανιστήρια που ασκούσαν σε πολιτικούς κρατουμένους, αλλά και την τακτική που ακολουθούν τα φασιστικές οργανώσεις σήμερα.

Αυτό λοιπόν που χρειάζεται να κατανοήσουμε είναι ότι το bullying εκτός του ότι είναι μια κοινωνική πράξη εκφράζει επίσης μια πολιτική στάση. Το bullying εκφράζει μια πολιτική στάση που συνορεύει με την ιδεολογία του φασισμού. Μια στάση όπου η άσκηση βίας αποτελεί το βασικό της χαρακτηριστικό. Όπου ο αδύνατος, ο διαφορετικός, ο ξένος, ο ευάλωτος επιλέγεται για να παίξει το εξιλαστήριο θύμα, δηλαδή αυτό που θα δεχτεί την βία και τον εξοστρακισμό για αυτό που είναι. Που θα πρέπει να υποστεί την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου και την επίτευξη της υποταγής του,  της απώλειας της ταυτότητας του, ακόμα και της θυσίας του.

Στο bullying βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα ενός συνεχούς ψυχολογικού και σωματικού βασανιστηρίου, το οποίο δεν φαίνεται να μοιάζει σε σοβαρότητα μ’ αυτό των πολιτικών κρατουμένων. Επίσης μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι δεν υπάρχει, σύλληψη και εγκλεισμός. Θα συμφωνήσουμε μαζί του,  αλλά ο τρόπος που διεξάγεται το bullying μετατρέπει για το θύμα την σύλληψη του σε κάτι που τον ακολουθεί συνεχώς. Δηλαδή η σύλληψη και ο εγκλεισμός είναι πλέον μια ψυχολογική κατάσταση που κάνει το θύμα να κλείνεται μέσα στο σπίτι του, να μην θέλει να πάει στο σχολείο, να έχει χάσει το νόημα της ζωής του και η ανικανότητα του να αντιδράσει, να το οδηγεί σε αυτοκτονικές σκέψεις. Έτσι ακόμα και όταν βγαίνει έξω από το σπίτι του, διότι δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, έχει μια συμπεριφορά φυλακισμένου, κυριευμένη από το φόβο της συνάντησης με τους βασανιστές του.

 Αυτό λοιπόν που παρατηρούμε είναι, ότι για το bullying δεν υπάρχει τόπος συγκεκριμένος του μαρτυρίου. Το θύμα δεν είναι αιχμάλωτο κάπου, αλλά ο χώρος του βασανιστηρίου είναι ολόκληρη η πόλη. Μπορεί να είναι το σχολείο, το πάρκο, το γήπεδο, η σχολική τάξη. Όλη η πόλη για το θύμα είναι χώρος μαρτυρίου. Κάθε χώρος μπορεί να μετατραπεί σε χώρο ψυχολογικής και σωματικής κακοποίησης και διασυρμού. Είμαστε λοιπόν μπροστά σε ένα συνεχή εκφοβισμό του θύματος, που απλώνεται στο χώρο και στο χρόνο με την εξάσκηση  ωμής βίας την οποία θεωρούμε χειρότερη κατάσταση από αυτή του εγκλεισμού!!

 Μια άλλη σημαντική επίσης διαφορά του bullying από τα βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων είναι η έλλειψη ιδεολογικού υπόβαθρου. Δηλαδή αν κάποτε κάποιος δεχόταν διώξεις και βασανιστήρια γι αυτό που πίστευε, στο bullying τα βιώνει για αυτό που είναι. Άρα ο πολιτικός κρατούμενος ήταν σε καλύτερη θέση από αυτή του θύματος του bullying, διότι αν δεχόταν να απαρνηθεί τα πιστεύω του, θα μπορούσε να σταματήσει τον βασανιστή του. Στην περίπτωση του bullying το θύμα δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. Κανείς δεν του ζητάει να αλλάξει τις ιδέες του, του ζητάνε να μην είναι αυτό που είναι, κάτι που δυστυχώς δεν μπορεί να το αλλάξει, παρά μόνο με τον αφανισμό του.

Στο bullying  λοιπόν θεωρώ ότι συμβαίνει κάτι πιο σοβαρό. Στο βαθμό που απουσιάζει η πολιτική συνιστώσα της πράξης βιασμού της προσωπικότητας του άλλου, παραμένει χωρίς δικαιολογία, χωρίς ιδεολογική κάλυψη η ψυχική διάθεση του θύτη, έτσι ώστε η ψυχική ικανοποίηση που αντλεί από το θύμα του, φανερώνει μια νοσηρότητα που αποκαλύπτει το εύρος της ψυχικής διαστροφής. Το  bullying  λοιπόν δεν έχει στόχο παρά μόνο την ικανοποίηση μια ψυχικής διαστροφής. Κάτι το οποίο, το κάνει χειρότερο και από τα βασανιστήρια λόγω πολιτικών φρονημάτων!!

Και κάτι τελευταίο εξ’ ίσου σημαντικό, θεωρώ ότι το  bullying είναι πιο σκληρό ψυχολογικά από τα πολιτικά βασανιστήρια για ακόμα ένα άλλο λόγο. Τα βασανιστήρια ενίσχυαν το θύμα. Δυνάμωναν αυτό που ήταν, την προσωπικότητα του. Τα βασανιστήρια το βοηθούσε μέσα από την άρνηση της υποταγής του να αντισταθεί στο φόβο και αυτή την αντίσταση να συγκροτήσει πιο στέρεα την ταυτότητα του. Μάθαινε περισσότερο μέσα από τον πόνο το ποιος είναι, τι πρεσβεύει και έβγαινε πιο δυνατός σαν προσωπικότητα, όταν τελείωνε. Μετά από αυτό αποκτούσε το σεβασμό και την  αποδοχή από το περιβάλλον του των συνανθρώπων του, των «δικών» του.

Στο bullying για το θύμα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, ο φόβος κατακλύζει τα πάντα. Το ποιος είναι διαταράσσεται σε σημείο ώστε να μην ξέρει τι πρεσβεύει σαν υποκείμενο. Το bullying κατακερματίζει την εικόνα εαυτού. Καταστρέφει την ταυτότητα. Κάνει βασανιστικό  το παρόν και αφαιρεί κάθε του στόχο που μπορεί να θέσει για την ζωή του το θύμα, καταστρέφοντας με αυτό τον τρόπο και το μέλλον. Οδηγεί, όπως είπαμε, το θύμα του, στον ψυχικό και κοινωνικό αφανισμό του σαν προσωπικότητα και σαν ύπαρξη.

Ευχαριστώ…

Κερεντζής Λάμπρος

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα