Ο «κοινωνικός αποκλεισμός»

Σε μια πρώτη ευρεία προσέγγιση, ο αποκλεισμός ορίζεται ως μια κατάσταση, την οποία προσδιορίζει η έλλειψη ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που θεωρούνται βασικά στη συγκεκριμένη κοινωνία, η έλλειψη συμμετοχής στην παραγωγή και στην απόλαυση των δημόσιων και των κοινωνικών αγαθών και, τέλος, η έλλειψη συμμετοχής στην άσκηση της εξουσίας. Υπάρχει όμως και η προσέγγιση του αποκλεισμού όχι ως κατάσταση, αλλά ως διαδικασία, διαδικασία έκπτωσης που συνδέεται με την ανισότητα και την φτώχεια και έχει τις εξής διαβαθμίσεις : βαθμός κινδύνου, βαθμός απειλής, βαθμός αποσταθεροποίησης ως αποτέλεσμα του τρόπουαντιμετώπισης των απειλών και της αντίδρασης απέναντι σ’αυτές, ο βαθμός έκπτωσης ως αποτέλεσμα της ρήξης των κοινωνικών δεσμών και της αδυναμίας επαναδημιουργίας τους και, τέλος, ο βαθμός του πραγματικού αποκλεισμού ως πλήρης ρήξη των κοινωνικών δεσμών.

Επίσης, προτείνεται και η σύζευξη των δύο προσεγγίσεων, δηλαδή ότι αποκλεισμός αναφέρεται σε μια εν δυνάμει ή και εν ενεργεία κατάσταση ή (και) διαδικασία, μια προσέγγιση αρκετά ευέλικτη, μια προσέγγιση που εμείς θεωρούμε την ιδανικότερη, ακριβώς λόγω αυτής της ευελιξίας της. Η σύζευξη αυτή, προκύπτει από τον τρόπο χρήσης του κοινωνικού αποκλεισμού ο οποίος αναφέρεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα: το οικονομικό, δηλαδή την παρεμπόδιση συμμετοχής στον κοινωνικό πλούτο, στο νομικό, δηλαδή στην αποστέρηση της νομικής προστασίας και κατ’επέκταση στην αδυναμία ενεργοποίησης των δικαιωμάτων και, τέλος, στο κοινωνικό επίπεδο, δηλαδή στον χαρακτηρισμό – «ετικεττάρισμα» και στη συνακόλουθη περιθωριοποίηση. Επομένως, ο όρος κοινωνικός αποκλεισμος είναι και μια κατάσταση και μια διαδικασία, έχει μια στατική και μια δυναμική μορφή, όπου στην πρώτη, στη στατική, το κάθε επίπεδο είναι διακριτό από τα υπόλοιπα δύο, ενώ το ίδιο ισχύει για αυτά τα επίπεδα και στη δυναμική μορφή, ¨ως εσωτερικές ή ενδογενείς διαδικασίες¨, αλλά αν ¨δεί κανείς τη διαδικασία ως μια εξωγενή προς την κάθε κατάσταση αλληλουχία, τότε μιλάμε για ένα φαινόμενο διαφορετικής τάξης¨ δηλαδή ¨μιλάμε για μια διακεκριμένη κοινωνική διαδικασία¨.

Ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» έκανε την εμφάνιση του, για πρώτη φορά, σε κοινοτικό κείμενο το 1989, επειδή τότε η καταπολέμησή του ήταν το αντικείμενο της Απόφασης του Συμβουλίου των Υπουργών Κοινωνικών Υποθέσεων και της δήλωσης των Επικεφαλής Κρατών ή Κυβερνήσεων, οι οποίοι υιοθέτησαν τον Κοινωνικό Χάρτη. Ο λόγος που ο κοινωνικός αποκλεισμός εμφανίστηκε σε κοινοτικά προγράμματα δράσης, πήγαζε από το γεγονός ότι, σε όλες τις χώρες της Κοινότητας υπήρχαν νέες μορφές αποστέρησης, που της βίωναν σε πολλούς τομείς, ομάδες ήμεμονωμένα άτομα, που σταδιακά οδηγούνταν στο περιθώριο. Η Κοινότητα ονόμασε τις αποστερήσεις αυτές «κοινωνικό αποκλεισμό», και έθεσε έκτοτε στόχο να τις καταπολεμήσει, επειδή ο αποκλεισμός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού από το βιοτικό επίπεδο που απολαμβάνουν οι υπόλοιποι πολίτες, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην επίτευξη της μεγαλύτερης οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, από τον στόχο δηλαδή της ανάπτυξης της Ενιαίας Αγοράς. Βασικές προτεραιότητες στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού θεωρείται η δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση, στη στέγαση, όπως και σε διάφορες συλλογικές υπηρεσίες και στην ιατρική περίθαλψη.

Οι κυριότερες κοινωνικές και οικονομικές διαδικασίες στις οποίες αποδίδονται η εμφάνιση νέων μορφών αποστέρησης και η παγίδευση παλαιότερων μορφών της είναι:
α. η βιομηχανική αναδιάρθρωση, η οποία προσφέρει ευκαιρίες σε ορισμένους αλλά δημιουργεί ανασφάλεια σε πολλούς, με την μακροχρόνια ανεργία, την ημι – απασχόληση και την έλλειψη ασφάλισης,
β. η μετανάστευση και,
γ. οι αλλαγές σε οικογενειακές δομές, αξίες και αντιλήψεις που οδηγούν σε μείωση ή απώλεια στήριξης του ατόμου από την οικογένεια του.

Βέβαια, οφείλουμε να επισημάνουμε, ότι η νομοθεσία, η οργάνωση, η λειτουργία και η έκταση των δραστηριοτήτων του κρατικού μηχανισμού και τα σχετικά προβλήματα που αναφύονται, διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Παρ’όλα αυτά, το 1992, στα πλαίσια της εφαρμογής του Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των εργαζομένων, υιοθετήθηκε η Σύσταση Συμβουλίου για Επαρκείς Πόρους και Κοινωνική Βοήθεια, όπου κυριαρχεί ο όρος «κοινωνικά δικαιώματα» και ζητείται από τα κράτη – μέλη να διασφαλίσουν την διαβίωση των ανθρώπων με αξιοπρέπεια, πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές και πόρους και την προσαρμογή των συστημάτων κοινωνικής προστασίας με σκοπό την καταπόλεμηση του κοινωνικού αποκλεισμού.

Εν κατακλείδι, εδώ, όρος «αποκλεισμός», υπονοεί την ύπαρξη, ηθελημένων ή μη, περιορισμών στην πρόσβαση, αλλά η μη υλοποίηση κοινωνικών δικαιωμάτων μπορεί να οφείλεται στην αδυναμία ή στην έλειψη θέλησης του ίδιου του πολίτη να τα υλοποιήσει. Όμως αυτή η αδυναμία ή ελλειψη θέλησης, ενδέχεται να είναι προϊόν παρελθοντικών αποκλεισμών, π.χ. στην παιδεία ή στην πληροφόρηση, οπότε θαπρέπει να θεωρούνται περιπτώσεις αποκλεισμού. Επίσης, μια άλλη προσέγγιση του κοινωνικού αποκλεισμού, έχει ως σημείο αναφοράς τη σχέση μεταξύ ατόμου και κυρίους θεσμούς ή μηχανισμούς παραγωγής και διανομής πόρων στις δυτικές κοινωνίες, όπως η αγορά εργασίας, το κράτος και η οικογένεια.

Γενικά, με τον όρο κοινωνικός αποκλεισμός, τονίζεται ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των διαδικασιών και μηχανισμών που δημιουργούν το φαινόμενο και, επιλέον, ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των καταστάσεων που προκύπτουν. Επίσης, τονίζεται η δυναμική, δηλαδή ότι ο αποκλεισμός και οι αποστερήσεις δεν προέρχονται από προσωπικές αποτυχίες ή ανικανότητες του ατόμου. Ακόμα, δίνεται έμφαση στην πολιτική που ασκείται και στις παρεχόμενες υπηρεσίες σε διάφορους τομείς, με τις ανεπάρκειες και της ελλείψεις τους.

Επομένως ο κοινωνικός αποκλεισμός θεωρείται εδώ προϊόν των ελλείψεων της πολιτικής και για να εξαλειφθεί ο αποκλεισμός θα πρέπει η πολιτική πάνω στο ζήτημα αυτό να αλλάξει
.

Τελικά, το περιεχόμενο του όρου «κοινωνικός αποκλεισμός» βρίσκεται σε μια διαδικασία προσδιορισμού, με κύρια στοιχεία του τον πολυδιάστατο χαρακτήρα των αποστερήσεων που οδηγούν στον αποκλεισμό, στην χρονική επιμονή του, στην συγκέντρωσή του σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες ή περιοχές και στην αντίσταση του στην παραδοσιακή κοινωνική πολιτική.

πηγή: από την μεταπτυχιακή εργασία
Κοινωνικός αποκλεισμός στην Ελλάδα:
η περίπτωση των οργανώσεων
και των κομμάτων της άκρας δεξιάς 1975-2007

του
Αθανάσιου Θεοφιλόπουλου
http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1032/1/theophilopoulos.pdf

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα