Τοξικομανία
και ο ρόλος του πατέρα



Σε τι χρησιμεύει ο Πατέρας


Εδώ και μισό αιώνα οι ερευνητές των κοινωνικών επιστημών έχουν σκύψει πάνω από το ρόλο του πατέρα και την θέση την οποία καταλαμβάνει μέσα στην οικογένεια.
Εδώ και μισό αιώνα ερευνούν και μιλούν για την σπουδαιότητα αυτού του ρόλου και την σημαντικότητα της επίδρασης που έχει για το κτίσιμο του ψυχικού κόσμου του παιδιού.
Τόσο για τα κορίτσια όσο και για τα αγόρια ο πατέρας αποτελεί με διαφορετικούς τρόπους ένα πρόσωπο απαραίτητο στην ομαλή ανάπτυξή τους
Εάν η μητέρα αντιπροσωπεύει την φωλιά, την ασφάλεια, την προστασία, την ζεστασιά, το συναίσθημα, την συγχώνευση, την κατανόηση
ο ρόλος του πατέρα έγκειται

α) Στην προστασία του παιδιού.


Ο πατέρας αντιπροσωπεύει, λόγω της φυσικής του κατάστασης, την προστασία της οικογένειας, προστασία για την μητέρα, προστασία για τα παιδιά.
Προστασία κοινωνική αλλά ψυχολογική και συναισθηματική.
Η παρουσία του πατέρα λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέψει την απρόσκοπτη ανάπτυξη του παιδιού μέσα στην κοινωνία
να το προστατεύσει από κάποια ενδεχόμενη απειλή
και να δημιουργήσει τα όρια, φυσικά και ψυχολογικά που θα του παρέχουν την ασφάλεια που έχει ανάγκη για την ανάπτυξή του..
Εκτός όμως από το να είναι παρών φυσικά, ψυχολογικά, ο πατέρας χρειάζεται να υποστηρίζεται και αυτός για να παίξει αυτό τον ρόλο και να θεωρείται σημαντική αυτή η παρουσία του


β) Στο διαχωρισμό του παιδιού από την μητέρα


Ο πατέρας αντιπροσωπεύει τον χωρισμό από το μητρικό στήθος, την διαφοροποίηση, τον διαχωρισμό. Ο πατέρας βγάζει το παιδί έξω από το σπίτι.
Θα το οδηγήσει μακριά από την μητέρα για να μπορέσει να αναπτυχθεί σαν ανεξάρτητη οντότητα.

Ο πατέρας αντιπροσωπεύει τα όρια, τα σύνορα αυτού του ψυχολογικού χωρισμού. Με αυτή του την επέμβαση εισάγει το παιδί στην διαφορετικότητα. Είναι ο άλλος, για το αγόρι, το άλλο σεξ για το κορίτσι, επεμβαίνει στην σχέση παιδιού - μητέρας, εμποδίζοντας την επέκταση αυτής της σχέσης και την συγχώνευση της μητέρας κι του παιδιού περισσότερο από τα όρια που θεωρούνται αναγκαία.

Η περιουσία του καθορίζει το ποσοστό αυτής της συγχώνευσης, βοηθώντας σύμφωνα με τον Φρόιντ στην λύση του οιδιπόδειου συμπλέγματος.
Το παιδί με τον ίδιο τρόπο που έχει ανάγκη την αγάπη της μητέρα, έχει την ανάγκη της παρουσίας του πατέρα για να γνωρίσει τα όρια του και να μάθει να σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους.

Μέσω της παρουσίας του μαθαίνει ότι η μητέρα δεν είναι το μόνο πρόσωπο που μπορεί να σταθεί κοντά του, αλλά ότι υπάρχουν και άλλα πρόσωπα με τα οποία πρέπει να έρθει σε σχέση για να βρει αυτό που έχει με την μητέρα.


γ) Στην Μύηση του παιδιού στην κοινωνία.



Ο πατέρας έχει επίσης σαν λειτουργία,να μυήσει το παιδί του στο κόσμο και την κοινωνία.
Αυτό το πετυχαίνει με το απαγορεύεται, δηλαδή με την δυσαρέσκεια, η την στέρηση που μπορεί να προκαλέσει στην αχαλίνωτη επιθυμία του παιδιού με στόχο την αποδοχή των κοινωνικών ορίων και την κοινωνικοποίηση του. Δηλαδή ο πατέρας μυεί το παιδί του στο κοινωνικούς κανόνες χωρίς τους οποίους δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί η κοινωνική ζωή.
Ένα αποδεδειγμένο λοιπόν, χαρακτηριστικό του ρόλου του είναι ότι ο πατέρας ενσαρκώνει συμβολικά και πρακτικά το νόμο. Ορίζει αυτό που επιτρέπεται, ή, απαγορεύεται. Ορίζει τα όρια του παιδιού, βοηθώντας ψυχικά το παιδί, μέσα σε αυτά, να κτίσει την ταυτότητα του.
Καθορίζει το σεβασμό των κοινωνικών κανόνων και βοηθάει το παιδί να πει όχι, να μην νιώθει ότι κατέχει όλη την δύναμη. Βοηθάει το παιδί να αναλάβει τις ευθύνες του, να μπορεί οριοθετήσει τον εαυτό του

Ο πατέρας καταστεί το παιδί υπεύθυνο, πράγμα που σημαίνει ότι το προετοιμάζει στην οικοδόμηση της μελλοντικής του ζωής.
Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι η δυσλειτουργία του πατέρα σε αυτό το χαρακτηριστικό του ρόλο του, μεγαλώνει την παραβατικότητα του παιδιού.

Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του ρόλου του εκφράζονται με τρεις τρόπους
α) δια μέσου της επιρροή που ασκεί
β) του τρόπου επέμβασης του.
γ) την μορφή της δράσης του

Οι έρευνες

Από την κλινική μου εμπειρία και από την επιστημονική μου αναζήτηση στις περιπτώσεις τοξικομανίας, βρίσκομαι πάντα μπροστά σε ένα τεράστιο για μένα θέμα, το οποίο έχει σχέση με την οικογενειακή κατάσταση του χρήστη και εντοπίζεται περισσότερο στην απουσία του πατέρα.
Η απουσία του πατέρα, δηλαδή, ή μη ανάληψη του ρόλου του μέσα στην οικογένεια, αποτελεί όχι μόνο ψυχολογικό και κοινωνικό πρόβλημα, αλλά και εθνολογικό, στο βαθμό που αυτό παρατηρείται στην ελληνική και όχι μόνον, πραγματικότητα, κατά κόρον. Αλλά και η εμπειρία πολλών επιστημών αποδεικνύει ότι οι χρήστες διατηρούν μια δύσκολη σχέση με τον πατέρα, ή δεν έχουν καμία σχέση με αυτόν. Ας δούμε όμως κάποιες έρευνες για να καταλάβουμε.

Οι περισσότερες έρευνες που ενδιαφέρονται για αυτό το φαινόμενο ξεκινάν από το 1970 και 1980


Πρώτος λοιπόν Ο Schwartzman το 1970 σύμφωνα με μια έρευνα που έκανε, διαπίστωσε ότι η σχέση μητέρας-παιδιού μετατρέπει τον πατέρα σε ένα απλό δορυφόρο γύρω από αυτή την σχέση και ακόμα ότι, η μητέρα φτάνει στο σημείο να δυσφημεί τον ρόλο του πατέρα, με διαφορετικούς τρόπους, μην επιτρέποντας του να αναλάβει την ευθύνη που του αρμόζει στην σχέση με το παιδί του.


Harbin και Maziar το 1975 παρατηρούν ότι πολλοί έφηβοι, εξαρτώμενοι χρήστες από ναρκωτικές ουσίες, έχουν υποστεί την γονική έλλειψη διαπιστώνοντας ότι μεγάλος αριθμός αυτών των εφήβων έχουν βιώσει τον χωρισμό των γονέων και κατ' επέκταση την απόσταση από τον πατέρα.

Ο Noone και Redding το 1975 παρατηρούν ότι πολλοί χρήστες αν και συνεχίζουν να ζουν με τις οικογένειες τους και να διατηρούν σχέσεις με αυτές, η σχέση με τον πατέρα είναι περιορισμένη έως και ανύπαρκτη.

Ο Hagglund το 1977 δείχνει ότι τα προβλήματα ψυχιατρικής φύσεως καθώς και προβλήματα τοξικομανίας παρουσιάζονται περισσότερο στο πατέρα, παρά στην μητέρα. Σε μια έρευνα που έκανε σε εφήβους της Δανίας παρατήρησε ψυχιατρικά προβλήματα στο 63% των πατεράδων και 19% στις μητέρες

Ο Stanton το 1982 διαπιστώνει σχεδόν αυτό που είχε παρατηρήσει Ο Schwartzman το 1970 ότι, η μητέρες των τοξικομανών δημιουργούν με τα παιδιά τους μια συμβιωτική σχέση, η οποία εξελίσσεται σε μια παιδαγωγική συμβιωτική πρακτική που διατηρήται περισσότερο από αυτή των μητέρων των σχιζοφρενών. Αυτή η μορφή σχέσης οδηγεί στην περιθωριοποίηση του πατέρα όσον αφορά την εκπαίδευση του παιδιού και μπορεί να φθάσει μέχρι την δυσφήμηση του ρόλου του μέσα στην οικογένεια.

Ο Bergeret το 1980 μετά από την εξέταση 186 περιπτώσεων τοξικό-εξαρτώμενων παρατήρησε ότι περισσότερο από το 50% αυτών των περιπτώσεων παρουσίαζαν άσχημες σχέσεις με τον πατέρα. Έτσι ο Bergeret θεωρεί ότι εξάρτηση από τα ναρκωτικά έχει άμεση σχέση με την απουσία την πατρικής εικόνας σαν στοιχείο ταυτοποίησης για το παιδί.


Ο Olivertein το 1982 θεωρεί ότι η σχέση του τοξικομανή με τον νόμο, τόσο σε πραγματικό επίπεδο όσο και σε φανταστικό, είναι προβληματική διότι ο γονέας παρουσιάζεται σαν γέρος, ανίκανος, ομοφυλόφιλος, ή έχει βιωθεί σαν ανίκανος να ευχαριστήσει σεξουαλικά την μητέρα.
Ο Cirillo το 1997 περιγράφει τον πατέρα του χρήστη σαν ένα πρόσωπο υποτιμημένο από την μητέρα στα μάτια του γιου του. Η μητέρα τον παρουσιάζει σαν αποτυχημένο σύντροφο, ανίκανο να ασκήσει τα πατρικά του προνόμια στο βαθμό που αυτή η πατρική εικόνα είναι σήμερα κοινωνικά υποτιμημένη, σε σχέση με την ισχύ την οποία κατείχε, γεγονός που αποτελεί αποτέλεσμα της κοινωνικής αλλαγής τον τελευταίο αιώνα.
Ο πατέρας λοιπόν του τοξικομανή περιγράφεται από τον Cirillo, αλλά και από άλλους επιστήμονες, σαν βίαιος, υποτιμημένος και απών.


Σύμφωνα με τις παρά πάνω έρευνες η χρήση ουσιών έχει σχέση με την απουσία της πατρικής εικόνας σαν στοιχείο ταυτοποίησης για το παιδί. Η χρήση είναι το αποτέλεσμα της αδυναμίας του πατέρα να χειριστεί την κρίση στις οικογενειακές σχέσεις και να πάρει θέση στα διάφορα εξελικτικά στάδια ανάπτυξης του παιδιού. Διότι ο πατέρας, όπως είπαμε πάρα πάνω, είναι εκείνος ο οποίος θα οριοθετήσει αυτή την οικογενειακή κρίση με την εξάσκηση της εξουσίας του, η οποία απορρέει από την ισχύ, την οποία του παράσχει ο κοινωνικός ρόλος του. Μέσω αυτής της ισχύος μπορεί να βάλει τα όρια τα οποία έχει απόλυτη ανάγκη το παιδί για να κτήση την ταυτότητα του. Η λειτουργία λοιπόν του πατέρα αποτελεί την ραχοκοκαλιά της διαδικασίας κοινωνικοποίησης του παιδιού.

Βέβαια το να μιλάμε για τον πατρικό ρόλο και να μιλάμε μόνο για την εξουσία που ασκεί, αποτελεί μ' ένα τρόπο συρρίκνωση της σημαντικότητας του ρόλου του πατέρα όσον αφορά τα άλλα χαρακτηριστικά τα οποία περικλείει ο ρόλος του.

Θα σταθούμε σε αυτό για να αναφέρουμε ότι η εξουσία του πατέρα δεν αποτελεί το μόνο μέσο με το οποίο ο πατέρας μπορεί να επιβάλει την παρουσία του. Η προσφυγή σε τρόπους και μεθόδους οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν βίαιες δεν αποτελεί το μόνο μέσον για να δηλώσει την παρουσία του δίπλα στο παιδί του. Η παρουσία μπορεί να λειτουργήσει περισσότερο μέσα από το κύρος του, το οποίο εκφράζεται από την όλη συμπεριφορά του και την στάση του και όχι από επι μέρους επεμβάσεις χωρίς σταθερότητα και χαρακτήρα.

Δηλαδή ο ρόλος του πατέρα εκφράζεται περισσότερο μέσα από την σταθερότητα, την συνέπεια και υπευθυνότητα της παρουσίας του και των λόγων του καθώς και των πράξεών του, στην σχέση με το παιδί του όπως και στην σχέση του, με τους άλλους ανθρώπους μέσα και έξω από την οικογένεια. Άρα η ισχύς του πατέρα δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

Εκφράσεις της δυσλειτουργίας του πατρικού ρόλου
Βίαιος, Υποτιμημένος και Απών πατέρας.


Ο βίαιος πατέρας

Ο βίαιος πατέρας είναι ο πατέρας που την ισχύ του ρόλου του την μετατρέπει σε εξουσία και κατ΄ επέκταση σε βία στην σχέση με τα παιδιά του.

Κατ΄ αρχάς η εξάσκηση βίας έρχεται να αμφισβητήσει, όπως είπαμε, την ισχύ η οποία απορρέει από τον ρόλο του πατέρα. Ο βίαιος πατέρας είναι ο πατέρας ο οποίος είναι απόλυτος στο λόγο και στην πράξη και δεν αφήνει περιθώρια ελευθερίας στο παιδί του. Δείχνει σίγουρος για τον εαυτό του και θεωρεί ότι όλα πρέπει να τα ελέγχει αυτός. Έτσι όμως, η απόλυτη και δεσποτική εξουσία του πατέρα, ή άνευ' ορίων παράλογες απαιτήσεις του, δεν μπορούν να λειτουργήσουν εποικοδομητικά για το παιδί. Δεν μπορούν να θέσουν τα όρια και την αποδοχή τους από εκείνο, αλλά αντιθέτως μπορούν να δημιουργήσουν και να εκκολάψουν,
από την μια
τον αυριανό παραβάτη, τον αυριανό επαναστάτη χωρίς αιτία και τον αυριανό εγκληματία
από την άλλη μπορούν να εκκολάψουν,
τα αισθήματα απαξίωσης στο παιδί, την κατάθλιψη, την απόσυρση, και πολλές φορές και την αυτοκτονία
Η απόλυτη εξουσία, λοιπόν είναι μια από τις εκφράσεις της δυσλειτουργίας του πατρικού ρόλου. Εκφράζει την βίαιη σταθερότητα του πατρικού ενδιαφέροντος, η οποία δεν έχει σχέση με τις ανάγκες του παιδιού όσο με τις ανάγκες του ιδίου Αυτή η έλλειψη συναισθηματικού ενδιαφέροντος μέσα από την άσκηση βίας αποτελεί τον βασικό παράγοντα αποσταθεροποίησης και αυριανής παραβατικότητας για το παιδί.

Ο υποτιμημένος πατέρας

Ο υποτιμημένος πατέρας είναι αυτός ο πατέρας ο οποίος δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντα του ρόλου του. Είναι ο πατέρας που θέλει αλλά δεν μπορεί να ασκήσει την ισχύ του.
Δεν σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρεται αλλά δυσλειτουργεί μέσα στην οικογένεια και υποτάσσει τις περισσότερες φορές τον λόγο και την πράξη του, στο λόγο και την πράξη της μητέρας. Είναι ο πατέρας ο οποίος δεν είναι σίγουρος για τον εαυτό του, πράγμα που δημιουργεί μια ασταθή παρουσία δίπλα στο παιδί του και μια μαλθακότητα, η οποία καθόλου δεν βοηθάει στην προστασία του και την δημιουργία των ορίων στην οικογένεια. Δεν έχει μια δική του παιδαγωγική ταχτική αλλά υιοθετεί τακτικές και παιδαγωγικούς τρόπους που μοιάζουν με αυτούς της μητέρας.

Αυτό έχω παρατηρήσει και εγώ το οποίο συμφωνεί απόλυτα με τις έρευνες που ανέφερα παραπάνω. Στις περισσότερες οικογένειες με προβλήματα τοξικομανίας συναντάμε έναν υποτιμημένο πατέρα, που δεν ξέρει τι να κάνει, τι να πει στο παιδί του, πως να επέμβει, ενώ αντιθέτως από την μεριά της μητέρας, έχουμε μια μητέρα που υπέρ λειτουργεί, που βρίσκεται παντού, καταλαμβάνοντας μια θέση διαμεσολαβητή ανάμεσα στον πατέρα και τον χρήστη, καθώς και με τα άλλα παιδιά της οικογένειας. αν υπάρχουν. Με αυτό τον τρόπο η μητέρα εξαρτά το χρήστη περισσότερο μαζί της δημιουργώντας μια συμβιωτική σχέση, καθώς και μια συμμαχία ενάντια στο λόγο και την πράξη του πατέρα που μπορεί να φθάσει μέχρι την δυσφήμηση του ρόλου του μέσα στην οικογένεια. Αυτή η κατάσταση οδηγεί τον πατέρα στο να περιοριστεί περισσότερο στην επαγγελματική του ιδιότητα, στην οποία δείχνει ένα πάθος απομακρύνοντας τον από την οικογένεια

Η Υποτίμηση του ρόλου του πατέρα είναι και αυτή μια έκφραση της δυσλειτουργίας του ρόλου του.


Εκφράζει όπως και στην περίπτωση του βίαιου πατέρα, με την έλλειψη σταθερότητας, με την έλλειψη συνέπειας, και επίσης με την έλλειψη της πατρικής υπευθυνότητας Αυτή η ανασφάλεια του πατρικού ρόλου μετατρέπεται σε αστάθεια και έλλειψη εμπιστοσύνης του ίδιου του παιδιού. Αφήνει το παιδί εκτεθειμένο και ανασφαλές, από την έλλειψη ορίων που δημιουργεί η στάση του. Στην αναζήτηση αυτής της ασφάλεια μπορεί το παιδί πολύ εύκολα να μπει στην παραβατικότητα και πιο ειδικά στην χρήση ουσιών.

Ο Πατέρας απών

Ο Απών πατέρας μπορεί πραγματικά να είναι απών λόγω της εργασίας του αλλά και να είναι απών λόγω της στάσης του.

Ο απών πατέρας είναι ο πατέρας που δεν τον ενδιαφέρει η ισχύς του ρόλου.
Συνήθως ο πατέρας αυτός δεν έχει καταλάβει, ή δεν θέλει να καταλάβει καθόλου το γεγονός ότι έγινε πατέρας. Τα πράγματα για αυτόν συνεχίζουν σαν να ζει ελεύθερος. Είναι λοιπόν αδιάφορος για τον ρόλο του και μπορεί να μην το εξασκεί καθόλου περιορίζοντάς τον, μόνο στο οικονομική προσφορά του προς την οικογένεια.. Ασχολείται περισσότερο με την ζωή του και μερικές φορές φαίνεται σαν να ανταγωνίζεται τα παιδιά του.
Δεν λαμβάνει μέρος στα προβλήματα που το παιδί του συναντάει στην ζωή του.
δεν βάζει τα όρια που θα δημιουργήσουν την ασφάλεια που χρειάζεται το παιδί για την ομαλή ανάπτυξή του.


Είναι ο πατέρας που θεωρεί ότι “έτσι που τα έκανε ας τα βγάλει πέρα μόνος του”
Με την απουσία του δεν μπορεί να προτρέψει το παιδί του εκτός των οικογενειακών συνόρων.
Αυτή η στάση, από το παιδί μπορεί να εκληφθεί σαν απόρριψη για αυτό που είναι, πράγμα που το γεμίζει με απογοήτευση για τον εαυτό του, βάζοντας σε μια κατάσταση αναζήτησης της προσοχής του γονέα που σημαίνει αναζήτηση της αποδοχή του.

Στην αναζήτηση αυτή το παιδί αργότερα, δέχεται να προσαρμοστεί σε κοινωνικές καταστάσεις εκτός οικογένειας μόνο και μόνο για να αρέσει στους άλλους. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ευάλωτο στην γνώμη των άλλων και προσπαθεί να προσαρμοστεί στην εικόνα που οι άλλοι έχουν για αυτό με κίνδυνο να υιοθετήσει μια παραβατική συμπεριφορά που περιλαμβάνει και τη χρήση ναρκωτικών.

Βιβλιογραφία: CAIRN.INFO 

Κερεντζής Λάμπρος

Σχόλια

Ο χρήστης Ανώνυμος είπε…
Καταπληκτικο αρθρο. Σα να "διαβαζω" εμενα, την αδερφη μου και τον πατερα μας. Ευχαριστω το συγγραφεα του αρθρου. θα με ενδιεφερε να διαβασω περισσοτερα αρθρα επι του θεματος.

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα