Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

«Μπορεί να δούμε μια συλλογική νεύρωση»

Η κρίση είναι μια λέξη που προφανώς ακούτε συχνά τις τελευταίες εβδομάδες, λόγω της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής αναταραχής. Στα αρχαία ελληνικά σήμαινε απόφαση και ενόσω οι ηγέτες του κόσμου αποφασίζουν ποια μέτρα θα λάβουν για να επιλύσουν τα στεγαστικά προβλήματα, μένει να δούμε πώς θα επιδράσει η κρίση στις αποφάσεις ιδιωτών και κοινωνιών, οι οποίες υφίστανται αυτήν την αναταραχή.
Αραγε, θα δούμε την κατάθλιψη να σαρώνει τον κόσμο; Θα στραφούν οι άνθρωποι σε ηγέτες που τους λένε αυτό που θέλουν να ακούσουν αντί γι' αυτό που πρέπει να ακούσουν; Θα αλλάξουν τρόπο ζωής εκατομμύρια άτομα;

Αυτά τα ερωτήματα θέσαμε στον Ανδρέα Γιαννακούλα, πρόεδρο της Ιταλικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, μέλος της British Psychoanalytical Society και της International Psychoanalytic Society και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, του οποίου το τελευταίο βιβλίο με τίτλο «Το ψυχοδυναμικό counseling» δημοσιεύθηκε φέτος από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Πόσο στρες προκαλεί η σημερινή χρηματοοικονομική κρίση στα άτομα και πώς επηρεάζει τη συμπεριφορά τους;

Αυτό που μπορεί να δούμε είναι μια συλλογική νεύρωση με ομαδικές εκδηλώσεις, όπως συμβαίνει όταν κοπάδια ζώων αισθάνονται νευρικότητα και προσκολλώνται το ένα στο άλλο αναζητώντας προστασία. Η συλλογική νεύρωση κάνει τους ανθρώπους να υιοθετούν πολύ πιο αμυντική στάση. Αυτό σημαίνει πως γίνονται πιο κλειστοί, λιγότερο πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύσουν. Με τέτοιες ομαδικές εκδηλώσεις, ο προσωπικός μηχανισμός άμυνας του καθενός εντείνεται: ο φιλάργυρος, για παράδειγμα, θα γίνει ακόμα πιο φιλάργυρος. Εκείνος που έχασε χρήματα ίσως επιβάλει κάθε είδους περιορισμό στην οικογένειά του, ξεκινώντας από το φαγητό.

Πιστεύετε ότι η μεγάλη ανατροπή της υπάρχουσας τάξης ίσως επιφέρει αλλαγές στις σχέσεις των ανθρώπων ευρύτερα στην κοινωνία; Για παράδειγμα, θα στραφούν περισσότεροι στη θρησκεία ή και στον μηδενισμό;

Η κρίση δημιουργεί καταστάσεις όπου η πίστη μπορεί να χαθεί και η ανάγκη να πιστέψεις μένει ανεκπλήρωτη. Οι άνθρωποι χρειάζονται να νιώθουν ότι κάποιος, κάπου μπορεί πραγματικά να τους προστατεύσει. Βέβαια, σε μια παγκόσμια κρίση μπορεί να στραφούν στη θρησκεία, σε ένα πολιτικό κόμμα ή σε κάποιο δόγμα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι οι μεγάλες δικτατορίες, όπως εκείνη του Αδόλφου Χίτλερ, γεννήθηκαν από μια τέτοια ανάγκη. Η Κλινική Τάβιστοκ και το Ινστιτούτο Ανθρώπινων Σχέσεων του Λονδίνου ανακάλυψαν ότι σε τέτοιες καταστάσεις ανακύπτει η ανάγκη για έναν ηγέτη με μεσσιανικές λειτουργίες - που «θα μας σώσει». Ετσι, αντί της στροφής σε συγκεκριμένες θρησκείες, οι κρίσεις προκαλούν οπισθοδρόμηση στους ανθρώπους που χρειάζονται να πιστεύουν σε κάποιον. Και αυτό δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση σωτήρων.

Μιλώντας για ηγέτες, η κρίση ξέσπασε πριν από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ...

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να εξετάσουμε σε ποιο βαθμό συμβάλλουν αυτές οι καταστάσεις στην εκλογή κάποιου. Βέβαια, στη δεδομένη χρονική στιγμή, η αλλαγή θα μπορούσε να φανεί πολύ επικίνδυνη για πολλούς οι οποίοι θα προτιμούσαν να εμμείνουν σε ό,τι το παραδοσιακό και το οικείο και δεν θέλουν να ριψοκινδυνεύσουν με καινούργια πρόσωπα και αλλαγές. Πολλοί μπορεί να προτιμήσουν «το μη χείρον».

Θα γίνουν λιγότερο ανεκτικοί οι άνθρωποι; Πιο εγωιστές;

Σε όλες τις συλλογικές εκδηλώσεις, οι ώριμοι άνθρωποι εμφανίζονται ώριμοι, ενώ εκείνοι που είναι ανώριμοι, εύθραυστοι ή ευάλωτοι συνήθως θα εμφανίσουν αυτά τα χαρακτηριστικά σε μεγαλύτερο βαθμό. Οι ανυπόμονοι, για παράδειγμα, θα γίνουν πολύ πιο ανυπόμονοι. Κάποιοι θα προβάλουν τον εαυτό τους σε εξωτερικές πραγματικότητες.

Εκτιμάτε ότι η χρηματοοικονομική αναταραχή θα οδηγήσει περισσότερους ανθρώπους στον ψυχίατρο για βοήθεια;

Τα γεγονότα αυτά είναι πιθανό να προκαλέσουν ψυχοσωματικά σύνδρομα, όπως ο στομαχόπονος, ο πονοκέφαλος, η υψηλή πίεση και λοιπά. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί δεν εξυπακούεται ότι οι άνθρωποι θα στραφούν στον ψυχίατρο για βοήθεια. Μπορεί να επισκεφθούν τον γιατρό.

Θα δούμε ανθρώπους να αλλάζουν τρόπο ζωής;

Αν είμαι έμπορος και επιστρέφω στο σπίτι θέλοντας να αλλάξω τρόπο ζωής, αλλά η γυναίκα μου έχει πολύ μεγαλύτερη ένταση από εμένα, η ιδέα του περιπάτου για να ξεχάσουμε τα προβλήματά μας μοιάζει ανέφικτη. Είναι δύσκολο να αποκατασταθεί η πίστη των ανθρώπων ή να δημιουργηθούν εναλλακτικοί τρόποι στήριξης. Ο κόσμος το χρειάζεται, είναι όμως δύσκολο γιατί οι εξωτερικές πραγματικότητες σε τέτοιες περιπτώσεις ενισχύουν την εσωτερική αγωνία στο άτομο, το ζευγάρι ή την οικογένεια.

Αν τα ευρωπαϊκά «κράτη πρόνοιας» δεν είναι πλέον βιώσιμα λόγω των κεφαλαίων που χάθηκαν, πώς θα αποζημιωθεί ψυχολογικά ο κόσμος για την έλλειψη ασφάλειας και πώς θα εκφραστεί σε πολιτικούς όρους; Θα ακολουθήσει τους λαϊκιστές;

Είμαι σίγουρος ότι έχετε δίκιο. Ο κόσμος είναι πολύ πιθανό να γοητευθεί από κοινωνικούς αγκιτάτορες, πολιτικούς εκμεταλλευτές και λαϊκιστές ηγέτες. Χώρες, όμως, που έχουν δομή στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να συνεχίσουν να πιστεύουν είναι απίθανο να επιλέξουν δικτάτορες. Ωστόσο, υπό τις παρούσες συνθήκες, λαϊκιστικά σλόγκαν θα αγγίξουν χορδές.
Συγκρίνεται η σημερινή κατάσταση με οτιδήποτε στο παρελθόν, όπως η Μεγάλη Υφεση;
Δεν έχουμε ανάμεσά μας άτομα που ζούσαν τότε, έχουμε μόνο περιγραφές, διηγήματα, μυθιστορήματα και ποικίλα ιστορικά ντοκουμέντα, που είναι πάντα υποκειμενικά. Είναι πολύ δύσκολο να έχουμε μια συνολική εικόνα του τι συνέβη τότε ή του τι θα συμβεί την επόμενη φορά. Ετσι, όλα είναι πιθανά. Επομένως, σε προσωπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο, μπορούμε μόνο να αντιδράσουμε σύμφωνα με τις δικές μας προσωπικές και τοπικές παραδόσεις και πόρους.
*
Αλλη νοοτροπία
*
Υπάρχει περίπτωση οι κοινωνίες να γυρίσουν την πλάτη στον καταναλωτισμό, στο μοντέλο «δανείζομαι και ξοδεύω»;

Εδώ υπάρχει μια διαλεκτική που σχετίζεται με το ότι οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πια τις τιμές. Για παράδειγμα, το πετρέλαιο στοίχιζε Χ δολάρια το βαρέλι και τώρα δεν είναι ούτε το μισό αυτής της τιμής. Οπότε, ασχέτως της δημοσιονομικής πραγματικότητας, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι τους κοροϊδεύουν. Αν δεν πιστεύουν τις τιμές, δεν πιστεύουν και την αξία των χρημάτων ή των περιουσιών τους. Οσον αφορά τη δημιουργία νέας νοοτροπίας, αυτό εξαρτάται από το αν η κρίση θα είναι χρόνια ή αν είναι θα είναι «οξύ τραύμα» ή «σοκ», το οποίο είναι το πιο σοβαρό και οδηγεί σε αποπροσανατολισμό όσον αφορά τον χώρο και τον χρόνο.

Νικος Μαλκουτζής
Πηγή: stavrosx1

Stavrovelonia

Πινακας: William Bake