Η αναπηρία στην ελληνική λογοτεχνία




Οι απεικονίσεις της αναπηρίας στα ελληνικά κείμενα του παρελθόντος είναι εξίσου στερεοτυπικές, όπως είναι αναμενόμενο, αφού ο ελληνικός χώρος αποτέλεσε εδώ και αιώνες το πεδίο όπου αναπτύχθηκαν τα πρότυπα περί τέλειων αναλογιών, καλλίγραμμου και υγιούς σώματος και ισχυρού νου, ενώ οποιοδήποτε άτομο δεν ανταποκρινόταν στα ιδεώδη αυτά θεωρούνταν ελλειμματικό και ως εκ τούτου χωρίς λόγο ύπαρξης.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία ο θεός της φωτιάς, Ήφαιστος, φαίνεται, όπως προαναφέρθηκε, να αποτελεί αντικείμενο οίκτου και κοροϊδίας, ενώ προικίζεται με την τέχνη της σιδηρουργίας ως αντιστάθμισμα για την αναπηρία του. Και στα άτομα με τύφλωση ο Όμηρος αποδίδει ιδιαίτερες ικανότητες μαντικής, ενώ ο Σοφοκλής αποδίδει την τυφλότητα του Οιδίποδα σε τιμωρία για τις πράξεις του.

Στο θέατρο σκιών «Καραγκιόζης» που διαδόθηκε ευρέως στην Ελλάδα από τα τέλη του 19ου αιώνα τα άτομα με αναπηρία περιπαίζονται με διαρκή, μόνιμο τρόπο (Σκανδάς, στο Κουρουμπλής, χωρίς έτος δημοσ.). Στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, ο «Ζητιάνος» του Καρκαβίτσα χρησιμοποιεί την αναπηρία ως πρόφαση για λόγους βιοποριστικούς, ενώ γίνεται αντικείμενο κοροϊδευτικών σχολίων.
Αλλά και στα λαϊκά παραμύθια, καθώς εμπεριέχονται, όλες οι καταστάσεις της ζωής του λαϊκού ανθρώπου, η αναπηρία κατέχει σημαντική έκταση στο περιεχόμενό τους, ενώ περιβάλλεται με έντονα μυθολογικά και μεταφυσικά στοιχεία. Ο Τασιόπουλος (2006) μελέτησε τρεις συλλογές Ελληνικών λαϊκών παραμυθιών όπου εμφανίζονται κυρίως τεσσάρων ειδών αναπηρίες:

- η νοητική υστέρηση η οποία παρουσιάζεται ως κουταμάρα, χαζομάρα βλακεία, ενώ συχνά ταυτίζεται με την τρέλα. Ο τρελός εκφράζει στις αστείες διηγήσεις τον υπερθετικό της κουταμάρας (Μερακλής, στο Τασιόπουλος, 2006). Ο λαϊκός άνθρωπος, αφού διαπιστώσει ότι κάποιος αδυνατεί να μάθει, τον αφήνει στη τύχη του ή εφευρίσκει ένα σωτήρα-βοηθό που συνήθως είναι έξυπνος43 για να εξισορροπήσει την αδυναμία μου. Το άτομο με αναπηρία συμμετέχει στην κοινωνική ζωή της κοινότητας, αναλαμβάνει ρόλους και είναι πλήρωςενταγμένο αλλά και διασκεδάζει με τα παθήματα και τα καμώματά του τους συνανθρώπους του. Πολλές φορές, επισημαίνει ο Μερακλής (στο Τασιόπουλος, 2006), εντυπωσιάζει η σκληρότητα και ο σαρκασμός με τον οποίο αντιμετωπίζεται η νοητική υστέρηση, ενώ σπάνια παρατηρείται κατανόηση για τη μειονεξία.

- οι συναισθηματικές διαταραχές που αποτελούν για το λαϊκό άνθρωπο ένα τεράστιο πρόβλημα το οποίο μυθοποιεί, προσπαθεί να το κατανοήσει μέσα από δαιμονολογίες και μαγείες και πασχίζει για τη θεραπεία του. Αν και δεν αναφέρεται εγκλεισμός ή αποσιώπηση, οι συναισθηματικές διαταραχές γι’ αυτόν είναι η σάρκωση του κακού ή αποτέλεσμα κάποιας αμαρτίας ή κατάρας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στα πρόσωπα: χοντροκέφαλος, άτακτος, ρηχός στο νου, παλαβός, διεστραμμένος, λωλός, βουβή ή «η αρρώστια του δράκου» με την οποία προφανώς εννοείται η επιληψία.

- οι κινητικές αναπηρίες και τα σωματικά ελαττώματα που αποδίδονται κυρίως σε άντρες - μόνο μια γυναίκα με κινητική αναπηρία εμφανίζεται. Δεν απουσιάζουν όμως και τα μυθικά όντα με ανάλογα προβλήματα, όπως τρεις νάνοι και ένας με προβλήματα κίνησης, ο οποίος είναι ο διάβολος - γεγονός που δείχνει πως η αναπηρία είναι συνυφασμένη με το κακό και σατανικό.

- οι αισθητηριακές αναπηρίες που είναι εξίσου συνυφασμένες με την κακιά μοίρα, ενώ πολλές φορές οφείλονται σε τιμωρία, κατάρα ή μαγεία. Και εδώ οι άντρες με αισθητηριακή αναπηρία είναι πολλοί περισσότεροι, οχτώ έναντι 3 γυναικών, περιορίζονται σε δευτερεύοντες ρόλους στη ζωή της κοινότητας και προκαλούν οίκτο και φόβο, ο οποίος γίνεται μεγαλύτερος, όταν η τύφλωση θεωρείται πως προέρχεται από τιμωρία για κάποιο βαρύ ατόπημα. Τόσο οι ψυχικές διαταραχές όσο και οι σωματικές και αισθητηριακές αναπηρίες αποδίδονται εξίσου σε φτωχούς και πλούσιους, βασιλιάδες και χωρικούς χωρίς διάκριση.

Τα παραπάνω παραδείγματα καθιστούν σαφές πως και στην ελληνική πραγματικότητα οι προκαταλήψεις και τα σχετικά με την αναπηρία στερεότυπα είναι βαθιά ριζωμένα και συντελούν στο στιγματισμό των ατόμων με αναπηρίες

 σημειώσεις43
Ο ιδεολογικός πυρήνας «ο έξυπνος κερδίζει τον κουτό» έχει να κάνει με την ποιότητα
προσφοράς στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και αναφέρεται στη χρησιμότητα του ατόμου που
υστερεί. (Μερακλής, στο Τασιόπουλος, 2006)

πηγή:
Διπλωματική εργασία
της Κάργα Σταυρούλας
Κατεύθυνση: Διδακτική των Κοινωνικών Επιστημών
με τίτλο:
Οι απεικονίσεις των ατόμων με αναπηρία στην παιδική λογοτεχνία


Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Η Γονεϊκότητα