Φθόνος 2 : (Στην αρχαία Ελλάδα)




Αυτό που έκανε τους Έλληνες να διαφέρουν σύμφωνα με τον Peter Walcot1, ήταν ότι εκείνοι, ουσιαστικά, θεσμοθέτησαν τρόπους αντιμετώπισης του φθόνου. Δεν τους περνούσε από το μυαλό ότι μπορούσαν να καταπνίξουν τον φθόνο, αλλά αντ' αυτού επινόησαν τρόπους που άφηναν να ξεσπάσει και, όπου αυτό ήταν δυνατό τον έκαναν λιγότερο επιβλαβή.
Ο πολιτικός θεσμός του εξοστρακισμού, για παράδειγμα, με τον οποίον μπορούσε να καθαιρέσει καθαιρεθεί κάποιος πολιτικός ηγέτης, συχνά θεωρήθηκε ως ένα μέσο μείωσης του φθόνου που ένοιωθαν για αυτόν. 

Η πιο γνωστή – και πιθανά η πιο λαμπρή - περίπτωση εξοστρακισμού της αρχαιοελληνικής ιστορία ήταν αυτή του αρχαίου Έλληνα πολιτικού, του Αριστείδη του Δικαίου που, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, εξοστρακίστηκε λόγω μια υπερβολικής αρετής, αν θα μπορούσε ποτέ να λεχθεί ότι η αρετή μαστίζεται από κάποια υπερβολή. “ Έχω βαρεθεί πια να ακούω από παντού να αποκαλείται Δίκαιος”, υποτίθεται ότι σχολίασε κάποιος Αθηναίος πολίτης. (Θα μπορούσαμε να επιχειρηματολογήσουμε ότι ο Σωκράτης δεν εξοστρακίστηκε, αλλά καταδικάστηκε σε θάνατο για τον ίδιο λόγο – τον φθόνο για την μεγάλη του αρετή και την απόλυτη ακεραιότητά του ). Ο ναύαρχος και πολιτικός Θεμιστοκλής επίσης εξοστρακίστηκε – στην δική του περίπτωση, όμως,γιατί ζούσε πέρα από το δημοκρατικό κανόνα και επειδή θεωρήθηκε ότι αποκτούσε υπεροπτικό ύφος.

Ο εξοστρακισμός σήμαινε μια δεκαετή εξορία, χωρίς όμως την απώλεια της ιδιότητας του πολίτη της περιουσίας. Όποιος υποβαλλόταν σε εξοστρακισμό είχε το δικαίωμα να επιστρέψει, και μάλιστα ήταν αναμενόμενο ότι θα επέστρεφε. Αλλά, εν τω μεταξύ ο εξοστρακισμός του άφηνε ένα περιθώριο – για να χρησιμοποιήσουμε μια σημερινή έκφραση – για να κρυώσει το θέμα. Ο φθόνος που αισθάνονταν γι αυτόν οι συμπολίτες, θα είχε χρόνο να κοπάσει.

Στην αρχαιοελληνική κοινωνία παντού υπήρχε η ένταση ανάμεσα στο φυσικό συναγωνισμό και το όνειδος της υπερβολικά μεγάλης ανόδου σε σχέση με τους συμπολίτες του. Αυτό εξηγεί γιατί, τόσο συχνά, όταν διαβάζουμε για τις νίκες των αρχαίων Ελλήνων σε αθλητικούς ή σε άλλους αγώνες, βλέπουμε ότι ο νικητής μοίραζε τα πλουσιοπάροχα δώρα στους συμπολίτες, από τον φόβο ότι θα επισύρει ένα υπερβολικό έντονο κύμα φθόνου για την καλή του τύχη. 

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο φθόνος είναι μια ανόητη, λανθασμένη, αξιοθρήνητη συνήθεια που τελικά κυριαρχεί στο χαρακτήρα του ανθρώπου. Αλλά το ότι οι αρχαίοι Έλληνες τον κατανοούσαν με αυτόν τον τρόπο δεν σήμαινε ότι πίστευαν πως ο φθόνος μπορούσε να απαλειφθεί. Στην καλύτερη περίπτωση, ήλπιζαν ότι μπορούσε να αντιμετωπιστεί και, ίσως, να ελαττωθεί. 

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο φθόνος αποτελούσε μέρος της ανθρώπινης φύσης, ο οποίος είχε διαφορετικές εντάσεις σε διάφορους ανθρώπους, αλλά ήταν πάντα εκεί, διαρκώς έτοιμος για να αναδυθεί, σαν κουλουριασμένο φίδι, που είναι δήθεν κοιμισμένο, αλλά εύκολα μπορεί να σηκωθεί και να κάνει φαρμακερή επίθεση.


Απόσπασμα από το βιβλίο
του Joseph Epstein

Ο ΦΘΟΝΟΣ


1Ομότιμος Καθηγητής στην Σχολή Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Κάρντιφ

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα