Χιούμορ 2

Είδη

«Δόξα το Θεό που είμαι άθεος»


Σε αυτή την ενότητα της εργασίας μας θα γίνει μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τους τύπους του χιούμορ που συναντάμε στη βιβλιογραφία. Αναζητώντας τα είδη του χιούμορ παρατηρήσαμε ότι υπάρχουν διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις. Κάποιοι ερευνητές εστιάζουν στις αισθήσεις θεωρώντας ότι το χιούμορ μπορεί να είναι λεκτικό (αστείες ιστορίες, ανέκδοτα), οπτικό (γελοιογραφίες, καρτούν) και φυσικό ( γκριμάτσες, φάρσες).
Μερικοί εστίασαν στο χιούμορ που συναντάμε στην λογοτεχνία και στο θέατρο και αναγνωρίζοντας αυτά ως είδη του κωμικού.

Συγκεκριμένα, μπορούμε να διακρίνουμε ως είδη με βάση αυτό το διαχωρισμό, πρώτον την παρωδία η οποία αποτελεί μια απομίμηση ενός πρωτότυπου έργου έχοντας ως στόχο να το γελοιοποιήσει υπερβάλλοντας και σατιρίζοντας. Δεύτερον, τη σάτιρα όπου αποτελεί ένα είδος τέχνης που έχει ως στόχο να γελοιοποιήσει τα θύματα της για να αφυπνίσει ηθικά, πολιτικά, συναισθηματικά το ακροατήριο της (Βαλούκος, 2001).

Τρίτον, το μαύρο χιούμορ όπου αφορά στο να κάνεις αστεία με μακάβρια θέματα. Τέταρτον, τη φάρσα όπου το κωμικό προκύπτει από την αποκάλυψη μιας απάτης. Πέμπτον, τη καρικατούρα όπου αποτελεί μια αστεία αναπαράσταση κάποιου ατόμου υπερβάλλοντας ως προς κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, είτε πνευματικά, είτε φυσικά. Έκτον, το παράλογο/παράδοξο - σουρεαλιστικό όπου είναι ο συνδυασμός λέξεων, νοημάτων χωρίς να έχουν κάποια λογική (ibid, 2001).

Τέλος, τη κωμωδία όπου είναι μια έννοια που περικλείει όλα τα παραπάνω είδη. Όπως κάνει σαφές ο Βαλούκος στο βιβλίο του Κωμωδία (2001) η κωμωδία αποτελεί το φυσικό χώρο του χιούμορ. Η ίδια η κωμωδία από τη φύση της έχει ως στόχο να δημιουργήσει ευχαρίστηση χρησιμοποιώντας όλα τα παραπάνω είδη χιούμορ (Γιακουμάκη & Δερμεντζή 2005).

Μια άλλη ομαδοποίηση των τύπων που μπορεί να λάβει το χιούμορ πραγματοποιήθηκε παρατηρώντας τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε στην καθημερινή κοινωνική μας δραστηριότητα. Έπειτα από πλήθος ερευνών, εξετάζοντας συζητήσεις που προέκυπταν σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια προέκυψαν τρείς μεγάλες κατηγορίες χιούμορ. Πρώτον, τα ανέκδοτα, τα οποία αποτελούν «έτοιμα» αστεία που τα άτομα απομνημονεύουν και ανταλλάσουν μεταξύ τους. Τα ανέκδοτα έχουν ξεχωριστή κατηγοριοποίηση ανάλογα με τη θεματολογία τους. Για παράδειγμα έχουμε αθώα, «σόκιν», για ξανθιές, θρησκευτικά κ.τ.λ. Δεύτερον, το αυθόρμητο χιούμορ που προκύπτει κατά τη συζήτηση, το οποίο δημιουργείται σκόπιμα από τα άτομα κατά τη διάρκεια της κοινωνικής τους αλληλεπίδρασης και μπορεί να είναι είτε λεκτικό, είτε μη λεκτικό. Τέλος, το τυχαίο ή ακούσιο χιούμορ που αφορά κάθε τυχαίο γλωσσικό χιούμορ όπως λάθη στην εκφορά γραπτού ή προφορικού λόγου (Martin, 2007).

Οι Long και Graesser (1988) πραγματοποίησαν ένα σύστημα ταξινόμησης του αυθόρμητου χιούμορ που μπορεί να προκύψει κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης καταλήγοντας σε έντεκα κατηγορίες:

1. Ειρωνεία: ο ομιλητής εκφράζει μια θέση όπου η κυριολεκτική σημασία είναι αντίθετη με τη σκόπιμη σημασία. Παρατηρούμε δηλαδή μια αντίθεση ανάμεσα σε ένα φαινόμενο και την πραγματικότητα. Παραδείγματος χάρη: σε μια καταιγίδα ο αστειευόμενος λέει: «τι όμορφη μέρα!».

2. Σάτιρα: όπως είδαμε ήδη αποτελεί ένα επιθετικό χιούμορ, το οποίο έχει ως στόχο να χλευάσει τους κοινωνικούς θεσμούς ή την πολιτική.

3. Σαρκασμός: επίσης επιθετικό χιούμορ το οποίο στοχοποιεί ένα άτομο παρά έναν θεσμό. Οι διάφοροι ορισμοί που έχουν προταθεί για τον σαρκασμό εστιάζουν στο να κάνεις πλάκα εις βάρος κάποιου χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο είδος προφορικού τονισμού. Καθώς και η χρήση σχολίων που ξεκάθαρα σημαίνουν το αντίθετο από αυτό που λένε και λέγονται για να πληγώσουν κάποιον ή να ασκήσουν κάποιου είδους κριτική με ευχάριστο τρόπο (Cartsburg, 2007).

4. Υπερβολή και υποεκτίμηση: αλλαγή της σημασίας αυτού που έχει λεχθεί επαναλαμβάνοντας το, δίνοντας έμφαση σε διαφορετικό σημείο. (Έχεις ποτέ παντρευτεί; Αν έχει ποτέ παντρευτεί!!).

5. Εαυτό απαξίωση: χιουμοριστικά σχόλια τα οποία έχουν στόχο το ίδιο το άτομο που τα δημιουργεί. Αυτό μπορεί να γίνει από μετριοφροσύνη, είτε για να βοηθήσει τον ακροατή να αισθανθεί άνετα, είτε για να κερδίσει την εύνοια του.

6. Πείραγμα: χιουμοριστικά σχόλια τα οποία απευθύνονται στον ακροατή και αφορούν συνήθως την εμφάνιση του ή τα ελαττώματα του. Σε αντίθεση με το σαρκασμό, η πρόθεση δεν είναι να προσβάλλεις τον συνομιλητή σου.

7. Απαντήσεις σε ρητορικές ερωτήσεις: Επειδή οι ρητορικές ερωτήσεις από τη φύση τους δεν αναζητούν απάντηση, απαντώντας κάποιος παραβιάζει τις προσδοκίες της συνομιλίας και εκπλήσσει το άτομο που έθεσε την ερώτηση. Αυτό μπορεί να εκληφθεί ως αστείο και το κίνητρο είναι να ψυχαγωγηθεί ο συνομιλητής του.

8. Έξυπνες απαντήσεις σε σοβαρές δηλώσεις: έξυπνες, ασύμφωνες, παράλογες απαντήσεις σε μια δήλωση ή ερώτηση που είχε ως σκοπό να είναι σοβαρή. Η δήλωση σκόπιμα παρερμηνεύεται έτσι ώστε ο ομιλητής απαντά με ένα νόημα διαφορετικό από αυτό που σκόπευε.

9. Διττή σημασία: μια δήλωση ή λέξη σκόπιμα παρερμηνεύεται έτσι ώστε να προκαλεί μια διπλή σημασία, που είναι στη φύση της συχνά σεξουαλικού περιεχομένου.

10.Μετατροπή σε γνωστές εκφράσεις: μετατροπή γνωστών εκφράσεων, αξιωμάτων, κλισέ σε νέες δηλώσεις (π.χ το καλό το σαλιγκάρι ξέρει και άλλο μονομάτη).

11. Λογοπαίγνιο: χιουμοριστική χρήση μιας λέξης η οποία προκαλεί ένα νέο νόημα, συχνά βασισμένο στην ομοφωνία (π.χ. παίζουν δυο κρουασάν πόκερ ποιό θα κερδίσει; Το κρουασάν με - ρέντα)
Έχοντας υπόψη μας τις παραπάνω ομαδοποιήσεις και μορφές που μπορεί να λάβει το χιούμορ θα εξετάσουμε μια ακόμα κατηγοριοποίηση, η οποία έχει επικρατήσει στην ερευνητική διαδικασία καθώς συνδέει τους τύπους του χιούμορ με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου. Αντί να εστιάζει σε συγκεκριμένα είδη χιούμορ, δίνει βάση στον τρόπο και τον σκοπό με τον οποίο το άτομο χρησιμοποίει το χιούμορ και πως συνδέονται τόσο με την προσωπικότητα του όσο και με τη φιλοσοφία ζωής που έχει αναπτύξει. Έτσι το χιούμορ διακρίνεται σε τέσσερεις τύπους δύο από αυτούς είναι κοινωνικά προσαρμοστικοί και δύο δυσπροσαρμοστικοί.

Το προσαρμοστικό (adaptive) χιούμορ εστιάζει στη θετική πλευρά του χιούμορ που είναι αποδεκτό και παιγνιώδες και υιοθετείται από τα άτομα έχοντας ως στόχο να εδραιώσει τις σχέσεις με άλλους, για να βοηθήσει να μειωθεί το άγχος ή τα αρνητικά συναισθήματα. Παρατηρούμε λοιπόν ότι σε αυτήν την κατηγορία τα είδη του χιούμορ από τη μια εστιάζουν στους άλλους (κοινωνικό) και από την άλλη στον εαυτό (αυτόεξυψωτικό) (Kuiper & Leite, 2010, Χανιωτάκης, 2010).

Πιο συγκεκριμένα, το κοινωνικό χιούμορ (affiliative humor) αποτελεί μια υγιής διαπροσωπική μορφή, περιγράφεται ως καλοπροαίρετο και υιοθετείται από τα άτομα στις κοινωνικές εκδηλώσεις έχοντας ως κύριο στόχο να διευκολύνει και να ενδυναμώσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις δημιουργώντας παράλληλα ένα θετικό περιβάλλον (Kuiper, & Leite, 2010). Επιπλέον, πρόθεση του είναι να μειώσει διαπροσωπικές εντάσεις που μπορεί να προκύψουν. Ο τρόπος μέσα από τον οποίο το άτομο χρησιμοποιεί αυτού του είδους του χιούμορ είναι κυρίως μέσα από ανέκδοτα, αστείες ιστορίες, λογοπαίγνια και άλλες μορφές ελκυστικού χιούμορ, οι οποίες εστιάζουν στην κοινωνική ενδυνάμωση και στην τάση να προκαλέσουν γέλιο χωρίς να προσβάλλουν (Romero & Cruthirds, 2006). Τα άτομα που επιδεικνύουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά είναι εξωστρεφείς, έχουν αυτοπεποίθηση και αυτό τα καθιστά ιδιαίτερα δημοφιλή και συμπαθητικά,( Kalliny, Cruthirds, & Minor, 2006). Χρησιμοποιώντας το κοινωνικό χιούμορ το άτομο είναι αποδεκτό από τον κοινωνικό του περίγυρο και χαρακτηρίζεται ως μη εχθρικό (Xανιωτάκης, 2010).

Το δεύτερο είδος το αυτοεξυψωτικό χιούμορ (self-enhancing humor) εκφράζει την τάση και την ικανότητα του ατόμου που το χρησιμοποιεί να έχει μια θετική και χιουμοριστική εικόνα για τη ζωή και τις αντιξοότητές της. Υιοθετείται από το άτομο μια χιουμοριστική οπτική του κόσμου που του επιτρέπει να μην επηρεάζεται από τα καθημερινά προβλήματα και τις αγχωτικές και κρίσιμες καταστάσεις που μπορεί να συναντήσει. Είναι φανερό, ότι αυτού του είδους το χιούμορ αποτελεί μια υγιή μέθοδο τόσο διαχείρισης όσο και μείωσης αρνητικών συναισθημάτων και άγχους. Ως συνέπεια το άτομο που υιοθετεί αυτό τον τρόπο έκφρασης του κωμικού δίνει βάση στον εαυτό του και τα συναισθήματα του. Έχει παρατηρηθεί ότι συνδέεται θετικά με αυξημένη αυτοεκτίμηση, με θετικά συναισθήματα και με μια πιο αισιόδοξη και εποικοδομητική στάση διαχείρισης των καταστάσεων. Αντίθετα, συνδέεται αρνητικά με αρνητικά συναισθήματα όπως κατάθλιψη και νευρωτισμό.
Το δυσπροσαρμοστικό χιούμορ (maladaptive) κατά αναλογία παρουσιάζει την ίδια διαφοροποίηση όπου η μια διάσταση του αναφέρεται στους άλλους (εχθρικό) και η άλλη στον εαυτό (εαυτό-μειωτικό). Χρησιμοποιείται έχοντας ως στόχο είτε ναεξυψώσουμε τον εαυτό μας εις βάρος των άλλων (επιθετικό), είτε να κερδίσουμε την αποδοχή από τους άλλους( εαυτό-μειωτικό).

Ειδικότερα, ως επιθετικό ή εχθρικό χιούμορ (aggressive humor) εκλαμβάνεται το είδος εκείνο το οποίο έχει ως στόχο να υποβιβάσει, να δυσφημήσει, να θυματοποίησει και να προσβάλει τους άλλους (Kuiper & Leite, 2010). Τα μέσα με τα οποία το επιτυγχάνει το άτομο είναι κυρίως ο σαρκασμός, η ειρωνεία, ο εμπαιγμός και η άμεση ή υποβόσκουσα απειλή γελοιοποίησης (Kalliny, Cruthirds & Minor, 2006). Τα άτομα που κάνουν χρήση επιθετικού χιούμορ δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις αρνητικές συνέπειες που έχει στους άλλους ανθρώπους και θεωρείται ότι αισθάνονται καλύτερα εις βάρος κάποιου άλλου. Ουσιαστικά υποβιβάζοντας τον άλλον θεωρούν ότι πετυχαίνουν να φαίνονται οι ίδιοι καλύτεροι ή ότι κατέχουν υψηλότερη κοινωνική θέση (Saroglou, & Scariot, 2002).

Αυτού του είδους του χιούμορ έχει αρνητική επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις και συνδέεται θετικά με τον θυμό και την εχθρότητα (Romero & Cruthirds, 2006). Χαρακτηριστικός τύπος επιθετικού χιούμορ είναι το ρατσιστικό και το σεξιστικό χιούμορ ( Χανιωτάκης, 2010).

Η τελευταία κατηγορία χιούμορ το αυτομειωτικό χιούμορ (self- defeating humor) αναφέρεται στην τάση των ατόμων να γελοιοποιούν και να υποβιβάζουν τους εαυτούς τους για να διασκεδάσουν τους άλλους (Kuiper & Leite, 2010). Η κύρια αιτία που επιτρέπουν στον εαυτό τους να είναι ο στόχος των αστείων και γελάνε όταν κάποιος τους υποβιβάζει είναι επειδή ελπίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα γίνουν αποδεκτοί και αρεστοί από τον κοινωνικό τους περίγυρο,( Kalliny, Cruthirds & Minor, 2006). Επιπλέον, επισκιάζουν τα αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις που έχουν για τον εαυτό τους (Romero & Cruthirds, 2006). Αυτός ο τύπος χιούμορ εμποδίζει την επίλυση προβλημάτων και υιοθετείται από άτομα τα οποία χαρακτηρίζονται ως ανασφαλείς και με χαμηλή αυτοεκτίμηση (Χανιωτάκης, 2010). Συνδέεται θετικά με αρνητικά συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους, εχθρότητας που συνήθως παρουσιάζουν άτομα με ψυχολογικά προβλήματα (Saroglou, & Scariot, 2002)

πηγή:
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:
με τίτλο
«Η χρήση του χιούμορ από τον σύμβουλο στη
συμβουλευτική διαδικασία: Μια ποιοτική έρευνα»

Μεταπτυχιακής φοιτήτριας:
Ξηνταροπούλου Μαριάννα