Η ανάπτυξη του παιδιού
σύμφωνα με τον Robert R. Sears
θεωρία 4
O R.R Sears Γεννήθηκε το 1908 στην Καλιφόρνια και πέθανε το 1989. Διαπρεπής Αμερικάνο ψυχολόγος που ειδικεύτηκε στην ψυχολογία του παιδιού.
Ο Sears δέχτηκε πολλές και σημαντικές επιρροές, οι κυριότερες ήταν από τους συμπεριφοριστές όπως C. Hall, B Skinner τους νεο-συμπεριφοριστές J. Dollar N. Miller Q. Mowrer από κοινωνικούς ψυχολόγους όπως ο H Sallivan καθώς και από την ψυχανάλυση του S. Feud. Με αυτό τον τρόπο η θεωρεία του προσπάθησε να ενσωματώσει τα ψυχαναλυτικά δεδομένα καθώς και αυτά της κοινωνικής ψυχολογίας στα πλαίσια της συμεριφορικής θεωρίας της μάθησης.
Ο Sears στρέφει τις έρευνές του στην μελέτη της ανάπτυξης του παιδιού. Και ιδιαίτερα στην εξέλιξη των διαδικασιών εξακρίβωσης της ταυτότητας και της εξάρτησης από το οικογενειακό περιβάλλον. Πιστεύει ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού αποτελούν το πεδίο παγίωσης βασικών μηχανισμών μάθησης μέσω της διαπροσωπικής σχέσης γονέα παιδιού. Όντας πεπεισμένος για την σπουδαιότητα της σχέσης αυτής, θεωρεί ότι υπάρχει μια αιτιοκρατική αλληλουχία στην έκφραση των μορφών συμπεριφοράς των δύο σχετιζόμενων πλευρών, δηλαδή του παιδιού και της οικογένειας του.
Με αυτό τον τρόπο ο Sears, εν αντιθέσει με την μέχρι τώρα τακτική των ψυχολόγων, οι οποίοι εξέταζαν την συμπεριφορά του παιδιού ανεξάρτητα από την στάση της οικογένειας του, θεωρεί ότι οι ενέργειες των ατόμων δεν αποτελούν ένα κλειστό κύκλωμα διαδικασιών απομονωμένων από την επίδραση του περιβάλλοντος, αλλά αποτελούν κομμάτι του συνόλου των αλληλεπιδράσεων με τους εκάστοτε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Έτσι η εκάστοτε ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή και να αναδηθεί η σημασία της μόνο σε σχέση με την συμπεριφορά των ατόμων που την περιβάλλουν, δηλαδή βάσει του πλαισίου των περιβαλλοντικών επιδράσεων οι οποίες και την καθορίζουν. Όταν π.χ, μια μητέρα απαντά σε ένα ερέθισμα κλάματος του παιδιού της και το παίρνει αγκαλιά, και όταν το παιδί αντιδράσει με ένα χαμόγελο που εκφράζει την ικανοποίηση του, αυτή η αντίδρασή του δεν μπορεί να εξεταστεί μεμονωμένα και ανεξάρτητα από την συμπεριφορά της μητέρας.
Βασικό σημείο της θεωρίας του Sears είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας της ανθρώπινης φύσης.
Έτσι η θεωρία του για τη μάθησης στοχεύει την κοινωνική συμπεριφορά σαν βάση για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου.
Βασικά χαρακτηριστικά της θεωρίας του.
α) Η πράξη αποτελεί το σημείο έναρξης των ενεργειών του ατόμου.
Για τον Sears η μαθησιακή διαδικασία είναι μια ζωντανή και όχι στατική σχέση αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, εφόσον οι πράξεις τους δεν μπορούν να τυποποιηθούν αλλά προσαρμόζονται και αλλάζουν ανάλογα με τις επιδράσεις του περιβάλλοντος.
β) Δεν αμφισβητεί την αξία της συμπεριφοράς του ανθρώπου ως μοναδικού γεγονότος, αλλά θεωρεί ότι εξέταση αυτής της συμπεριφοράς, ανεξάρτητα από τις επιρροές του περιβάλλοντος, δεν μπορεί να μας δώσει βασικές πληροφορίες. Για τον λόγο αυτό πρέπει η εξέταση, να συνδυαστεί με την μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς, δηλαδή την εμπλοκή κάθε “μοναδικής” συμπεριφοράς με κάποια άλλη “μοναδική”, έτσι ώστε από την μοναδική συμπεριφορά να φθάσουμε στην “Δυαδική” όπως λέει ο Sears. Οι μεμονωμένες συμπεριφορές του ατόμου αποτελούν αντιδράσεις σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος σύμφωνα με την θεωρία “ερέθισμα αντίδραση”
γ) Αξιολογεί την μάθηση βάσει της συμπεριφοράς.
Με τον όρο συμπεριφορά ο Sears καλύπτει το σύνολο των πράξεων του ανθρώπου σύμφωνα με την αιτιώδη σχέση “Ερεθίσματος-Αντίδραση” η οποία τροποποιεί και αλλάζει βάσει των αλλαγών των εξωτερικών ερεθισμάτων, την συμπεριφορά του ατόμου. Επομένως η συμπεριφορά του ατόμου είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί προς δύο κατευθύνσεις:
1.Όταν δίνουμε έμφαση στην ακολουθία των πράξεων, στα αίτια και τα αποτελέσματα των γεγονότων
2.Όταν δίνουμε έμφαση στα αποτελέσματα της μάθησης, στην τροποποιημένη συμπεριφορά η οποία προκύπτει από το σχήμα,"Ερέθισμα -Αντίδραση”
δ) Βασίζει την περιγραφή της προσωπικότητας στην δυνατότητα για δράση, δηλαδή για πράξη.
Για τον Sears κάθε άτομο έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία καθορίζουν την συμπεριφορά του σε τέτοιο βαθμό ώστε η συμπεριφορά του ατόμου να θεωρείται σαν έκφραση της προσωπικότητας του. Άρα η συμπεριφορά ως κοινωνική πράξη του ατόμου αποτελεί ένα βασικό στοιχείο για τον καθορισμό της προσωπικότητας του. Αυτή η ανθρώπινη δυνατότητα για δράση είναι “καλλιεργήσιμη” και μπορεί να αναπτυχθεί, εφόσον εξαρτάται τόσο από ατομικούς παράγοντες, (φύλο, σωματική διάπλαση), όσο και από παράγοντες του περιβάλλοντος, (ενθάρρυνση, αποδοχή, απόρριψη, αποθάρρυνση). Για αυτό το λόγο στην παιδική ηλικία το περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει στην διαμόρφωση και εκδίπλωση των δυνατοτήτων εκείνων, οι οποίες θα βοηθήσουν μέσω της πράξης, στην δόμηση της προσωπικότητας του παιδιού.
ε) Διατυπώνει τις αρχές της ανάπτυξης και της μάθησης βάσει αλλαγών στην δυνατότητα για δράση.
Η ανθρώπινη δυνατότητα για δράση δεν είναι σταθερή και αμετάβλητη για τον Sears, αλλά εξαρτάται από πλήθος ατομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων οι οποίοι την τροποποιούν. Κάθε φορά που αυτοί οι παράγοντες επιδρούν μεμονωμένα, η σε συνδυασμό, στην συμπεριφορά του ατόμου, το άτομο τροποποιεί την ικανότητα δράσης του, μεταβάλλει τις συνήθειες του, τις επιδιώξεις του και γενικά την κινητικότητα του. Πρόκειται λοιπόν για μια λειτουργία της διαδικασίας της μάθησης, όπου η αλληλεπίδραση και η αλληλεξάρτηση του ατόμου από την συμπεριφορά του άλλου (δυαδική σχέση) αποτελεί το βασικό παράγοντα διαμόρφωση του. Εφόσον λοιπόν η σχέση γονέα-παιδιού, προκαλεί τροποποίηση της δυνατότητας για δράση του παιδιού, θεωρείται σαν βασικό παιδαγωγικό μέσο για την επιτυχή έκβαση της μαθησιακής διαδικασίας.
Σύμφωνα με τα πάρα πάνω ο Sears διακρίνει τα ακόλουθα στάδια στην ανάπτυξη του παιδιού.
α) Το στάδιο της στοιχειώδους συμπεριφοράς.
Περιλαμβάνει τους πρώτους μήνες της ζωή του παιδιού, έχει σχέση με το στενό οικογενειακό περιβάλλον. Ββασίζεται στην εκμάθηση των βασικών αναγκών.
β) Το στάδιο των Δευτερευόντων παρωθητικών συστημάτων προς την οικογένεια
Το στάδιο αυτό έχει και έχει σχέση με το στενό, αλλά και ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον και καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής ηλικίας. Βασίζεται στις γνώσεις που παίρνει το παιδί για τον εαυτό του και για τους άλλους.
γ) Το στάδιο των δευτερευόντων παρωθητικών συστημάτων το οποίο έχει κέντρο την κοινωνία
Καλύπτει την ανάπτυξη μετά από την παιδική ηλικία και απευθύνεται στην κοινωνία και στην απομάκρυνσή του παιδιού από την οικογένεια. Βασίζεται στην βαθμιαία ένταξη του στο σχολικό και στο κοινωνικό περιβάλλον.
Βιβλιογραφία: Μάθηση και Ανάπτυξη
Αντ. Κ. Δανάσσης-Αφεντάκης
Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Σχόλια