Η Κοινωνία, Το Σχολείο και... Η Εφηβεία

εφηβεία 4

Στη κοινωνία 

Όταν ο μαθητής ή μαθήτρια βρίσκεται στην εφηβεία, διανύει μια περίοδο της ζωής του/της, την οποία την θεωρούμε μεταβατική περίοδο. Είναι μία περίοδος σημαντικών αλλαγών οι οποίες λαμβάνουν χώρα τόσο στο οργανικό όσο και στο ψυχοκοινωνικό επίπεδο. Εκδηλώνονται μέσω των αλληλεπιδράσεων του/ης εφήβου/ης με το κοινωνικό του περιβάλλον. Κοινός παρανομαστής αυτών των αλλαγών, είναι η σύγκρουση ανάμεσα στην τάση του/ης για ελευθερία και την ανάγκη προστασίας. Δηλαδή ανάμεσα στην εξάρτηση και ανεξαρτησία.

Η σύγκρουση ανάμεσα στην τάση για ανεξαρτησία και στην ανάγκη προστασίας είναι μια εσωτερική διεργασία αλλά και μια εξωτερική συγχρόνως. Είναι δηλαδή μια ψυχολογική, και κοινωνική διεργασία η οποία αρχίζει με την γέννηση του νέου ανθρώπου, μεγιστοποιείται κατά την διάρκεια της εφηβεία αλλά δεν σημαίνει πως τελειώνει με αυτή. Συνεχίζει και στα επόμενα στάδια ανάπτυξης του να αποτελεί το βασικό κίνητρο στην σχέση του με την κοινωνία. 

Στην περίοδο της εφηβείας, λοιπόν το βασικό περιεχόμενο των αλληλεπιδράσεων του/ης εφήβου/ης με το κοινωνικό του περιβάλλον, είναι οι τάσεις για ανεξαρτησία και εξάρτησης. Αυτό φαίνεται σε κάθε κοινωνική εκδήλωση, από τον τρόπο εμφάνισης, από τον τρόπο συμπεριφοράς, από τον τρόπο με τον οποίο έρχεται σε επαφή, τόσο με τους φίλους όσο και με τους ενήλικες. 

Έτσι λοιπόν η ανεξαρτησία, δεν είναι μια χρονικά ορισμένη κατάσταση, αλλά είναι διαχρονική κατάσταση η οποία ζητά την επαλήθευση της κάθε στιγμή. Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε κάτι, πως η πλήρη ελευθερία, δεν υπάρχει και πως η ανεξαρτησία είναι ένας άλλος τρόπος διευθέτησης των εξαρτήσεων. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε περισσότερο με την ρύθμιση των εξαρτήσεων παρά την αποφυγή τους.

 Η προσπάθεια για διαφοροποίηση από τους ενήλικες και περισσότερο από τους γονείς αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την δημιουργία της ταυτότητας. Αποτελεί επίσης και την βασικότερη πυγή εσωτερικής και εξωτερικής σύγκρουσης, ανάμεσα στην εφηβεία και τον εαυτό της, σε αυτή και το κοινωνικό του περιβάλλον. Το φαινόμενο αυτό εκφράζεται στην καθημερινότητα με ποικίλους τρόπους. Έτσι, παρατηρούμε ότι, ο/η έφηβος/η προβάλει συνεχώς την διεκδίκηση ανεξαρτησίας, ενώ την ίδια στιγμή, απαιτεί την παρουσία του γονέα σε σημαντικές εκδηλώσεις της ζωής του/ης. Το ίδιο συμβαίνει και στις σχέσεις με τους συνομηλίκους του/ης, όπου επιθυμεί σχέσεις εξάρτησης, βασισμένες στην πίστη και την αφοσίωση, ενώ διακηρύσσει την ικανότητα ανεξαρτησίας που κατέχει. Σε αυτή την περίοδο η εκδήλωση της συναισθηματική υποστήριξη των γονιών, αλλά και των άλλων ενηλίκων, έχει τεράστια σημασία.  

Δια μέσου της διεκδίκησης της ανεξαρτησίας, η, της εξάρτησης, ο/η έφηβος/η διαμορφώνει:

 Πρώτον,  την σχέση του με τους άλλους και το εκάστοτε περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Δια μέσου της κοινωνικής σχέσης, συνειδητοποιεί τους κανόνες και τις αξίες της εκάστοτε κοινωνικής ομάδας που το περιβάλει, μαθαίνει τους θεσμούς της και την λειτουργία της και προσαρμόζει την κοινωνική του πράξη ανάλογα με αυτές .

Δεύτερο , διαμορφώνει την σχέση με τον εαυτό του , με την συνειδητοποίηση των αναγκών του και των ικανοτήτων του, πράγμα που έχει να κάνει με την διαμόρφωση της προσωπικότητας και την συγκρότηση της ταυτότητας του.

Αυτές οι δύο κατευθύνσεις αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, διότι η κοινωνική σχέση, η σχέση με τους άλλους καθορίζει την σχέση με τον εαυτό.

Όλη η κοινωνική δράση της εφηβείας λοιπόν καθορίζεται από αυτή την διαλεκτική σχέση και επηρεάζει, αλλά και επηρεάζεται από το κοινωνικό του περιβάλλον δημιουργώντας τις περισσότερες φορές συγκρουσιακές καταστάσεις οι οποίες απαιτούν μια διαφορετική αντιμετώπιση. Αντιμετώπιση η οποία πρέπει να λαμβάνει συνεχώς υπ’ όψιν την εξελικτική πορεία ανάπτυξης και ωρίμανσης της και να εκφράζεται ανάλογα με αυτή. Δηλαδή πρέπει η "αντιμετώπιση" να διαφοροποιείται σύμφωνα μα την οργανική και ψυχολογική διαφοροποίηση της.


στο σχολείο

Αυτή λοιπόν η αναζήτηση της ταυτότητα στον έφηβο συμπίπτει με τις απαιτήσεις που έχει από αυτόν το εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες από κάθε άλλη φορά. Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για την ανάγκη εξάρτησης και ανεξαρτησίας του. Έχει τις απαιτήσεις του και σε αυτές τις απαιτήσεις ο έφηβος/ έφηβη είναι αναγκασμένος να απαντήσει να πετύχει. 

Η πίεση για επιτυχία δεν είναι μόνο μια απαίτηση του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και της οικογένειας και γενικότερα της κοινωνίας ολόκληρης. Σε αυτή την περίπτωση το τίμημα της αποτυχίας είναι πολύ βαρύ. Η αποτυχία σε ένα κόσμο προσανατολισμένο στην κοινωνική επιτυχία έχει συνέπειες σημαντικές όχι μόνο όσον αναφορά το σχολείο, αλλά και άλλες πλευρές στην ζωή του εφήβου και μελλοντικού ενήλικα.

 Η Φοίτηση στο σχολείο αποτελεί ένα μέτρο αξιολόγησης του ατόμου, το οποίο τον επηρεάζει όχι μόνο στην μαθητική του ιδιότητα αλλά και στον κοινωνικό του προσανατολισμό. Πόσοι νέοι άνθρωποι δεν χαρακτηρίσθηκαν ανίκανοι, ή, απροσάρμοστοι, με βάση την εκπαιδευτική τους αξιολόγηση; Πόσοι δεν εγκατέλειψαν το θρανίο με το βάρος της αναξιότητας και απαξίωσης και στράφηκαν πολύ γρήγορα στο χώρο της εργασίας;.. Δηλαδή το σχολείο όντας ένα σκληρό αξιολογικό κριτήριο για το άτομο μπορεί να δημιουργήσει μέσα στον ανταγωνιστικό του χώρο μεγάλες συναισθηματικές διαταραχές και να επιτείνει το άγχος και την ανασφάλεια δημιουργώντας περαιτέρω προβλήματα στην συγκρότηση της ταυτότητας του εφήβου.

Ο φόβος της αποτυχίας κρύβεται πίσω από τις αντιρρήσεις, τις οποίες προβάλει ο/η έφηβος/η στο όρους του εκπαιδευτικού συστήματος. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να σκύψουμε με μεγαλύτερη κατανόηση στο πρόβλημα αυτό , διότι ο φόβος της αποτυχίας δεν είναι μόνο ένα ατομικό πρόβλημα αλλά και ένα κοινωνικό. Δεν εξαρτάται μόνο από το άτομο, αλλά και από τα μέσα τα οποία προσφέρει του εκπαιδευτικό σύστημα και τις ευκαιρίες που δίνει στην ανάλυση και πρόληψη του προβλήματος.

Ο φόβος της αποτυχίας δεν επηρεάζει μόνο με την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου αλλά και την κοινωνική του. Δεν περιορίζεται μόνιμο στα πλαίσια της εκπαιδευτικής λειτουργίας και του σχολείου, αλλά διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής του/ης έφηβου/ς. Η αποτυχία μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, αλλά και τις σχέσεις έξω από αυτή, τις σχέσεις με τους φίλους, τις φίλες και εν γένει τους συνομήλικους.

Εάν βλέπουμε το εκπαιδευτικό σύστημα σαν ένα τρόπο πιεστικής αξιολόγησης και όχι σαν συνθήκη διαμόρφωσης της αυτονομίας της εφηβείας, τότε πρέπει να σκεφτούμε ότι δεν έχουμε να κάνουμε με εκπαίδευση αλλά με επιβολή.

Επιβολή ενός τρόπου σκέψης, ενός τρόπο έκφρασης και συμπεριφοράς ο οποίος είναι τελείως αντιθέτως με την αναζήτηση της ανεξαρτησίας της εφηβείας, συναντώντας αυτή την αναζήτηση, αντί να την οδηγήσει στην ανεξαρτησία την εγκλωβίζει στην εξάρτηση  .

Κερεντζής Λάμπρος