Αξιοπρέπεια και Οικογένεια

Είδαμε ότι η έννοια της αξιοπρέπειας πρώτον, αναφερόμενη στο άτομο εκφράζεται με την ικανότητα ελέγχου της πραγματικότητας μέσα από την οποία αντλεί την ικανοποίηση για το εαυτό του και δεύτερον, αναφερόμενη στην ένταξή του σε μια κοινωνική ομάδα, εκφράζεται με την αποδοχή των όρων και νόμων της.

Επίσης καταλήξαμε ότι η αξιοπρέπεια αποτελεί μια συνκατασκευή ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του. Δηλαδή η αίσθηση της αξιοπρέπειας τονίζει την σταθερότητα της ταυτότητας και την ικανοποίηση από αυτή.

Η έννοια της ελευθερίας είναι συνδεδεμένη με την έννοια της αξιοπρέπειας τόσο σε ατομικό, οικογενειακό, κοινωνικό, και πολιτικό επίπεδο. Ο Κάντ μίλησε πρώτος για την αναλογία αξιοπρέπειας και αυτονομίας. Αξιοπρέπεια, αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμός δεν μπορούν να συνυπάρξουν αν δεν υπάρχει ελευθερία. Ποτέ ένας σκλάβος δεν θεωρήθηκε ότι έχει αξιοπρέπεια. Έτσι η αξιοπρέπεια στοιχειοθετείται με γνώμονα την ελευθερία που απορρέει από την σχέση του ατόμου με την κοινωνική ομάδα που ανήκει.

Όπως το κάθε τι που αφορά το άνθρωπο έτσι και η αξιοπρέπεια έχει σχέση με την πρώτη ομάδα που συνάντησε ερχόμενος στο κόσμο, την οικογένεια. Τόσο το βλέμμα που θα εισπράξει σαν βρέφος, σαν παιδί, σαν έφηβος μέσα σε αυτή, όσο και η συμπεριφορά της απέναντί του θα ορίσουν το βαθμό αξιοπρέπειας που θα νιώσει, η οποία έχει σχέση με την ικανοποίηση από την παρουσία του και η οποία είναι ανάλογη με την αποδοχή που συναντάει. Αντιθέτως η αδιαφορία, η απόρριψη και η καθυπόταξη σε αυτές τις ηλικίες έρχονται να τραυματίσουν σοβαρά την αξιοπρέπεια του ατόμου και να τον οδηγήσουν σε ένα λαβύρινθο αναζήτηση της, ο οποίος θα είναι γεμάτος από ενοχές, αυτό-απόριψη και αυτοτιμωρία.

Η αξιοπρέπεια του παιδιού ορίζεται από την ελευθερία που του παρέχουν οι οικογενειακές συνθήκες, δηλαδή από την δυνατότητα που του παρέχεται να προβάλλει τον εαυτό του, να σκεφτεί, να εκφραστεί, να αποφασίσει ακόμα και να έρθει σε αντιπαράθεση. Καθορίζεται από την δυνατότητα που του παρέχεται να ορίσει αυτό που νομίζει σωστό για εκείνον, να ακολουθήσει αυτό που τον ανεβάζει στα μάτια του, να διαχειριστεί τον χρόνο και τον χώρο που του ανήκει χωρίς οι παρεμβάσεις των άλλων να είναι αποτρεπτικές από τις επιθυμίες του.

Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο η οικογένεια θα πρέπει να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσει αυτές τις συνθήκες ύπαρξης στο νέο μέλος της. Δηλαδή η αξιοπρέπεια δεν είναι ένα στοιχείο που αφορά μόνο το παιδί και την σχέση του με την οικογένεια, αλλά θα πρέπει να είναι ένα στοιχείο που διέπει όλες τις σχέσεις της οικογενείας και περισσότερο, νομίζω, ότι πρέπει να διέπει την σχέση των γονέων. Έτσι η ελευθερία, η αποδοχή, η ισότητα από τις οποίες απορρέει η αξιοπρέπεια πρέπει να είναι στοιχεία της οικογενειακής λειτουργίας. Μόνο μέσα από μια τέτοια λειτουργία, η αυτονομία, η επιθυμία και τελικά η απόφαση του κάθε μέλους μπορεί να διαφυλάξει και να ανάπτυξη την αξιοπρέπεια του σαν κριτήριο όχι μόνο διαφύλαξης και προστασία, αλλά και υπεράσπισης του ίδιου του εαυτού.

Στην μικρή μας κοινωνία και στην κουλτούρα που μας τυλίγει, η αξιοπρέπεια κινδυνεύει μέσα στην οικογένεια, όχι μόνο από την απόρριψη και την καθυπόταξη, αλλά και από την απεριόριστη αγάπη, την λεγόμενη υπερπροστασία. Η υπερπροστασία είναι σε μεγάλο βαθμό μια καλυμμένη εκδήλωση εξουσίας. Η υπερπροστασία με τον ίδιο τρόμο με την ακάλυπτη βία περιορίζει το παιδί στην θέση του ανεπαρκούς, του αδαούς, αυτού που δεν του παραχωρείται η ελευθερία να αποφασίσει όχι βίαια μέσα αλλά “μαλακά”.
Στο βαθμό λοιπόν η οικογένεια θέλει να αναπτύξει την αξιοπρέπεια των μελών της και μάλιστα των νέων, θα πρέπει να προστατεύει την ελεύθερη εκδήλωση και έκφραση του εαυτού τους σε όλα τα επίπεδα, ακόμα και αν έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω ή τους κανόνες της. Στην ουσία αυτή η αντίθεση θα πρέπει να την κάνει να ξανασκεφτεί την λειτουργία της και να μπει και αυτή σε μια τροχαία αμφισβήτηση της. Μια τέτοια αντιμετώπιση θα μεγαλώσει το φάσμα της ελευθερίας της, άρα και της αξιοπρέπειά της.

Με αυτό τον τρόπο η οικογένεια μπορεί να βελτιώσει την ζωή των μελών της βελτιώνοντας την δική της λειτουργικότητα. Δημιουργώντας χώρους και χρόνους ελευθερίας όπου τα μέλη της θα βρούνε τα ίδια τον τρόπο και το λόγο να πλησιάσουν ένα το άλλο μέσα από την αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό. Αυτό λοιπόν που έχει σημασία, κατά την ταπεινή μου γνώμη, είναι, το να μπορέσει η οικογένεια να προβάλλει την έννοια του ανθρώπου παρά του καθήκοντος, όπου το καθήκον διαπερνά την κοινωνία μας σαν παράγοντας που φαίνεται ότι την συντηρεί αλλά περισσότερο την διαλύει.

Η έννοια του καθήκοντος ορίζει την αξιοπρέπεια σαν στοιχείο που απονέμεται μετά από μια υποχρεωτική, υποταχτική συμπεριφορά απέναντι στα άλλα μέλη της οικογένειας. Σε αυτή την περίπτωση η αξιοπρέπεια της ένταξης όπως λέει και ο Robert Neuburger μπορεί να έρθει ενάντια στην προσωπική αξιοπρέπεια δημιουργώντας την ανασφάλεια και την ενοχή. Άρα η αξιοπρέπεια της ένταξης θα πρέπει να φροντίζει και να στηρίζει την ισχύ της στην προσωπική αξιοπρέπεια του κάθε μέλους της και όχι στην αποδυνάμωση της. Η αποδυνάμωση της αξιοπρέπειας του μέλους σημαίνει και την αποδυνάμωση της αξιοπρέπειας της ένταξης.

Δηλαδή το άτομο μπορεί να είναι ενταγμένο στην ομάδα, αλλά αυτό θα γίνεται με απώλεια της ελευθερίας του, πράγμα που μπορεί να τον κάνει να χάσει την προσωπική του αξιοπρέπεια, ή να την ταυτίσει με την αξιοπρέπεια της ομάδας οπότε εμπίπτουμε σε περιπτώσεις εξτρεμιστικού δογματισμού όπως στην περίπτωση των φασιστικών οργανώσεων ή των τσιχαντιστών.
Όμως για να ξαναγυρίσουμε στην οικογένεια, και τον τρόπο λειτουργία της, η προάσπιση της αξιοπρέπειας των μελών της και μάλιστα των παιδιών θα πρέπει να στηρίζεται από ένα κανάλι ανοιχτής επικοινωνίας, το οποίο θα μπορεί να δεχτεί οποιαδήποτε γνώμη και θα μπορεί να συζητηθεί.

Όσο λιγότερα όρια θέτει η οικογένεια στην ελευθερία της σκέψης και του λόγου τόσο περισσότερο θα ελευθερώνει τα μέλη της να έρθουν πιο κοντά στον εαυτό τους και κατ επέκταση και στους άλλους. Με αυτό τον τρόπο θα διαμορφωθούν και οι συμπεριφορές όπου η τρυφερότητα, η γενναιοδωρία, η αλληλεγγύη θα απομακρύνει την αντιπαλότητα, τον εκνευρισμό και την απόρριψη του ενός από τον άλλον με τα αποτελέσματα που όλοι γνωρίζουμε.

Έχοντας υπ΄ όψιν ότι η ελευθερία είναι μια διαρκής διεκδίκηση και αυτή η διεκδίκηση στην περίπτωση της οικογένειας εκφράζεται με μια καθημερινή αναζήτηση στις σχέσεις των μελών της, είμαι αναγκασμένος να επαναλάβω ότι δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει η εναντίωση που συναντάμε στην περίοδο της εφηβείας, στις αντιρρήσεις και τις αρνήσεις που μπορούν να δεχτούν οι γονείς. Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι μορφές διαλόγου, μορφές διαπραγμάτευσης για κάτι καλύτερο για όλους. Είναι μια προσπάθεια διατήρησης της αξιοπρέπειας του καθένα μέσα στο οικογενειακό σύστημα.

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι πρώτα τα παιδιά και οι έφηβοι αλλά και οι νέοι αργότερα δηλώνουν την μεγάλη στεναχώρια τους αν αισθανθούν ή δούνε την αξιοπρέπεια των γονιών τους να υποβιβάζεται, να τσαλαπατιέται μέσα στους κόλπους μιας κοινωνίας οικονομικού προσανατολισμού. Διότι μέσα στην αγριότητα του πολιτισμού μας ένας γονέας μπορεί πολύ εύκολα να δοκιμαστεί όσο αφορά την αξιοπρέπεια του στο χώρο της εργασίας του, είτε με την απώλεια της ελευθερίας που βιώνει, της υποτίμησης της παρουσίας του, είτε με την ανεργία που καραδοκεί την τύχη την δική του και τα παιδιά του. Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα σε κάτι τέτοιο γι αυτό είναι έτοιμα ανά πάσα στιγμή να υπερασπιστούν τον γονέα ακόμα και αν οι σχέσεις τους είναι διαταραγμένες.

Η υποτίμηση της αξιοπρέπειας του γονέα βιώνεται από το παιδί σαν προσωπική του υποτίμηση και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάν οι γονείς. Κατά την γνώμη μου πρέπει να φροντίζουν τον εαυτό τους με κάθε τρόπο διατηρώντας την αξιοπρέπεια τους, πράγμα που προσδίδει την επιθυμία και στα παιδιά τους να τους μοιάσουν και να φροντίζουν τον εαυτό τους όπως και και αυτοί. Άρα η αξιοπρέπεια στα οικογενειακά πλαίσια είναι κάτι που δεν μεταδίδεται μόνο με τα λόγια και τις συμβουλές, αλλά και με την συμπεριφορά, την μίμηση, την ταύτιση...

Συμβουλή για τα παιδιά μας είναι ο τρόπος που υπερασπιζόμαστε την ελευθερία μας για να κρατήσουμε την αξιοπρέπεια μας, όσο μπορούμε πιο άθικτη από ότι πάει να την μειώσει και να την εξαφανίσει.

Κερεντζής Λάμπρος