Η κατάθλιψη στην Τρίτη ηλικία
Κατάθλιψη 3
Κατάθλιψη 3
Η γήρανση συνδέεται με μια σειρά μεταβολών στα άτομα, οι οποίες είναι συνάρτηση της παρέλευσης του χρόνου τόσο σε βιολογικό όσο και σε επίπεδο εμφάνισης, συμπεριφοράς, εμπειρίας και κοινωνικών ρόλων. Επειδή το γήρας εξαρτάται από το χρόνο, η χρονολογική ηλικία ενός οργανισμού θεωρείται ένας ισχυρός αλλά ταυτόχρονα και ένας μη επαρκής δείκτης προσδιορισμού του γήρατος. Το πρωτογενές γήρας περιλαμβάνει τις γενετικά προγραμματισμένες βιολογικές και φυσιολογικές μεταβολές, όπως είναι η έκπτωση γνωστικών και σωματικών λειτουργιών και σε συνδυασμό με το δευτερογενές γήρας, δηλαδή τις παθολογικές μεταβολές, οι οποίες απορρέουν από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι περιβαλλοντικές επιδράσεις, η ίδια η συμπεριφορά και η προσωπικότητα του ατόμου, η αυτό-εικόνα του και οι σωματικές ασθένειες αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία του γήρατος.
Μιλώντας για ένα θέμα όπως η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους που τα τελευταία χρόνια λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις, αρκεί να γνωρίζει κανείς ότι στην κοινότητα τα ποσοστά ατόμων που νοσούν κυμαίνονται από 10-25%, στο γενικό νοσοκομείο 20-35%, ενώ σε ιδρύματα μακροχρόνιας φροντίδας όπως τα γηροκομεία ή οι οίκοι ευγηρίας τα ποσοστά είναι ακόμη υψηλότερα. Μια μελέτη περισσοτέρων από 10.600 Αυστραλών γυναικών αποκάλυψε ότι το 8,5% των γυναικών ηλικίας >50 ετών παρουσίαζε κατάθλιψη και ότι οι γυναίκες είχαν διπλάσια πιθανότητα από τους άνδρες (40.2%) να πάσχουν από κάποια συγκινησιακή διαταραχή.
Η απώλεια αποτελεί ένα κυρίαρχο θέμα στη συναισθηματική ζωή των μεγαλύτερων, σε ηλικία, ανθρώπων. Οι απώλειες, σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής, αναγκάζουν το άτομο να «ξοδεύει» τεράστιο συναισθηματικό απόθεμα, για να εκφράσει τη λύπη του και να προσαρμοσθεί στις αλλαγές που επακολουθούν. Οι άνθρωποι, μετά την πέμπτη δεκαετία της ζωής, αντιμετωπίζουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την έκπτωση της σωματικής υγείας, το θάνατο φίλων ή συντρόφων, τη θλίψη ότι δεν πραγματοποιήθηκαν οι προσδοκίες της νεότητας αλλά και τη γενικότερη μεταβολή του ατομικού επιπέδου διαβίωσης. Αλλά ακόμη και σε ανθρώπους που συνεχίζουν να διατηρούν ένα επίπεδο σταθερότητας, διαπιστώνουμε ότι εμφανίζονται με δραματική συχνότητα προβλήματα γάμου, σεξουαλικής φύσης και προσαρμογής. Οι καταστάσεις αυτές αποτελούν είτε μία φυσιολογική διαδικασία που συνάγεται η γήρανση, είτε υπερβολικές αντιδράσεις στις εμφανιζόμενες μεταβολές. Σε κάθε περίπτωση οι συνέπειες των καταστάσεων αυτών μπορούν να είναι τόσο σημαντικές, ώστε να προκαλούν συναισθήματα αυτoϋποτίμησης, απαισιοδοξίας και γενικότερη δυσλειτουργικότητα, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Το άτομο εγκλωβισμένο, συχνά αδυνατεί να λάβει ικανοποίηση από την καθημερινότητα του όπως παλαιότερα και μπορεί να αναπτύξει ψυχική διαταραχή.
Η κατάθλιψη γενικότερα συνδέεται με τη λειτουργία κάποιων νευροδιαβιβαστών του οργανισμού, οι οποίοι είναι στενά συνδεδεμένοι με τη διάθεση. Πιστεύεται ότι στη γεροντική κατάθλιψη μια πτωχή δίαιτα, αποτελεί συνήθη αιτία κατάθλιψης, καθώς τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου ρυθμίζουν τη συμπεριφορά μας, ελέγχονται από το τι τρώμε και σχετίζονται στενά με τη διάθεση.
Σωματικές ασθένειες και κυρίως η λειτουργική ανικανότητα και βλάβη οδηγούν στην εμφάνιση διαταραχών διάθεσης. Yπό οποιεσδήποτε συνθήκες η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα της κακής διατροφής, καθώς το ηλικιωμένο άτομο δεν μπορεί να λαμβάνει από το στόμα επαρκή τροφή και το γαστρεντερικό του σύστημα δε λειτουργεί στο βαθμό που λειτουργεί σε ένα νεότερο άτομο.
Όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις, οι κοινωνικές αλλαγές και ο σύγχρονος τρόπος ζωής έφεραν στην επιφάνεια πολλά έντονα συναισθηματικά προβλήματα ηλικιωμένων. Η απομάκρυνση από την παραγωγική εργασία με τη συνταξιοδότηση μπορεί να οδηγήσει στη γεροντική κατάθλιψη. Καθώς αυξάνει η ηλικία, η αίσθηση ελέγχου του ηλικιωμένου ατόμου μπορεί να μεταβάλλεται και τομείς που κάποτε θεωρούνταν από το άτομο ότι βρίσκονται υπό τον έλεγχό του, τώρα παύουν να θεωρούνται ότι είναι. Για παράδειγμα, αν κάποιος θεωρούσε ότι έχει εσωτερικό έλεγχο στο επάγγελμά του όταν ήταν νέος, όταν βγαίνει στη σύνταξη παύει να έχει την ίδια αίσθηση.
Η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και η μοναξιά οδηγούν στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Παλαιότερα η παραδοσιακή οικογένεια ήταν μια κοινωνική ομάδα με στενούς δεσμούς. Ο παππούς και η γιαγιά προσέφεραν τις υπηρεσίες τους μέχρι τα βαθιά γεράματα. Οι παραδοσιακές αρχές και αξίες αναγνώριζαν κύρος, αξιοπρέπεια και ηγεμονία στα πρόσωπα των ηλικιωμένων. Το αντίθετο συμβαίνει πλέον στη σύγχρονη οικογένεια, στα πλαίσια της οποίας οι ηλικιωμένοι περιθωριοποιούνται. Η προοπτική της απομόνωσης και της μοναξιάς ενεργοποιεί την απογοήτευση, την αίσθηση του κενού και τη μελαγχολία.
Όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι μεταφέρονται πλέον σε γηροκομεία, γεγονός που αποτελεί τρομερή δοκιμασία για εκείνους. Tο γεγονός ότι είναι αναγκασμένος να ακολουθήσει ένα ωρολόγιο πρόγραμμα του προκαλεί αναστάτωση καθώς αλλάζει ο τρόπος ζωής του. Έτσι ο ηλικιωμένος απομονώνεται, παύει να είναι τόσο κοινωνικός, αρνείται ίσως να παίρνει τροφή, αρνείται να περιποιηθεί τον εαυτό του, γίνεται κάποτε έντονα επιθετικός κι έτσι χρειάζεται ένας μακροχρόνιος αγώνας από όλες τις πλευρές, και της δικής του και και των οικείων του, για να ξεπεράσει αυτό το στάδιο προσαρμογής.
Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους μπορεί να είναι πρωτογενής, περιλαμβάνοντας τη συγκαλυμμένη κατάθλιψη, κατά την οποία η νόσος μπορεί να συγκαλύπτεται από γνωστικού τύπου διαταραχές. Το 1/3 των καταθλιπτικών ασθενών μεγάλης ηλικίας εμφανίζουν σοβαρή απόσυρση και ψυχοκινητική διέγερση. Επιπλέον η γεροντική κατάθλιψη μπορεί να είναι και δευτερογενής, περιλαμβάνοντας την οργανική κατάθλιψη και τις καταθλιπτικές αντιδράσεις ως αποτέλεσμα σωματικών νοσημάτων. Βέβαια θα πρέπει να τονιστεί ότι η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους μπορεί να μην εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο που εμφανίζεται στους νεότερους. Οι ηλικιωμένοι παραπονιούνται περισσότερο για σωματική κατάπτωση πράγμα που δεν θεωρείται πάντα εκδήλωση κατάθλιψης.
Τα περιστατικά αυτοκτονίας σε ηλικιωμένα άτομα αυξάνονται. Από το 1980 μέχρι σήμερα η συχνότητα της αυτοκτονίας σε άτομα 65 ετών και άνω αυξάνεται με σταθερό ρυθμό. Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των αυτοκτονιών σε άτομα τρίτης ηλικίας είναι μικρότερο σε σχέση με αυτό που παρατηρείται σε πιο νέους ανθρώπους, εντούτοις η συχνότητα των επιτυχιών στις απόπειρες αυτοκτονίας των ηλικιωμένων είναι μεγαλύτερη. Η καλύτερη πρόληψη είναι η προσοχή και η φροντίδα που πρέπει να δίνεται στους ηλικιωμένους. Επιπλέον, η έγκαιρη αναγνώριση μιας κατάστασης που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία και η θεραπευτική αντιμετώπιση της μπορεί να βοηθήσουν αποτελεσματικά τον ηλικιωμένο και να προλάβουν ίσως το μοιραίο.
Ο χρόνιος πόνος που ταλαιπωρεί τους ηλικιωμένους ενδέχεται να καθυστερεί την υποχώρηση της κατάθλιψης, σύμφωνα με αποτελέσματα νέας έρευνας. Ο πόνος μπορεί επίσης να εμποδίσει τη σωστή φροντίδα του καταθλιπτικού ασθενή από τον ίδιο ή τους ανθρώπους που τον φροντίζουν, να εμποδίσει τον ασθενή από το να εστιάσει στη συνέχιση της φαρμακευτικής του αγωγής για την κατάθλιψη ή να τον αποτρέψει από το να επισκεφτεί το γιατρό του.
Ο συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας στο ηλικιωμένο άτομο είναι ερευνητικά και κλινικά ο καταλληλότερος τρόπος παρέμβασης και αντιμετώπισης της γεροντικής κατάθλιψης. Η χορήγηση φαρμάκων βοηθάει στην άμεση ανακούφιση του αρρώστου από την έντονη καταθλιπτική διάθεση και την μειωμένη ενεργητικότητα. Επειδή στους ηλικιωμένους πολλές φορές συνυπάρχει η κατάθλιψη με τον πόνο, χρειάζεται σε αυτούς που ακολουθούν αντικαταθλιπτική αγωγή να γίνεται τακτικά αξιολόγηση της έντασης του πόνου ή άλλων ασθενειών που μπορεί να συνυπάρχουν και να καθιστούν δυσκολότερη την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.
Στην ψυχοθεραπεία της γεροντικής κατάθλιψης, θεραπευτής και πελάτης συνεργάζονται από κοινού με στόχο την τροποποίηση των δυσλειτουργικών τρόπων σκέψης εστιάζοντας στον εαυτό, στον κόσμο και στο μέλλον. Στόχος της γνωστικής επεξεργασίας είναι η υιοθέτηση λειτουργικών μοντέλων σκέψεων, εναλλακτικών μορφών συμπεριφοράς (μέσω προγράμματος δραστηριοτήτων και κινητοποίησης για την επαναφορά της κοινωνικής λειτουργικότητας) με κύριο αποτέλεσμα την συναισθηματική αλλαγή. Επιπλέον η τεχνική της ανασκόπησης της ζωής βοηθά τους ηλικιωμένους να ξεπεράσουν την κατάθλιψη καθώς οδηγεί σε λύση προσωπικών συγκρούσεων και σε αποδοχή της προσωπικής τους ιστορίας.
Στρατηγικές περιορισμού της γεροντικής κατάθλιψης αποτελούν επίσης, η σωματική άσκηση, η εφαρμογή ενός υγιεινού τρόπου ζωής και η παρέμβαση στις γνωστικές λειτουργίες. Σε όλα τα παραπάνω αξίζει να αναφερθούμε στη διατροφή σαν παράγοντα κινδύνου για την γεροντική κατάθλιψη, εάν οι ηλικιωμένοι δεν χρησιμοποιούν αυτά που πρέπει στη διατροφή τους και σαν παράγοντα ευεργετικό για την πρόληψή της, εάν καταναλώνουν φαγητά πλούσια σε στοιχεία που επηρεάζουν σημαντικά τη συμπεριφορά του εγκεφάλου.
Γενικότερα, η καλή προσαρμογή του ατόμου στη φάση του γήρατος εξαρτάται από τις μορφές συμπεριφοράς που διατηρούσε το άτομο ως ενήλικας. Στην καλή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων συντελεί η διατροφή τους, ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τη ζωή, αισιόδοξα ή απαισιόδοξα, η εποχή που ζουν, ο βαθμός οικονομικής ανάπτυξης του τόπου και το κοινωνικό περιβάλλον. Τέλος, ο Γεροντολογικός Σύλλογος των Η.Π.Α. το 1995 διατύπωσε το εξής απόφθεγμα: «Ας προσθέσουμε ζωή στα χρόνια και όχι απλώς περισσότερα χρόνια στη ζωή».
κα. Κούτρα Γεωργία, ψυχολόγος
Σχόλια