Η πολλαπλή ταυτότητα ή... Σήμερα είμαστε όλοι μετανάστες

Το να ζει κανείς αρμονικά με τις ρίζες του είναι εξίσου σημαντικό τόσο για την προσωπική ανάπτυξη όσο και για μια ειρηνική κοινωνία. Για εκείνους που η κουλτούρα καταγωγής τους δεν συμπίπτει μ' εκείνη της χώρας που ζουν, είναι σημαντικό να βιώνουν αυτή την διπλή συγγένεια χωρίς εσωτερική σύγκρουση. Είναι σημαντικό να μην αισθάνονται υποχρεωμένοι να κρύβουν τις ρίζες τους και ταυτόχρονα να αισθάνονται ότι είναι ανοιχτοί στην κουλτούρα της χώρας στην οποία διαμένουν. Αυτό δεν είναι εύκολο.

Ο Maalouf (1999)1 υποστηρίζει ότι για να συναντήσει κανείς πραγματικά τον “άλλο” πρέπει να ανοίξει την αγκαλιά του με σηκωμένο κεφάλι. Αν κανείς αισθάνεται ότι προδίδει τους δικούς του και αποκηρύσσει τον εαυτό του, είναι αδύνατο να κάνει ένα βήμα προς τον “άλλο”. Για παράδειγμα, αν το άτομο από το οποίο μαθαίνω την άλλη γλώσσα δεν σέβεται την δική μου, η χρήση αυτής της άλλης γλώσσας δεν είναι πια ένα σημάδι ευρύτητας αντιλήψεων από την μεριά μου. Αντίθετα, μετατρέπεται σε σύμβολο υποταγής.

Ο Maalouf όμως προσθέτει ότι, παρόλο που αυτή είναι η στάση του μετανάστη, στην σύγχρονη κοινωνία είναι χαρακτηριστικό ότι ο καθένας έχει γίνει, με μια έννοια αλλοδαπός. Κανείς μας, εντέλει δεν ζει μέσα στην κοινωνία στην οποία γεννήθηκε ή ανατράφηκε

Έκλεισα τα σαράντα μου πριν λίγο καιρό. Συνελήφθην κατά την διάρκεια της παγκόσμιας έκθεσης του 1958 στης Βρυξέλλες. Νταν μαι “Χρυσή εποχή”. Οι άνθρωποι έβλεπαν το μέλλον γεμάτοι πίστη: ένα μέλλον αφθονίας για όλους, χάρη στην τεχνολογική επανάσταση' ένα μέλλον χωρίς πολέμους. Εκείνη η κοινωνία, στο πλαίσιο της οποίας γεννήθηκα και μεγάλωσα σαράντα χρόνια πριν, έχει ελάχιστες ομοιότητες με αυτή την οποία ζω σήμερα. Έτσι η κοινωνία στην οποία θα ενηλικιωθούν τα παιδιά μας, λίγο θα θυμίζει την σημερινή.

Πρέπει όλοι να μάθουμε να ζούμε με μεγάλες αλλαγές' πρέπει όλοι να μάθουμε άλλες γλώσσες. Αισθανόμαστε μια ακαθόριστη απειλή ενάντια στην ταυτότητα μας. Για παράδειγμα, κάποιοι φοβούνται ότι θα κατακλυστούν από άλλες κουλτούρες, όπως η αμερικάνικη που κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή τηλεόραση ή όπως η αγγλική γλώσσα που κυριαρχεί στο Διαδίκτυο - στο μέσο επικοινωνίας του μέλλοντος.

Υπό αυτή την έννοια, είμαστε όλοι καταδικασμένοι να ζήσουμε σαν μετανάστες - μετακινούμενοι από την μια κοινωνία στην άλλη - και αντιμετωπίσουμε την επιλογή του τι θέλουμε να πάρουμε από κάθε κουλτούρα, τι θέλουμε να πάρουμε από το παρελθόν και τι από το μέλλον. “Καταδικασμένοι” αλλά ταυτόχρονα και απίστευτα ελεύθεροι: είμαστε ελεύθεροι να αλλάξουμε, να πάρουμε τις δικές μας αποφάσεις αναφορικά με το δικό μας “πρόταγμα”, να επιλέξουμε που θέλουμε να ανήκουμε και τι θέλουμε να αποδεχτούμε.

Αυτή η διαδικασία της συνεχούς κατασκευής της πολλαπλής ταυτότητας μας δεν είναι καθόλου εύκολη. Το γεγονός ότι υπάρχουν τόσες πολλές κρίσεις ταυτότητας συνηγορεί σε αυτό. Διάφοροι συγγραφείς, όπως ο Verbunt2 και ο Maalouf περιγράφουν κάποιους τρόπους μέσω των οποίων η ταυτότητα μπορεί να αστοχήσει. Τα αίτια μπορούν να βρεθούν τόσο στο χάσμα ανάμεσα σε κάποιον και τις ρίζες του - το παρελθόν – όσο και στην έλλειψη ενός προγράμματος για το μέλλον.

Συχνά είναι αυτό το “ολιστικό” (ομογενοποιημένο) όραμα της ταυτότητας ως μιας ενότητας που συνθλίβει τους ανθρώπους κατά την κατασκευή της προσωπικότητας τους. Η κοινώς αποδεκτή ιδέα ότι οι μετανάστες πρέπει να αποκηρύξουν την κουλτούρα και την γλώσσα της πατρίδας τους για να μπορέσουν να ενσωματωθούν σε μια άλλη κουλτούρα είναι μια παρωχημένη αντίληψη, η οποία βασίζεται σε μια ολιστική εικόνα της ταυτότητας.

Στην πραγματικότητα ακόμα και ίδια η λέξη ένταξη έχει παραγκωνιστεί από την πραγματικότητα, εφόσον καμία χώρα δεν έχει ομοιογενή κουλτούρα. Το κεντρικό ερώτημα πια δεν είναι “ποιος πρέπει να ενταχθεί” αλλά καλύτερα “ πως προσαρμοζόμαστε όλοι εμείς στις αλλαγές του κόσμου που μας περιβάλλει”. Η ολιστική θέαση του κόσμου όμως συνεχίζει να καθορίζει την σκέψη μας και τότε παρατηρούμε ότι, εδώ και εκεί, οι άνθρωποι αναδιπλώνονται στο παρελθόν, στην κουλτούρα της καταγωγής τους. Ή, μάλλον στις προσωπικές αναμνήσεις που έχει κανείς για το παρελθόν (Verbunt)' στην μυθοπλασία που το περιβάλει ( Maalouf )' ή στην αφήγηση του ( Pinxten καιVerstrete ).
Απόσπασμα από το βιβλίο του

Michel Vandenbroeck
με τίτλο
ΜΕ ΤΗΝ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΓΕΤΙ
Η καλλιέργεια του σεβασμού του “άλλου” στην εκπαίδευση

σημειώσεις

1 Αμίν Μααλούφ Λιβανέζος συγγραφέας εγκαταστημένος στην Γαλλία
2 Gilles Verbunt Γάλλος κοινωνιολόγος.