Οι οικογενειακές συγκρούσεις και κρίσεις “2” (Ανάμεσα στους γονείς)

Όπως ανέφερα στο προηγούμενο άρθρο, οι συγκρούσεις καθώς και η κρίση μέσα στην οικογένεια αποτελούν μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των σχέσεων με στόχο την αλλαγή. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να εξετάσουμε τις συγκρούσεις και την κρίση μέσα στο ζευγάρι των γονέων, με στόχο να κατανοήσουμε καλύτερα τι μπορεί να συμβαίνει στους κόλπους μιας οικογένειας.

Η φυσιολογικότητα των συγκρούσεων

Κατ' αρχάς δεν υπάρχει σχέση χωρίς να υπάρχουν συγκρούσεις, και δεν υπάρχει ζευγάρι χωρίς να υπάρχει η κρίση. Για τον απλούστατο λόγο ότι είμαστε διαφορετικοί και αυτή η διαφορετικότητα οδηγεί σε διαφωνίες, σε αντιπαλότητες και σε κρίσεις στην σχέση με τον άλλον. Αυτό σημαίνει ότι οι συγκρούσεις είναι ένας τρόπος να αναφερόμαστε στα θέματα που μας αφορούν και μας διαφοροποιούν και βοηθάνε την υγιή συμβίωση με τον άλλον, επιδιώκοντας μια λύση. Βέβαια υπάρχουν συγκρούσεις στο ζευγάρι οι οποίες παίρνουν διαστάσεις τόσο στο χρόνο όσο και στην ένταση και πολλές φορές ευθύνονται για ψυχολογικά προβλήματα που εμφανίζουν τα μέλη της οικογένειας. Αυτό συμβαίνει διότι δεν καταφέρνουν να λύσουν τις διαφορές τους, αλλά διαιωνίζουν την κατάσταση μεταθέτοντας την λύση, έτσι ώστε το πρόβλημα να γίνει, όπως είπαμε, η κινητήρια δύναμη της σχέσης.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Σε ένα ζευγάρι η σύγκρουση προερχόταν πάντα από τον αλκοολισμό του συζύγου. Η σύζυγος έκανε συχνές φασαρίες οι οποίες έφθαναν στο χωρισμό, αλλά δεν χωρίζανε. Βέβαια η σύζυγος κατηγορούσε συνεχώς τον σύζυγο της και για άλλα πράγματα, ότι δηλαδή δεν ενδιαφερόταν για την εμφάνισή του, ότι δεν διάβαζε για να μορφωθεί περισσότερο, κάτι που έκανε αυτή. Κάποια στιγμή ο σύζυγος αποφάσισε να κόψει το αλκοόλ και γράφτηκε σε ένα ανοιχτό πανεπιστήμιο στην περιοχή τους, και σιγά, σιγά άρχισε να περιποιείται τον εαυτό του. Όπως θα περιμέναμε όλοι η σχέση θα πήγαινε καλύτερα , δυστυχώς όμως το ζευγάρι χώρισε. Με αυτό το παράδειγμα βλέπουμε ότι ο αλκοολισμός και οι συγκρούσεις μέσα από αυτόν, αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο της σχέσης.

Η σχέση δύναμης

Οι συγκρούσεις στο ζευγάρι καθώς και η κρίσεις, αποτελούν την προσπάθεια του κάθε μέλους να διατηρήσει τον χώρο/χρόνο της αυτονομίας του μέσα σε αυτό. Οι συγκρούσεις λοιπόν, μπορούμε να πούμε, ότι εκφράζουν μια αμυντική στάση ανάμεσα στα μέλη, η οποία φανερώνει έλλειψη εμπιστοσύνης, φόβο εκμετάλλευσης, και μπορεί να πάρει επιθετικές και βίαιες διαστάσεις.

Σε αυτές τις περιπτώσεις εκφράζεται η επιθυμία του ενός μέλους να ορίσει το χώρο/χρόνο του άλλου, αλλά και την ίδια την σχέση σαν “δικαίωμα” το οποίο απορρέει από την ιδέα ότι η σχέση είναι ένα πεδίο ανταγωνισμών. Στην σκέψη το ενός μέλους της σχέσης ο άλλος, θεωρείτε σαν αντίπαλος και η παρουσία του παρέχει την ευκαιρία να αποδείξει στον ίδιο την ικανότητα του να εξουσιάζει. Ψάχνει λοιπόν τρόπο να ασκήσει την ισχύ του. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται μια σχέση εξουσίας όπου οι αντίπαλοι αγωνίζονται ο καθένας για την επικράτησή του. Η κατάσταση αυτή φανερώνει την έλλειψη συνεργατικότητας των μελών της και την δημιουργία δύο άνισων πόλων στην σχέση, αυτού που εξουσιάζει και αυτού που δέχεται να εξουσιαστεί.

Βέβαια εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή η φυσιολογικότητα ή μη αυτής της κατάστασης υποβοηθείται και από την κουλτούρα που περιβάλει το ζευγάρι. Δηλαδή σε πατριαρχικές κοινωνίες η γυναίκα πρέπει να υποκύπτει στις αποφάσεις του άνδρα, εφόσον εκείνος θεωρείται ότι έχει το “πάνω χέρι”.

Για να πάρουμε μια καλύτερη εικόνα της κατάστασης δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε την ταινία του Γιώργου Τζαβέλλα “Η γυνή να φοβήται τον άνδρα” όπου το έξυπνο σενάριο της ασχολείται με την ”σχέση δύναμης” που αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνδρα και την γυναίκα στην Ελλάδα του 1960. Σε αυτή την περίπτωση η σχέση μετατρέπεται σ' ένα πεδίο μάχης και η επικοινωνία, η συμπεριφορά και όλη η ενέργεια του ζευγαριού καταναλώνεται στο ποιος έχει το “επάνω χέρι”, δηλαδή τον έλεγχο της σχέσης.

Στην ταινία που αναφέρω, βλέπουμε επίσης πως η κοινωνική θέση ( ο Αντώνάκης είναι υπάλληλος στο υπουργείο, ενώ η Ελενίτσα έχει βγάλει μόνο το δημοτικό),καθώς και το κοινωνικό περιβάλλον, φίλοι και φίλες, αποτελούν σημαντικά στοιχεία για να ορίσουν τους ρόλους και την ισχύ των προσώπων μέσα στην σχέση. Κατά την διάρκεια όμως του μυστηρίου και με το πάτημα του ποδιού του Αντωνάκη από την Ελενίτσα, αλλάζει η “σχέση δύναμης”. Η Ελενίτσα γίνεται “Κυρία Κοκοβίκου” και δικαιωμένη πλέον απαιτεί από τον άντρα της ότι της είχε λείψει μέχρι εκείνη την στιγμή, δηλαδή η Ελένη καταλαμβάνει την “επάνω θέση”.

Η γνωστή φράση του Αντωνάκη “παίρνω το καπελάκι μου και φεύγω” φανερώνει από την μια ότι ο Αντωνάκης βρίσκει την φυγή σαν λύση, και από την άλλη την αδιάλλακτη στάση του απέναντι στη αλλαγή που χρειάζεται την αποδοχή του καινούργιου για την ανάπτυξη της σχέσης για το πέρασμα της σε μια καινούργια περίοδο.

Στο τέλος της ταινίας, που είναι και οι αρχή της, το ζευγάρι ξαναβρίσκεται στα συντρίμμια του σπιτιού, απαλλαγμένο από την “σχέση δύναμης” που είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους και ξανασμίγουν στην βάση του δυνατού συναισθήματος που το ένωνε και ήταν αυτό της αγάπη και της εμπιστοσύνης.

Ισότητα και σεβασμός

Όταν δεν επικρατεί η ισότητα στην σχέση τότε οι συγκρούσεις γίνονται για να αποδείξει ένα μέλος την ανωτερότητα του εις βάρος του άλλου. Το ζευγάρι καταναλώνεται στην κακοπροαίρετη κριτική που ασκεί το ένα μέλος στο άλλο θίγοντας βασικά στοιχεία της προσωπικότητας του με σκοπό την υποτίμηση και την υποταγή. Μια τέτοια κατάσταση οδηγεί στην αλλοτρίωση της σχέσης και στο χωρισμό.

Οι συγκρούσεις λοιπόν εξαρτώνται από το βαθμό ισονομίας και αποδοχής του άλλου καθώς και την ανάγκη ύπαρξης του σαν στοιχείο ανάπτυξης της σχέσης. Δηλαδή από την στιγμή που αντιλαμβανόμαστε ότι η παρουσία του άλλου εξ ισούται με την σημασία που δίνουμε στην δική μας παρουσία τότε οι συγκρούσεις, ακόμα και οι κρίσεις στην σχέση, έρχονται για να την βοηθήσουν να αναπτυχθεί. 

Η αποδοχή της ισότητας κάνει την σύγκρουση, όπως και την κρίση, διαδικασίες επανακαθορισμού της σχέσης.

Υπάρχουν συγκρούσεις στο ζευγάρι οι οποίες δεν αμφισβητούν τις βάσεις της σχέσης, που είναι ο σεβασμός, της ακεραιότητας του άλλου, ο σεβασμός χώρου/χρόνου και εν γένει της ιδιαιτερότητας της προσωπικότητας του, αλλά αντίθετα θέλουν να προωθήσουν αυτά τα χαρακτηριστικά μέσα στην σχέση.

Δηλαδή όσο το μέλος της σχέσης έχει την δυνατότητα να εκφράσει την διαφοροποίηση του από τον άλλον, τόσο η σχέση γίνεται πιο σημαντική και απαραίτητη για την ανάπτυξή και των δύο. Αντιθέτως όσο η σχέση στερεί την δυνατότητα της διαφοροποίησης τόσο διαμορφώνει ένα καθεστώς καταπίεσης και εξάρτησης που εμποδίζει την ανάπτυξη και των δύο.

Οι λόγοι σύγκρουσης

Από έρευνες που έχουν γίνει διαπιστώνουμε ότι έχουμε διαφορετικούς λόγους συγκρούσεων ανάμεσα στο ζευγάρι.

α) Καθημερινές ανάγκες

Έχουμε συγκρούσεις που συνδέονται με τις καθημερινές ανάγκες της οικογένειας, όπως για αποφάσεις που έχουν σχέση με το σπίτι και τα χρήματα, με την ανατροφή των παιδιών. Συγκρούσεις όταν, το ένα τουλάχιστον μέλος δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του.

β) Εξαρτήσεις στο ζευγάρι

Συγκρούσεις επίσης που έχουν σχέση με την μορφή του ζευγαριού, όπως όταν ένα μέλος εξαρτάται και ζητά περισσότερα από αυτά που μπορεί να προσφέρει το άλλο μέλος. Όταν δημιουργείται η αίσθηση της απομάκρυνσης του ενός μέλους από το άλλο που έχει σχέση είτε με την σεξουαλικότητα, είτε με θέματα που αφορούν την απιστία, και στην χειρότερη περίπτωση όταν ασκείται βία ανάμεσα στα μέλη.

γ) Ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον

Συγκρούσεις οι οποίες πυροδοτούνται από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Κάτι που το παρατηρούμε περισσότερο σαν φαινόμενο στις χώρες σαν και την δική μας, όπου τα όρια ανάμεσα στην πυρηνική και την ευρύτερη οικογένεια (πεθερές, αδέλφια, γιαγιάδες, παππούδες κ. λ. π.) δεν υπάρχουν. Για παράδειγμα δέστε τα σημερινά σήριαλ στην τηλεόραση, που αναφέρονται στην οικογένεια και θα καταλάβετε.

δ) Υποτίμηση του άλλου

Οι συγκρούσεις όμως είναι πιο σοβαρές και οδηγούν σε κρίσεις συχνές όταν εμπεριέχουν έντονη κριτική και υποτιμητική στάση του ενός μέλους προς το άλλο, τόσο η για την προσωπικότητα όσο και για το στυλ της ζωή που έχει υιοθετήσει. (σκληρή κριτική, θυμός, εγωιστική στάση, ανευθυνότητα και ανωριμότητα).

Τι μπορούμε να κάνουμε

Το ζήτημα είναι τι μπορεί να γίνει ώστε το ζευγάρι να μπορεί να επιβιώνει και να αναπτύσσεται με τις συγκρούσεις είτε και τις κρίσεις του για να μπορεί να προχωρά μέσα στο χρόνο.

α) Σεβασμός της διαφωνίας

Σαν πρωταρχικό στοιχείο για κάτι τέτοιο, θα έλεγα, είναι το να μην προσπαθεί ο ένας να αλλάξει τον άλλο.

Δύσκολο εγχείρημα διότι έχουμε μάθει να επεμβαίνουμε και να κάνουμε κριτική στον άλλον, που ενώ θεωρούμε ότι το κάνουμε για το καλό του, στην ουσία το κάνουμε για το καλό μας. Δηλαδή όταν στηλιτεύουμε αυτό που δεν μας αρέσει στον άλλον στην ουσία αυτό-αξιολογούμε αυτό που κάνουμε εμείς. Με αυτό τον τρόπο επικεντρώνουμε την προσοχή μας στις “αδυναμίες” του άλλου και όχι στα “δυνατά” του σημεία. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι μεγαλύτερες ευκαιρίες έχει για να αλλάξει κάποιος όταν επισημαίνουμε τα “δυνατά” του σημεία, παρά τις “αδυναμίες” του.

Έτσι το ζευγάρι πρέπει να συμφωνήσει ότι μπορεί να ζήσει με τις διαφωνίες του. Αυτό σημαίνει την αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, όπου η συμφωνία επέρχεται μέσα από τον σεβασμό της διαφωνίας.

β) Θετική αξιολόγηση

Το κάθε μέλος μπορεί να κάνει κοπλιμέντα για τον άλλον πιο συχνά, αξιολογώντας την παρουσία του και αφήνοντας να φανεί πιο συχνά η σημασία που έχει για εκείνον η παρουσία του.

γ) Η συνέχεια της σχέση

Καλό είναι να μιλάνε για το παρελθόν, μέσα από τις θετικές καταστάσεις που περάσανε για να φθάσουν μέχρις εδώ και να προετοιμάζουν το μέλλον είτε το ατομικό, του καθένα είτε το κοινό, με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι αναγκασμένος ο καθένας να μπαίνει στα σχέδια του άλλου, αλλά να ακουμπάει σε αυτά για να δημιουργήσει τα δικά του.

δ) Κοινό χρόνο/χώρο

Και για να γίνουν όλα αυτά το ζευγάρι πρέπει να περνά ένα κοινό χρόνο μαζί, όπου η επικοινωνία, η ανταλλαγή σκέψεων και γενικά η εκφράσεις ευχαρίστησης της παρουσία του άλλου, επιβεβαιώνουν την δέσμευση που υπάρχει. Έτσι τα πρωινά πριν από την δουλεία, τα απογεύματα μετά την δουλεία, οι βόλτες τα σαββατοκύριακα είναι χρόνοι που παρέχουν την ευκαιρία να έρθουν κοντά τόσο ώστε η σωματική επαφή να πάρει την θέση που χρειάζεται κάθε μέλος ξεχωριστά αλλά και η σχέση για υπάρχει και να τα ενισχύει.

ε) Έκφραση της αγάπης

Το χάδι, το φιλί, η ερωτική πράξη αποτελούν την βάση πάνω στην οποία κατασκευάζεται το διανοητικό και συναισθηματικό υπόβαθρο του ζευγαριού. Η απουσία τους διαμορφώνει την σχέση σε ένα τοπίο άγονο και στείρο για τα μέλη της αλλά και για την ίδια. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με τις σχέση φυλακή όπου το βασικότερο ρόλο ύπαρξης έχουν οι διαφόρων ειδών στερήσεις που αναπτύσσονται μέσα της.

Επίλογος

Τέλος για να κλείσουμε θα επαναλάβω κάποια στοιχεία που ανέφερα πάρα πάνω και τα θεωρώ πιο σημαντικά

α)...ότι μεγαλύτερες ευκαιρίες έχει κάποιος για να αλλάξει, όταν επισημαίνουμε τα “δυνατά” του σημεία, παρά τις “αδυναμίες” του.

β) ...το ζευγάρι πρέπει να συμφωνήσει ότι μπορεί να ζήσει με τις διαφωνίες του. Αυτό σημαίνει την αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου, όπου η συμφωνία επέρχεται μέσα από τον σεβασμό της διαφωνίας

γ)...όσο το μέλος της σχέσης έχει την δυνατότητα να εκφράσει την διαφοροποίηση του από τον άλλον, τόσο η σχέση γίνεται πιο σημαντική και απαραίτητη για την ανάπτυξή και των δύο. Αντιθέτως όσο η σχέση στερεί την δυνατότητα της διαφοροποίησης τόσο διαμορφώνει ένα καθεστώς καταπίεσης και εξάρτησης που εμποδίζει την ανάπτυξη και των δύο. 

 

Κερεντζής Λάμπρος

πίνακας: Fernando Botero