Οι αγώνες για την έκτρωση

Προσεγγίζοντας το ζήτημα των εκτρώσεων και τις στρατηγικές που αναπτύχθηκαν πάνω σ’ αυτό στα πλαίσια του γυναικείου κινήματος, είναι ανάγκη να προχωρήσουμε σε μια γενική πολιτική οριοθέτηση που αφορά τα αλληλένδετα ζητήματα της γυναικείας σεξουαλικότητας, της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος, της πατριαρχικής ετερόφυλης οικογένειας και της μητρότητας. Έτσι, η οριογραμμή διακρίνει δυο πλευρές: απ’ τη μια πλευρά βρίσκονται οι αυτόνομες φεμινιστικές ομάδες και οργανώσεις του γυναικείου κινήματος, οι οποίες προσεγγίζουν το ζήτημα της έκτρωσης από τη σκοπιά της απελευθέρωσης των γυναικών, της σεξουαλικότητάς τους και του σώματός τους υποβάλλοντας σε κριτική το θεσμό της οικογένειας και τη μητρότητα. Απ’ την άλλη βρίσκονται οι, συνήθως κομματικές, γυναικείες οργανώσεις και σωματεία που υποστηρίζουν το αίτημα νομιμοποίησης των εκτρώσεων αλλά ως πτυχή του οικογενειακού προγραμματισμού, άρα προς υποστήριξη της οικογένειας και της μητρότητας. Οι οργανώσεις αυτές προσυπογράφουν επίσης τη ρητορική περί «δημογραφικού προβλήματος» και σ’ αυτά τα πλαίσια η νομιμοποίηση της έκτρωσης γίνεται αντιληπτή ως μια ορθολογική και φιλική προς τις γυναίκες διευθέτηση του ζητήματος του μεγέθους της οικογένειας².

Η χρονική περίοδος 1976-1986, μέσα στην οποία εκτυλίσσονται οι αγώνες που αφορούν την έκτρωση, μπορεί να διαιρεθεί σε δύο υποπεριόδους. Στην πρώτη, που καλύπτει τα χρόνια 1976-1981, η πολιτική οριοθέτηση που σκιαγραφήθηκε παραπάνω μεταξύ των φεμινιστικών ομάδων και των υπόλοιπων γυναικείων σωματείων και οργανώσεων είναι σαφής. Κατά τη δεύτερη περίοδο όμως, 1981-1986, και με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση τα πράγματα αλλάζουν. Εδώ παρατηρείται μια διπλή κίνηση. Απ’ τη μια, η φεμινιστική ρητορική της απελευθέρωσης των γυναικών και του δικαιώματός τους να αποφασίζουν για το σώμα τους διευρύνεται, αποκτά πολύ μεγαλύτερο κοινωνικό έρεισμα και επηρεάζει ακόμα και τις μη φεμινιστικές γυναικείες οργανώσεις που αρχίζουν να την χρησιμοποιούν. Απ’ την άλλη, οι φεμινιστικές διεκδικήσεις γίνονται αντικείμενο κρατικής μέριμνας μετατοπίζοντας το έδαφος από την αυτοοργάνωση και τους αγώνες των ίδιων των γυναικών, στη θεσμική διαχείριση. Αρχίζει έτσι να αναδύεται ένα είδος «κρατικού φεμινισμού»³, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ένωση Γυναικών Ελλάδας, οργάνωση που πρόσκειται στο ΠΑΣΟΚ.

Οι απαρχές

Η Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών κυκλοφορεί την πρωτομαγιά του 1976 την πρώτη της προκήρυξη όπου αναφέρεται ότι ο έρωτας πρέπει να γίνει «πηγή χαράς και όχι φόβου και ενοχής» και ότι η έκτρωση που «ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ με την αντισύλληψη, αλλά είναι μόνο λύση ανάγκης» και ότι θα πρέπει να είναι «νόμιμη και να γίνεται δωρεάν ακόμα και για ανήλικους»⁴. Αυτή η προκήρυξη σηματοδοτεί την αφετηρία των διεκδικήσεων σχετικά με την έκτρωση από την πλευρά του αυτόνομου γυναικείου κινήματος.

Εκτός αυτού, στα πλαίσια του Διεθνούς Έτους Γυναίκας του ΟΗΕ (1975), τον προηγούμενο χρόνο, οκτώ συνεργαζόμενα γυναικεία σωματεία οργάνωσαν ένα διήμερο σεμινάριο που διατύπωσε συγκεκριμένες «προτεραιότητες και στόχους για την καλυτέρευση της θέσης της Ελληνίδας»⁵. Μεταξύ άλλων, η επιτροπή «Δημογραφική δομή και ποιότητα ζωής», πρότεινε «αναγνώριση οικονομικής προσφοράς της νοικοκυράς», «νομική προστασία της άγαμης μητέρας και εξώγαμου παιδιού, Νομιμοποίηση των αμβλώσεων για την εξασφάλιση συνθηκών υγείας».⁶ Οι οργανώσεις που διοργάνωσαν το σεμινάριο ήταν οι εξής: Έθνικόν Συμβούλιον Ελληνίδων, Λύκειον των Ελληνίδων, Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων, ΧΕΝ Ελλάδος, Ελληνική Ομοσπονδία Γυναικείων Σωματείων, Ένωση Ελληνίδων Νομικών και Ζόντα Αθηνών.

Τον Ιούλιο του 1976 η ομάδα «σεξουαλικότητα/αντισύλληψη» της Κίνησης για την Απελευθέρωση των Γυναικών οργανώνει στα γραφεία της έκθεση για τα αντισυλληπτικά μέσα με πολύ μεγάλη επιτυχία. Στην προκήρυξη-ανακοίνωση της έκθεσης αναφέρεται ότι «οι σεξουαλικές σχέσεις στη σημερινή κοινωνία χαρακτηρίζονται από το άγχος, την εμπορευματοποίηση και την οικογενειακή καταπίεση» και επίσης ότι επειδή «η σεξουαλικότητα ταυτίζεται με την αναπαραγωγή, το σύστημα αρνείται και εμποδίζει την πληροφόρηση και το δικαίωμα στις γυναίκες να αποφασίζουν πότε κι αν θα κάνουν παιδιά.». Δηλώνεται επίσης, ότι «θεμελιακός παράγοντας για την απελευθέρωση των γυναικών είναι ο έλεγχος του κορμιού τους»⁷.

Επίσης, το 1976 ιδρύεται η Εταιρεία Οικογενειακού Προγραμματισμού ως παράρτημα της Διεθνούς Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού που έχει έδρα το Λονδίνο.

Τον Ιούλιο του 1976, στο Δελτίο της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών (τεύχος 3, Ιούνης- Ιούλης 1976, σελ.4-5) δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο «Εκτρώσεις: στρουθοκαμηλισμός και υποκρισία» όπου στηλιτεύεται η υποκρισία του κράτους, η κερδοσκοπία των γιατρών και η έλλειψη πληροφόρησης. Η Κ.Δ.Γ. είναι απ’ τις πρώτες γυναικείες οργανώσεις που έθεσαν αυτό το ζήτημα ασκώντας κριτική αν και χωρίς να αναφέρεται στη γυναικεία σεξουαλικότητα ή την αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος.

Το Σεπτέμβριο του 1978 το ζήτημα των εκτρώσεων συζητιέται στη Βουλή με βάση το νομοσχέδιο του υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών «περί μεταμοσχεύσεων βιολογικών ουσιών ανθρώπινης προελεύσεως». Εκεί, με πλήρη συμπόρευση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, ψηφίζεται ρύθμιση σύμφωνα με την οποία «η έκτρωση επιτρέπεται ως την 20^η εβδομάδα, εφόσον διαπιστωθούν σοβαρές βλάβες του εμβρύου, και ως την 12^η εβδομάδα εφόσον, μετά από γνωμάτευση ψυχιάτρου, η έγκυος γυναίκα θεωρηθεί ότι κινδυνεύει να υποστεί ψυχικές διαταραχές»⁸. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και πολιτικές προοπτικές αποτυπώνονται στον τρόπο που σχολίασαν τις νομοθετικές εξελίξεις τρία έντυπα, η Σύγχρονη Γυναίκα, περιοδικό της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδος (γυναικεία οργάνωση που πρόσκειται στο ΚΚΕ), ο Αγώνας της Γυναίκας, έκδοση του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας⁹ και η Σκούπα.

Η Σύγχρονη Γυναίκα αντιτίθεται στο νομοσχέδιο, θεωρώντας ότι το βασικό ζήτημα δεν είναι η έκτρωση, αλλά η πρόληψη, «με την κατάλληλη διαφώτιση και πληροφόρηση για την αντισύλληψη»¹⁰. Ζητά την κατοχύρωση της μητρότητας ως κοινωνικού λειτουργήματος και τη δημιουργία των απαραίτητων υλικοτεχνικών υποδομών και κοινωνικών προϋποθέσεων, ώστε να περιοριστούν οι εκτρώσεις και να αυξηθούν οι γεννήσεις. Το οξύ δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα σχετίζεται με την ανυπαρξία οικογενειακού προγραμματισμού και η έκτρωση, παρ’ όλες τις ιατρικές και ψυχολογικές της επιπτώσεις πρέπει να νομιμοποιηθεί και να καλύπτεται απ’ τα ασφαλιστικά ταμεία. Έχει επίσης σημασία, ότι σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο, οι περισσότερες εκτρώσεις θεωρούνται πως έχουν κοινωνικά και οικονομικά αίτια, αν και αναγνωρίζεται ότι υπάρχουν και κάποιες γυναίκες που καταφεύγουν σ’ αυτή γιατί δεν θέλουν να κάνουν παιδιά.¹¹.

Στον Αγώνα της Γυναίκας ( τεύχος 1, Ιανουάριος 1979) η Ρένα Λάμψα υπογράφει μια έρευνα με τίτλο «Ελεύθερη Άμβλωση: Δικαίωμα κάθε Γυναίκας», στο εισαγωγικό κείμενο της οποίας τονίζεται ότι «το πρόβλημα των αμβλώσεων είναι πολύπλοκο και συνδέεται άμεσα με τον σωστό οικογενειακό προγραμματισμό» ,καθώς και με το πρόβλημα της υπογεννητικότητας¹².

Τέλος, στο αφιέρωμα της Σκούπας (τεύχος 1, Ιανουάριος 1979, σελ. 23-56), ασκείται κριτική στη φυσικότητα του «μητρικού ενστίκτου», αναδεικνύεται η σχέση της μητρότητας με την καταπίεση των γυναικών, η υποκρισία και φαιδρότητα των βουλευτικών λόγων καθώς και η εμμονή του κράτους στη διατήρηση των γυναικών μέσα στο παραδοσιακό, ανδροκρατικό, πατριαρχικό τρίπτυχο μητέρα-σύζυγος-πόρνη¹³. Η πολιτική στόχευση αφορά την ανατροπή της γυναικείας καταπίεσης με τους αγώνες των ίδιων των γυναικών.

Στις 31 Μαρτίου 1979 γιορτάζεται στην Ελλάδα η πρώτη Διεθνής Ημέρα Αντισύλληψης που έχει εξαγγείλει η Διεθνής Καμπάνια για το δικαίωμα στην έκτρωση, την αντισύλληψη και ενάντια στην υποχρεωτική στείρωση. Στο πανεπιστήμιο-Αθηνών- οργανώνεται εκδήλωση συμπαράστασης από την Ομάδα Γυναικών Νομικής, ενώ η Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών πραγματοποιεί εκδήλωση που οργανώνεται από επιτροπή πρωτοβουλίας στην οποία συμμετέχουν, εκτός από την Κίνηση, μέλη της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών Παγκρατίου και Αμπελοκήπων, η Ομάδα Γυναικών Πολιτιστικού Συλλόγου Παλαιού Φαλήρου, η Ομάδα Ξένων Γυναικών και πολλές μεμονωμένες γυναίκες.

Την επόμενη χρονιά, στις 31 Μαρτίου 1980, δέκα αυτόνομες γυναικείες ομάδες που συμμετέχουν στο Συντονιστικό¹⁴ γυναικείων ομάδων, μοιράζουν προκήρυξη στην Αθήνα για τη Διεθνή Ημέρα Αντισύλληψης στην οποία καταγγέλλεται η ασυδοσία και η αισχροκέρδεια των γιατρών και αναλύεται η κυρίαρχη ιδεολογία για τη γυναικεία σεξουαλικότητα που επιβάλλεται στις γυναίκες από την παιδική τους ηλικία ενώ τονίζεται ότι η γνωριμία των γυναικών με το κορμί τους είναι προϋπόθεση για τη συνειδητοποίηση και την αποτελεσματικότητα των αγώνων τους.

Επίσης, την ίδια μέρα (31 Μαρτίου 1981) κυκλοφορεί προκήρυξη που υπογράφεται από την Ομάδα Γυναικών Παντείου, ενώ με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Αντισύλληψης έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς προκηρύξεις -με την ίδια λίγο πολύ προβληματική- και άλλες ομάδες όπως η Ομάδα Γυναικών Πειραιά, οι Αυτόνομες Γυναίκες Φιλοσοφικής και η Ομάδα Γυναικών Φιλοσοφικής.

Τον Οκτώβρη του 1981 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές, διαβεβαιώνοντας ότι με την δική του κυβέρνηση «ο αγώνας της Ελληνίδας για κοινωνική απελευθέρωση δικαιώνεται» και «Επί τέλους, η ισότητα των δύο φύλων κατοχυρώνεται». Ακόμα, δεσμεύεται να «θέσει τέρμα στο απαράδεκτο καθεστώς των παράνομων εκτρώσεων με την πλήρη και επιστημονική ενημέρωση πάνω στον οικογενειακό προγραμματισμό, την αντισύλληψη και τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων».¹⁵ Μια περίοδος κλείνει…

Τα επόμενα δύο χρόνια είναι χρόνια εσωστρέφειας για το φεμινιστικό κίνημα. Λίγες προκηρύξεις αυτόνομων ομάδων στις 8 και 31 Μαρτίου και λίγες εκδηλώσεις. Στο Σπίτι Γυναικών Θεσσαλονίκης δημιουργείται ομάδα αντισύλληψης με στόχο την πληροφόρηση, ενώ αναδεικνύεται η δράση κάποιων «περιφερειακών» ομάδων, όπως ήταν αυτές του Παλαιού Φαλήρου, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων.

Την περίοδο αυτή, μαζί με τη νομική προπαρασκευή για το ζήτημα της έκτρωσης, αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι αντιδραστικές πτέρυγες με προεξάρχουσα την εκκλησία και τις «παραεκκλησιαστικές» οργανώσεις που καταγγέλλουν το «παρανοϊκό και παράνομο κίνημα της “νομιμοποιήσεως” των εκτρώσεων» και προβάλλουν την «πατροπαράδοτη ορθόδοξη απάντηση» σ’ αυτό. Στο περιοδικό Φίλοι Πολυτέκνων (Ζ, τεύχος 17, Μάρτιος 1983) η έκτρωση χαρακτηρίζεται έγκλημα και παρατίθεται ολόκληρη η άποψη της εκκλησίας, διανθισμένη με άφθονες περιγραφές και περισσή ενοχοποίηση για τις «αμαρτωλές».¹⁶

Σημείο καμπής των αγώνων για την έκτρωση αποτελεί η καμπάνια της Αυτόνομης Κίνησης Γυναικών που ξεκινά τον Απρίλιο του 1983 και αφορά το «δικαίωμα στην έκτρωση-αντισύλληψη-σεξουαλικότητα», η οποία είναι η πρώτη σε εθνικό επίπεδο καμπάνια του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Μαζί με τη διακήρυξη κυκλοφορεί και ένα κείμενο με το οποίο οι (500) γυναίκες που το υπογράφουν δηλώνουν δημόσια ότι έχουν κάνει εκτρώσεις, καταγγέλλουν το υπάρχον καθεστώς και απαιτούν άμεση αποποινικοποίηση. Η προβληματική που αναδεικνύει η καμπάνια καταδεικνύει τη σύνδεση ανάμεσα στην αναπαραγωγική ικανότητα των γυναικών και την κοινωνική καταπίεσή τους και θέτει ως κεντρικό σύνθημα την απαίτηση των γυναικών να ορίζουν οι ίδιες το σώμα τους.¹⁷

Λίγους μήνες μετά την εκκίνηση της καμπάνιας της Α.Κ.Γ, η οποία πήρε πλατιά δημοσιότητα, δημοσιεύτηκαν στο τύπο πληροφορίες ότι ετοιμαζόταν νομοσχέδιο νομιμοποίησης των εκτρώσεων, αλλά μόνο μέχρι την 12^η εβδομάδα, το οποίο απαιτούσε τη συναίνεση του συζύγου για τις παντρεμένες, των γονιών για τις ανήλικες και άφηνε ακάλυπτες τις ανασφάλιστες γυναίκες. Μετά απ’ αυτό, η Α.Κ.Γ. εντείνει την καμπάνια της με νέες προκηρύξεις, συνέντευξη τύπου, σύνταξη και δημοσίευση κειμένων κ.α.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, στο περιοδικό της Ένωσης Γυναικών Ελλάδος (οργάνωσης που «πρόσκειται» στο ΠΑΣΟΚ) Ανοιχτό Παράθυρο (τεύχος 24, Οκτώβρης-Δεκέμβρης 1983, σελ. 1) εμφανίζεται μια ανυπόγραφη διακήρυξη στο όνομα των γυναικών με τίτλο «Η αποποινικοποίηση της Έκτρωσης» όπου απαιτούνται νόμιμες και δωρεάν εκτρώσεις και δηλώνεται ότι οι γυναίκες θέλουν να ορίζουν μόνες τους το σώμα τους.¹⁸ Πρέπει να σημειωθεί ότι το περιοδικό αυτό δεν είχε αφιερώσει ούτε μια λέξη για την έκτρωση σε κανένα από τα 23 προηγούμενα τεύχη του. Η ΕΓΕ αρχίζει έτσι να μορφοποιείται ως εκφραστής ενός «κρατικού φεμινισμού».

Το περιοδικό της ΟΓΕ Σύγχρονη Γυναίκα (τεύχος 33, Ιανουάριος- Φεβρουάριος 1984, σελ. 26-28) ασκεί κριτική στο νομοσχέδιο, αν και το θεωρεί καταρχήν ως ένα θετικό βήμα, καλώντας σε αγώνα «για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων μέχρι την κατάργησή τους», ενώ η ΑΚΓ κυκλοφορεί το Φεβρουάριο του 1984 προκήρυξη με τίτλο «Έξω οι νόμοι απ’ το κορμί μας», καταγγέλλοντας το υπουργείο για την κωλυσιεργία του και καλώντας όλες τις γυναίκες να αγωνιστούν για τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων.

Συνοπτικά μετά το 1984

Τον Ιανουάριο του 1985, εισαγγελέας καλεί σε ανάκριση εφτά από τις 500 γυναίκες που έχουν υπογράψει το κείμενο, στα πλαίσια της καμπάνιας της ΑΚΓ, με το οποίο δηλώνουν ότι έχουν κάνει έκτρωση. Οι αντίδραση των αυτόνομων γυναικείων ομάδων είναι άμεση. Πολιορκείται το ανακριτικό γραφείο και απαιτείται άμεση νομιμοποίηση των εκτρώσεων. Οκτώ ομάδες και σύλλογοι καθώς και πολλές ανεξάρτητες γυναίκες οργανώνουν στις 25 Ιανουαρίου συγκέντρωση και πορεία στα Προπύλαια με κεντρικό σύνθημα «είμαστε όλες παράνομες»¹⁹. Το Συμβούλιο Ισότητας σωπαίνει, η ΟΓΕ περιορίζεται σ’ ένα υπόμνημα προς τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Κοινωνικής Πρόνοιας, ενώ η ΕΓΕ, με επικεφαλής τη Μαργαρίτα Παπανδρέου²⁰, εμφανίζεται στη συγκέντρωση προσπαθώντας, χωρίς αποτέλεσμα, να ματαιώσει την πορεία. Με παρέμβαση του αρμοδίου υπουργού ο φάκελος των εφτά αρχειοθετείται και η υπόθεση σταματά.

Στη διάρκεια της κινητοποίησης μέλη παραεκκλησιαστικών οργανώσεων εμφανίζονται και μοιράζουν προκηρύξεις με κεντρικό σύνθημα «έκτρωση = φόνος»²¹.

Το Μάρτιο του ίδιου χρόνου κυκλοφορούν δυο νέες προκηρύξεις με θέμα τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων και το δικαίωμα στην πληροφόρηση: της Αδέσμευτης Κίνησης Γυναικών και της Ομάδας Βιβλιοπωλείου των Γυναικών.

Στο τέλος του καλοκαιριού του 1985 το νομοσχέδιο είναι έτοιμο. Η διάταξη για τη συναίνεση του συζύγου έχει αποσυρθεί, ενώ διατηρείται η συναίνεση ενός γονέα για τις ανήλικες, ο περιορισμός των δώδεκα εβδομάδων και η κάλυψη μόνο για τις ασφαλισμένες. Ο Αγώνας της Γυναίκας (τεύχος 27, Ιούλιος- Σεπτέμβριος 1985, σελ. 1-3) ρωτά: «Το προσχέδιο νόμου τελείωσε. Η κυβέρνηση θα τολμήσει;».²²

Ο επόμενος χρόνος περνά με την καμπάνια των πολέμιων της έκτρωσης στην οποία προΐσταται, με τις ευλογίες της εκκλησίας, ο βουλευτής επικρατείας του ΠΑΣΟΚ Ν. Ψαρουδάκης. Οργανώνουν παναθηναϊκή συγκέντρωση σε θέατρο στις 24 Φεβρουαρίου, κυκλοφορούν προκηρύξεις και αφίσες σε όλη την Αθήνα και οργανώνουν μεγάλη συγκέντρωση τον Απρίλιο στα Προπύλαια. Στον Ν. Ψαρουδάκη αντεπιτίθεται η Γενική Γραμματέας Ισότητας, Σ. Αντωνίου-Λαΐου. Η αντιπαράθεση γενικεύεται στον τύπο ενώ οι φεμινίστριες σωπαίνουν. Ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας τάσσεται με τους αντι-εκτρωσικούς ενώ ως επιστημονική τεκμηρίωση προβάλλεται ένα φιλμ της ρηγκανικής Δεξιάς (πρόκειται μάλλον για τη Σιωπηλή Κραυγή)²³. Στα επιχειρήματα των πολεμίων της έκτρωσης απαντά υπόμνημα που συντάσσεται από το τμήμα Κουκακίου της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών και από την Αυτόνομη Ομάδα Κουκακίου που απαιτούν άμεση κατάθεση του νομοσχεδίου.

Τον Απρίλιο του 1986 οι αυτόνομες γυναικείες ομάδες αντιδρούν καλώντας σε αντισυγκέντρωση. Η αντιπαράθεση θα γίνει σχεδόν μετωπικά, η αντισυγκέντρωση συναντά την απαγόρευση της αστυνομίας, εφτά γυναίκες συλλαμβάνονται και οδηγούνται στην ασφάλεια όπου και κρατούνται για ώρες.

Τον Μάιο του 1986 το νομοσχέδιο κατατίθεται στη βουλή, όπου και υπερψηφίζεται απ’ όλα τα κόμματα πλην της Ν.Δ. Την επομένη η Μαργαρίτα Παπανδρέου δηλώνει: «Το νομοσχέδιο κατατέθηκε χάρη σ’ εμάς. Οι αγώνες μας δικαιώνονται.».²⁴

Την ημέρα της συζήτησης έξω απ’ τη Βουλή μοιράζεται ψήφισμα που αναφέρεται σε διατάξεις του νομοσχεδίου που στρέφονται εναντίον των γυναικών:

● Οι ανήλικες χρειάζονται πάντα τη συναίνεση ενός γονιού

● Η έκτρωση επιτρέπεται μόνο ως την 12^η εβδομάδα, αλλιώς διώκεται, εκτός εάν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού ή ενδέχεται να προκαλέσει βλάβη της υγείας της γυναίκας, οπότε επιτρέπεται ως την 20^η εβδομάδα.

● Η διάδοση της αντισύλληψης δεν θεσμοθετείται και αντίθετα περιορίζεται στα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού

● Η κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία, που εκκρεμεί να υλοποιηθεί, αφήνει μεγάλο αριθμό ανασφάλιστων γυναικών χωρίς οικονομική βοήθεια

● Η υποδομή στα δημόσια μαιευτήρια παραμένει ανεπαρκέστατη και δεν προβλέπεται άμεση βελτίωσή της.

Με την ψήφιση του νόμου για την έκτρωση κλείνει ένα σημαντικό κεφάλαιο αγώνων του σύγχρονου φεμινιστικού κινήματος.

Πηγή: Το κείμενο αποτελεί κατά κύριο λόγο μια συμπύκνωση του κειμένου των 

Έφη Αβδελά, Μαρίνα Παπαγιαννάκη, Κωστούλα Σκλαβενίτη, 

« 1976-1986 Έκτρωση: Το Χρονικό μιας Διεκδίκησης» Δίνη: Φεμινιστικό Περιοδικό, τεύχος 1, σελ. 8-28.

Σημειώσεις

2 Χαρακτηριστική είναι η στάση της Μ. Δαμανάκη-που τότε ήταν βουλευτής του ΚΚΕ- κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή. Ένα εύγλωττο απόσπασμα είναι το έξης: «Εκεί που πρέπει κυρίως να ριχθεί το βάρος είναι τα μέτρα οικογενειακού προγραμματισμού, είναι τα μέτρα οικογενειακής πολιτικής[…]. Και είναι αναμφισβήτητο πως το μέγεθος της επιθυμητής οικογένειας στην πατρίδα μας είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που υπάρχει.». Πρακτικά της Βουλής,«…από τη Βουλή», Δίνη:φεμινιστικό περιοδικό, τεύχος 1, σελ. 32.

3 Ο όρος χρησιμοποιείται και από την Ελένη Βαρίκα στο, Ελένη Βαρίκα, «Αντιμέτωπες με τον εκσυγχρονισμό των θεσμών: Ένας δύσκολος φεμινισμός», Λεοντίδου Ευτυχία, Ammer R. Sigrid, Η Ελλάδα των Γυναικών: Διαδρομές στο χώρο και το χρόνο, Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις / Γαία 1, σελ. 77.

4 Έφη Αβδελά, Μαρίνα Παπαγιαννάκη, Κωστούλα Σκλαβενίτη, «1976-1986 Έκτρωση: Το Χρονικό μιας Διεκδίκησης», σελ. 9-10.

5 Ο.π., σελ. 10.

6 Ο.π., σελ. 11.

7 Ο.π., σελ. 11.

8 Ο.π., σελ. 12.

9 Ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας ιδρύθηκε το 1920 με πρωτοβουλία της Αύρας Θεοδωροπούλου, ενώ η αρχική του ονομασία ήταν «Σύνδεσμος Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός». Ο ΣΔΓ, από το 1923 εκδίδει τον Αγώνα της Γυναίκας. Βλέπε, «Η Δράση του Σ.Δ.Γ. 1920-1990», Ο Αγώνας της Γυναίκας, τεύχος 47/48 Απρίλιος-Δεκέμβριος 1991, σελ. 22-23.

10 Έφη Αβδελά, ο.π., σελ. 13.

11 Ο.π., σελ. 13

12 Ο.π., σελ.13.

13 Ο.π., σελ. 14

14 Πρόκειται για ένα βραχύβιο μόρφωμα που συγκροτήθηκε μετά τη συγκέντρωση στις 7 Μαρτίου 1980. Περισσότερα για το Συντονιστικό και τις ομάδες που συμμετείχαν σ’ αυτό βλέπε στο, «Οι πρόσφατες δραστηριότητες στο χώρο του γυναικείου», Σκούπα: για το γυναικείο ζήτημα, τεύχος 4, σελ. 86-90.

15 Έφη Αβδελά, ο.π., σελ. 16.

16 Ο.π., σελ.17.

17 Ο.π., σελ. 18.

18 Ο.π., σελ. 20.

19 Ο.π., σελ. 21.

20 Η Μαργαρίτα Παπανδρέου ήταν σύζυγος του τότε πρωθυπουργού.

21 Έφη Αβδελά, ο.π., σελ. 22.

22 Ο.π., σελ. 22.

23 Ενδεικτικά βλέπε το πρώτο μέρος της παρουσίασης από τον «Ιό» της σύγχρονης αμφισβήτησης του δικαιώματος στην έκτρωση. Στο αφιέρωμα και σε σχέση με την ταινία «Σιωπηλή Κραυγή» παρατίθεται και η άποψη της μαιευτήρος-γυναικολόγου Ευτυχίας Λεοντίδου. Ιός, «Αμφισβήτηση του Δικαιώματος στην Έκτρωση: Η σκοταδιστική κραυγή (Πρώτο μέρος)», Ελευθεροτυπία, 26/04/2004.

24 Έφη Αβδελά, ο.π., σελ. 24.