Η ιδεατή πολιτεία του Πλάτωνα




 




Ο Πλάτων ξεκινάει δημιουργώντας με το μυαλό του μια ιδανική πολιτεία η οποία έχει ως βασικό λόγο ύπαρξης την ευδαιμονία. Όχι την ευδαιμονία κάθε ατόμου ξεχωριστά, ή την ευδαιμονία μιας τάξης, αλλά την ευδαιμονία ολόκληρης της πόλης ως σύνολο, όπως λέει μέσα από τα λόγια του Σωκράτη:

...ὃταν ὃμως θεμελιώνωμε τὴν πολιτεία μας, δὲν αποβλέπομε πῶς θὰ εἶναι μιά ξεχωριστή μόνο τάξη εὐτυχισμένη, ἀλλά, ὃσο μπορεῖ περισσότερο, ὁλόκληρη ἡ πόλη1.

Χαρακτηριστικό αυτής της ιδανικής πολιτείας είναι η έλλειψη ισότητας. Ο Πλάτων χωρίζει τους πολίτες σε τρεις τάξεις: τους φύλακες, τους επίκουρους και τους δημιουργούς, οι οποίες έχουν διαφορετική εκπαίδευση και ανατροφή και ζουν τελείως διαφορετικές ζωές.


Οι δημιουργοί αποτελούν το μεγαλύτερο αριθμητικό τμήμα των πολιτών και έχουν την πιο φυσιολογική - για τα σημερινά δεδομένα - ζωή, καθώς μπορούν να έχουν οικογένεια και ιδιοκτησία. Οι φύλακες όπως και οι επίκουροι δεν έχουν αυτά τα δικαιώματα. Οι επίκουροι είναι οι φιλόσοφοι - κυβερνήτες και οι φύλακες βοηθούν τους κυβερνήτες και αποτελούν την προστατευτική δύναμη του κράτους2. Καθώς αυτός ο διαχωρισμός είναι απόλυτος, η Annas σημειώνει ότι ο κρίσιμος από πολιτικής απόψεως διαχωρισμός είναι ανάμεσα σε αυτούς που κυβερνούν και σε αυτούς που κυβερνώνται - οι δημιουργοί δεν είναι ελεύθεροι να διεκδικήσουν οποιαδήποτε πολιτική εξουσία3.

Χαρακτηριστικός είναι επίσης και ο διαχωρισμός εξουσίας και πλούτου: οι τάξεις που κατέχουν την πολιτική εξουσία δεν έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας4. Αυτή η απόλυτη ανισότητα στα δικαιώματα και τον τρόπο ζωής της κάθε τάξης δημιουργεί το ερώτημα που θέτει ο Αδείμαντος5 για τους φύλακες, αλλά ισχύει για κάθε τάξη: κατά πόσο δηλαδή μπορεί κάθε τάξη να είναι ευτυχισμένη με τους περιορισμούς που τίθενται στην ελευθερία της. Με αφορμή αυτό το ερώτημα, ο Πλάτων, ξεκινώντας από την ωραία μεταφορά των ματιών του αγάλματος6, ορίζει τη μια όψη της δικαιοσύνης της ιδανικής του πολιτείας:

... νἀφήνωμε σὲ κάθε μιὰ τάξη νἀπολαβαίνη τὸ μερδικὸ τῆς εὐδαιμονίας ποὺ τῆς ἀνήκει ἀπὸ τὴ φύση τοῦ εἴδους της7.


Η άλλη όψη της δικαιοσύνης αφορά το έργο της κάθε τάξης. Δικαιοσύνη στην πολιτεία του Πλάτωνα σημαίνει ότι κάθε τάξη εκτελεί το έργο που της αντιστοιχεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο8. Ο Πλάτων καταλήγει σε αυτό το συμπέρασμα ξεκινώντας από το δεδομένο ότι η πολιτεία για την οποία μιλάει τελέως ἀγαθὴν εἶναι9. Συνεπώς, θα πρέπει μέσα σε αυτήν να υπάρχουν οι τέσσερις αρετές: σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Εντοπίζει λοιπόν τη σοφία ως την επιστήμη εκείνη που κατέχουν οι άρχοντες και τους επιτρέπει να κρίνουν σωστά10. Ορίζει την ανδρεία ως την ικανότητα των φυλάκων να διατηρούν πάντα την ορθή γνώμη για τους νόμους και για τα φοβερά ή όχι πράγματα11.

Η δε σωφροσύνη υπάρχει μέσα στην πολιτεία ως η αρμονία που επιτρέπει την ύπαρξη ομοφωνίας ανάμεσα στις τάξεις σχετικά με το ποιος θα πρέπει να έχει την εξουσία12. Αυτό που απομένει για να ολοκληρωθεί η ιδεατή πολιτεία, δεν μπορεί να είναι άλλο από την δικαιοσύνη.

Όπως όμως έχει ήδη αναφερθεί και επαναλαμβάνεται και εδώ13, βασικό συστατικό της πολιτείας είναι να κάνει ο καθένας αυτό το επάγγελμα το οποίο από τη φύση του προορίζεται να κάνει. Έτσι, αν δεχτούμε ότι κάθε τάξη έχει τη δική της αρετή, δηλαδή οι δημιουργοί είναι σώφρονες, οι φύλακες ανδρείοι και οι κυβερνήτες σοφοί, η δικαιοσύνη (που αφορά ως αρετή και τις τρεις τάξεις) ισοδυναμεί με την γνώση από κάθε τάξη της θέσης της μέσα στην πολιτεία και των καθηκόντων της.
Ο Πλάτων χρησιμοποιεί έναν παραλληλισμό με την ψυχολογία του κάθε ατόμου για να τονίσει τα επιχειρήματά του. Αντίστοιχα με τις τρεις τάξεις της πολιτείας, υπάρχουν τα τρία μέρη της ψυχής του ανθρώπου: το επιθυμητικό, το θυμοειδές και το λογιστικό. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί αυτούς τους παραλληλισμούς για παιδαγωγικούς λόγους: όπως σε έναν δίκαιο άνθρωπο τα τρία μέρη της ψυχής βρίσκονται σε αρμονία, έτσι και σε μια δίκαιη πολιτεία υπάρχει αρμονία ανάμεσα στις τρεις τάξεις14.
Η παιδεία έχει σημαντική θέση στη θεμελίωση της πολιτείας του Πλάτωνα. Η εκπαίδευση και η ανατροφή θα δημιουργήσουν ανθρώπους που θα μπορούν να διακρίνουν τί είναι καλό και τί κακό15, τόσο μάλιστα που η νομοθεσία, προφορική ή γραπτή, να μπαίνει σε δεύτερη μοίρα.16 Μέσα από την εκπαίδευση γίνεται φανερή η κλίση κάθε ατόμου και με βάση αυτήν γίνεται και η ταξινόμηση σε τάξεις17. Η σημασία που δίνει ο Πλάτων στην εκπαίδευση γίνεται εύκολα κατανοητή αν εξετάσουμε τον ρόλο που παίζει η γνώση στη συνοχή της πολιτείας.

Η ικανότητα των κυβερνήτων να κρίνουν σωστά, η σοφία τους, ονομάζεται ευθέως από τον Πλάτωνα επιστήμη. Αλλά και άλλες δύο αρετές, η σωφροσύνη και η ανδρεία, ουσιαστικά συνίστανται στη γνώση και στην σωστή κρίση. Η δε δικαιοσύνη ορίζεται ως η αυτογνωσία του ατόμου για το τι είναι ικανό να κάνει καλύτερα.

Παρ' όλο λοιπόν που έχει επικρατήσει να περιγράφεται η ιδεατή πολιτεία του Πλάτωνα ως μια κοινωνία όπου την απόλυτη εξουσία έχουν οι σοφοί επιστήμονες, φαίνεται ότι δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει εάν όλοι οι πολίτες δεν ήταν κατά μια έννοια επιστήμονες. Πέρα από τα ερωτήματα που προκύπτουν από άλλα σημεία της «Πολιτείας» και που έχουν να κάνουν με τον τρόπο της πρακτικής εφαρμογής των προτάσεων του Πλάτωνα18, το υπόβαθρο ολόκληρης της νοητικής κατασκευής του Πλάτωνα δεν είναι άλλο από την γνώση, η οποία βρίσκεται ως προϋπόθεση πίσω από κάθε χαρακτηριστικό των πολιτών. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι μια ιδεώδης, δίκαιη πολιτεία, δεν μπορεί παρά να αποτελείται από ιδεώδεις, δίκαιους πολίτες .

Σημειώσεις:

1 Πλάτων, Πολιτεία Τόμος Α, μτφρ. Ιωάννης Γρυπάρης, Εκδόσεις “Ι. Ζαχαρόπουλος”, Αθήνα 1976 (συντομογραφία:
Πολιτεία Α), 420b
2 Η Ελληνική Φιλοσοφία από την Αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, τόμος Α, ΕΑΠ, Πάτρα 2002 (συντομογραφία:
ΕΛΠ), σ. 152
3 Julia Annas, Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χ. Γραμμένου, εκδόσεις Καλέντης, Αθήνα 2006
(συντομογραφία: Annas), σ. 221
4 Annas, 223
5 Πολιτεία Α, 419a
6 Πολιτεία Α, 420c-420d
7 Πολιτεία Α, 421c
8 ΕΛΠ, 153
9 Πολιτεία Α, 427e
10 Πολιτεία Α, 428b-429a
11 Πολιτεία Α, 430b
12 Πολιτεία Α, 432a
13 Πολιτεία Α, 433a
14 ΕΛΠ, 151
15 Πολιτεία Α, 423e
16 Πολιτεία Α, 425c
17 ΕΛΠ, 152
18 Annas, 225-226



πηγή:
απόσπασμα από την εργασία
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΚΑΙ ΤΟΥ
ΠΛΑΤΩΝΑ
του
ΘΟΔΩΡΗ ΣΟΛΔΑΤΟY

πίνακας::Carlo Carrà

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα