Ο φόβος στην παιδική ηλικία

Τα παιδιά στην διάρκεια της ανάπτυξής τους, μέχρι την εφηβεία θα συναντήσουν τον φόβο σε διαφορετικές μορφές και για διαφορετικά αντικείμενα. Η αντίδρασή τους είναι φυσιολογική στο βαθμό που το συναίσθημα του φόβου είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να προστατευτεί από κάτι που τον απειλεί. Έτσι και το παιδί μπορεί να νιώσει ότι απειλείται και να εκφράσει τον φόβο με το κλάμα ή και με άλλες συμπεριφορές, κάτι που δεν θα έπρεπε σαν γονείς να το αντιμετωπίσουμε σαν να μην συμβαίνει τίποτα.

Από τους 8 περίπου πρώτους μήνες της ζωής του, μέχρι την προ εφηβεία τα παιδιά μπορούν να εκτεθούν σε καταστάσεις φοβικές που πολλοί γονείς δεν τους αποδίδουν την σημασία που έχουν για τα παιδιά και μερικές φορές μπορούν και ηθελημένα να εκθέσουν σε αυτές είτε διηγόντας τους μια ιστορία, είτε παροτρύνοντας τα να δουν μια ταινία, είτε εκθέτοντας τα σε καταστάσεις που γνωρίζουν ότι τα φοβίζουν. Φυσικά η προσπάθεια των γονέων είναι να ξεπεράσουν τα παιδιά τους φόβους τους, αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει έτσι. Είναι μια διεργασία κοινωνική η οποία διαμορφώνεται από την σχέση του παιδιού με το περιβάλλον του και εξαρτάται από την ασφάλεια που μπορεί να αντλήσει από αυτό. Ο φόβος των παιδιών εξαρτάται από την ικανότητα να καταλάβουν ορισμένα πράγματα και καταστάσεις οι οποίες για αυτά μπορούν να πάρουν διαστάσεις μυστηριακές, τις οποίες δεν μπορούν να τις ερμηνεύσουν σωστά, άρα βρίσκονται μπροστά σε κάτι άγνωστο το οποίο προκαλεί το συναίσθημα της ανασφάλειας.

Πρέπει να ξέρουμε:

α)Ότι δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στο φόβο και στην διανοητική κατάσταση των παιδιών.

β) Και ότι τα παιδιά με μεγάλη φαντασία είναι πιο ευάλωτα στους φόβους.

Οι φόβοι

α) Ο φόβος εγκατάλειψης

Ό πρώτος και βασικός φόβος που εκδηλώνεται από πολύ νωρίς, δηλαδή από την βρεφική ηλικία και αφορά όλα τα παιδιά, είναι ο φόβος της εγκατάλειψης. Όλα τα παιδιά περνάνε από αυτό το φόβο στην σχέση με την μητέρα που γι αυτά αποτελεί την πρωταρχική σχέση με ένα πρόσωπο που είναι “έξω από” αυτό. Δηλαδή η μητέρα είναι ο πρώτος “ άλλος” μέσα από τον οποίο αντιλαμβάνεται την ετερότητα του. Πάνω σε αυτό ή όχι τον φόβο κατασκευάζει, κτίζει την σχέση με τους επόμενους άλλους της ζωή του.

β) το σκοτάδι

Η πλειονότητα επίσης των παιδιών αντιδρά φοβικά στο σκοτάδι με διάφορους τρόπους. Άλλα παιδιά δεν δέχονται να βγουν έξω από το σπίτι όταν πέφτει η νύχτα, άλλα δεν δέχονται να πάνε σε ένα δωμάτιο το οποίο δεν έχει φως, άλλα δεν δέχονται να κοιμηθούν μόνα τους στο δωμάτιο τους. Αυτοί λοιπόν οι φόβοι έχουν να κάνουν με την αίσθηση του άγνωστου και του μυστηριακού.

γ) φανταστικά πρόσωπα

Στην ίδια τάξη πραγμάτων μπορούμε να κατατάξουμε τους φόβους που δημιουργούνται αντικείμενα και πρόσωπα φανταστικά. Όπως ο φόβος για διάφορες μάσκες, πρόσωπα, ζώα ( ο κακός λύκος, από κάποιο σκύλο που μπορεί να το δαγκώσει) τα οποία μπορεί να αποτελούν το περιεχόμενο παραμυθιών ή ιστοριών και ταινιών.

δ) Οι θόρυβοι

Μια άλλη κατηγορία φόβων είναι ο φόβος των θορύβων, όπως οι βροντές και οι αστραπές, η εκπυρσοκρότηση όπλων, βεγγαλικών, και άλλων βίαιων θορύβων που συμβαίνει να είναι εκτεθειμένα.

ε) Mικρά ζώα έντομα

Μια άλλη κατηγορία είναι ο φόβος ο οποίος συνοδεύεται από ένα αίσθημα αηδίας για μικρά ζώα όπως είναι τα ποντίκια, οι αράχνες, οι σφίγγες καθώς και το αίμα αλλά και πτώματα μικρών ζώων.

ζ)Περίεργους ανθρώπους

Επίσης τα παιδιά μπορούν να φοβηθούν ανθρώπους που δεν γνωρίζουν, που είναι “ξένοι” όπως και ανθρώπους που συμπεριφέρονται περίεργα, όπως κάποιο μεθυσμένο, κάποιο ζητιάνο. Μπορεί να φοβάται κάποιο κλέφτη που κρύβεται κάτω από το κρεβάτι του, πίσω από τις κουρτίνες.

η) Δυσάρεστα συμβάντα

Ακόμα υπάρχουν φόβοι που την πηγή τους την έχουν σε ένα δυσάρεστο συμβάν , όπως ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο, ή το ποδήλατό του, ή ο φόβος από τον κίνδυνος να μην πνιγεί στην θάλασσα, φόβοι οι οποίοι πολλές φορές συνοδεύουν ακόμα και ενηλίκους.

θ) Οι γιατροί και οι ενέσεις

Οι φόβοι προς τους γιατρούς και για την ιατρική εξέταση καθώς και για την θεραπεία η οποία μπορεί να περιλαμβάνει φάρμακα και ενέσεις συναντιέται σε όλα τα παιδιά.

Οι αντιδράσεις

Μπροστά σε ένα φόβου κάθε παιδί μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά

α) Μέσα αποφυγής του κινδύνου

Μπορεί να το βάλει στα πόδια που λέμε, να τρέξει σε ένα πρόσωπο που θεωρεί ότι μπορεί να το προστατεύσει (μητέρα, πατέρας κ. λ. π.) να κάνει βίαιες κινήσεις για να αποφύγει τον κίνδυνο.

β)Τα σημάδια του φόβου

Μπορεί να βρεθούμε μπροστά σε μια κρίση που εκφράζεται με κλάμα, με το να τρέμει σε όλο του το σώμα, με χάσιμο του χρώματος στο πρόσωπο ( άσπρισε το πρόσωπό του), με ανακοπή της ανάσας.

γ) H παράλυση

Μπορούμε να ΄βρεθούμε και σε μια παράλυση, δηλαδή να μείνει ακίνητο και να μην μπορεί να κουνηθεί. Ακόμα και όταν του διηγούμαστε μια ιστορία το παιδί μπορεί να κάθεται σε μια θέση και να μην τολμά να μετακινηθεί. Όχι μόνο ένα παιδί μπορεί να μείνει ακίνητο από το φόβο αλλά δεν μπορεί και να μιλήσει. Χάνει την φωνή του

Τι πρέπει να κάνουμε σαν γονείς

Οι φόβοι που εκθέσαμε πάρα πάνω μπορεί να μην είναι φόβοι μόνο των παιδιών αλλά και των ενηλίκων. Δεν μπορεί να είναι μόνο φανταστικοί, δηλαδή “τα παιδιά τις έχουν μέσα στο μυαλό τους”, αλλά εμπεριέχουν και μια αλήθεια στο βαθμό που το ίδιο το περιβάλλον του παιδιού, τους αναπαράγει και σαν δικούς του φόβους. Με αυτό θέλουμε να πούμε ότι μια φοβική κατάσταση μπορεί να έχει αντικειμενικά κριτήρια και να μην την βρίσκουμε μόνο στην παιδική φαντασία.

Σαν πρώτη συμβουλή θα θέλαμε να επιστήσουμε την προσοχή στους γονείς στον τρόπο που μπορεί οι ίδιοι να αναπαράγουν φόβους που μπορεί να έχουν σχέση με αυτούς και την παιδική τους ηλικία, η την ενήλικη.

Σε αυτή λοιπόν την αγωνία, άγχος και τελικά φόβο που νιώθει το παιδί, ο πιο βασικός βοηθητικός παράγοντας είσθε εσείς και το οικογενειακό περιβάλλον του. Δηλαδή η γονεϊκή σχέση και μόνο αυτή μπορεί να βοηθήσει το παιδί, χωρίς οι φόβοι που περιγράψαμε πάρα πάνω να δημιουργήσουν εμπόδια στην κοινωνικοποίηση του. Όσο πιο σίγουρο νιώθει, όσο πιο ασφάλεια νιώθει από την δική σας παρουσία, τόσο πιο εύκολα θα μπορέσει να υπερνικήσει τους φόβους, που προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον. Έτσι η αποδοχή αυτής της πραγματικότητας ( ότι το παιδί φοβάται), θα βοηθήσει πολύ το παιδί σας να πάψει να φοβάται.

Μια λύση λοιπόν σε ένα πρώτο στάδιο είναι να μπορέσετε να περιορίσουμε αυτούς τους φόβους μέσα σας, “ότι κάτι συμβαίνει που δεν είναι φυσιολογικό”, ή “κάτι δεν πάει καλά”, Η ανησυχία του γονέα αν το παιδί του είναι “φυσιολογικό” ή όχι μεταδίδεται” στο παιδί και το κάνουν να φοβάται περισσότερο. Όσο πιο "ήσυχοι" είσθε εσείς σαν γονείς τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια προσδίδεται στο παιδί σας.

Έπειτα σε ένα δεύτερο στάδιο, να του προσφέρεται την δυνατότητα να εκφράσει αυτούς τους φόβους, να μιλήσει για αυτούς που σημαίνει να να τους “ακούσετε” και να προσπαθήσετε να τους συζητήσετε μαζί του απομυθοποιώντας τους, δίνοντας του την πραγματική του διάσταση και όχι να τους αποφύγετε. Αυτή η στάση θα του δώσει την δύναμη, να τους ελέγξει και να μειώσει την ένταση μέσα του.

Μπορείτε επίσης να περιορίσετε τους εξωτερικούς παράγοντες, όπως στην περίπτωση του φόβου στο σκοτάδι να βάλετε ένα μικρό φως στο δωμάτιο του, ή στο φόβο των ξένων προσώπων να περιορίσετε και να ελέγξετε τους ανθρώπους που πλησιάζουν το παιδί με μια συμπεριφορά που μπορεί να το τρομάξει, δηλαδή μιλάνε δυνατά, κάνουν απότομες κινήσεις και κατά κάποιο τρόπο δεν “σέβονται” τον φόβο του. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να είναι πρόσωπα της ευρύτερης οικογένειας που μπορούν να επεμβαίνουν δίχως να υπολογίζουν το φόβο του παιδιού, λέγοντας ότι πρέπει να το ξεπεράσει κάνοντας συγκρίσεις με άλλα παιδιά.

Σε ένα τρίτο στάδιο να προσπαθήσετε να περιορίσετε αυτούς τους φόβου μέσα από την παρουσία σας με τον καθησυχαστικό, επεξηγηματικό και υποστηρικτικό σας λόγο. Π. Χ. επιβεβαιώνοντας το ότι είσθε κοντά του, ότι είσθε εκεί και μπορεί να υπολογίζει στην παρουσία σας. Έπειτα λέγοντας του παραμύθια που περιέχουν ήρωες που υπερνικούν τις δυσκολίες που συναντάνε . Όταν σε κάθε ιστορία που του λέτε το καλό νικάει αυτό σημάνει ότι νικάει το παιδί σας.

Και κάτι τελευταίο,

μην βιάζεστε, μην κάντε συγκρίσεις, διότι υπάρχει ο κίνδυνος να αδικείται το παιδί σας.

Και κάτι άλλο.

Στο βαθμό που ο χρόνος περνάει και τα παιδιά εγκαταλείπουν συμπεριφορές πολύ γρήγορα και υιοθετούν άλλες, αυτό που βλέπεται στο παιδί σας δεν θα το ξαναδείτε. Άρα αφήστε τον εαυτό σας να το ζήσετε, διότι αυτό που βιώνει το παιδί σας και αυτό που βιώνεται εσείς συναντιόνται και μέσα από αυτά τα συναισθήματα αναπτύσσετε, εξελίσσεται και μαζί του αναπτύσσεστε και εσείς. Έτσι κτίζεται η γονεϊκή σχέση.

Κερεντζής Λάμπρος

πίνακας: http://artpictural.com/oeuvres/Veronique-Naffetat-creations-2012-gattieres