Το φαινόμενο της πορνείας στην αρχαιότητα
1 Καθορισμός του και απαρχή φαινομένου
Eταίρα, πόρνη, του δρόμου, μετρέσα, ιερόδουλη, κοινή, σπιτωμένη, παστρικιά…Ο κατάλογος μπορεί να συμπληρωθεί με τις σημερινές συνοδούς και τα call-girls. Μιλάμε για το αρχαιότερο επάγγελμα στον κόσμο. Η μήπως για ένα φαινόμενο με Βιολογική υπόσταση; Σύμφωνα με το περιοδικό Focus, η τάση των θηλυκών πυγμαίων χιμπατζήδων της κεντρικής Αφρικής να «παραδίδονται» στα αρσενικά που «πλήρωναν» με τροφή, προκειμένου να συντηρήσουν τα μικρά τους, θέτει τον προβληματισμό σε βιολογική βάση.
Κατά τα προϊστορικά χρόνια, κατά το πέρασμα από τη νομαδική ζωή στην εγκατάσταση σε πόλεις, οι άνδρες για να προστατέψουν την ατομική τους ιδιοκτησία -που δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με την επινόηση της γεωργίας - και να τη μεταβιβάσουν στα αρσενικά τους παιδιά, έπρεπε να σιγουρέψουν την πατρότητά τους. Ήταν λοιπόν αναγκαίο να χαλιναγωγηθεί η σεξουαλικότητα της συζύγου, η οποία ήταν επίσης κυνηγός, περιορίζοντας στο ελάχιστο τις κοινωνικές σχέσεις έξω από την οικογένεια. Έτσι, για να ικανοποιηθούν οι σεξουαλικές ανάγκες των ανδρών που δεν είχαν σύζυγο, ή η περίσσια σεξουαλικότητα των ζευγαρωμένων ανδρών, γεννήθηκαν οι πρώτες μορφές της πορνείας, που επέτρεπαν την επιβίωση πολλών μοναχικών γυναικών.
Τον κόσμο ενός εντελώς διαφορετικού έρωτα φανερώνει ο θεσμός των εταίρων, που οι Έλληνες καλλιεργούσαν τόσο πολύ από την αρχαιότητα. Αυτός ο αγοραζόμενος έρωτας που δε δημιουργούσε υποχρεώσεις για τους άνδρες και που τους υποσχόταν καθαρή απόλαυση.
Το πόσο ευρύ χώρο μέσα στην ελληνική ζωή καταλάμβανε η πορνεία κάθε είδους, αυτό δείχνεται από την πληθώρα εννοιών τις οποίες διαθέτει για την πόρνη η ελληνική γλώσσα.
Μπορεί κανείς να διακρίνει περίπου τριάντα χαρακτηρισμούς των οποίων όμως η ακριβής σημασία είναι συχνά ασαφής. Το ίδιο μονοσήμαντη και ωμή είναι και η πολυχρησιμοποιημένη λέξη πόρνη, η οποία σημαίνει μια γυναικά που ασκεί πορνεία (ακολασία). Η λέξη αυτή προέρχεται από το ρήμα πέρνημι (: πωλώ, εκποιώ) και αρχικά παρίστανε το γεγονός της πορνείας αποκλειστικά από την άποψη της πώλησης και μάλιστα χωρίς ηθικολογική αξιολόγηση, αφού μόνο αργότερα απόκτησε σαφώς αρνητική φήμη.
Άλλες έννοιες χαρακτηρίζουν συγκαλυμμένα μόνο τους τόπους στους οποίους οι πόρνες ασκούσαν τις δραστηριότητές τους. Η γέφυρις, τριγύριζε κοντά στις γέφυρες, η κατάκλειστος, που δεν εργαζόταν στο ύπαιθρο αλλά σε πορνείο υπό την παρουσία μαστροπού, η δημία, που εκφράζει ευθέως το επάγγελμα αυτό και υποδηλώνει τις γυναίκες που βρίσκονταν γενικά στη σεξουαλική διάθεση του καθενός.
Η λέξη εταίρα, αντίθετα προς την επικρατούσα άποψη, σημαίνει γενικά όχι μόνο ιδιαίτερα εξαιρετικές εκπροσώπους του είδους, οι οποίες εντυπωσίαζαν τόσο με την εξαιρετική ομορφιά τους και τη σαγηνευτική γοητεία, όσο και με την οξύνοια και έτσι αποχτούσαν ανάμεσα στις πόρνες περίοπτη θέση.
Ο χαρακτηρισμός εταίρα (σύντροφος) περιλαμβάνει μία ευπρεπή και καλόβουλη ωραιοποίηση της δραστηριότητας της και χαρακτηρίζει τις καλοβαλμένες πόρνες που ποθούνται πολύ, από τις οποίες επιθυμεί κάποιος να συνοδεύεται. Τις παίρνει μαζί του στο συμπόσιο, τις νοικιάζει ή και τις αποχτά τελείως ή μάλιστα πληρώνοντας τις απελευθερώνει. Ο χαρακτηρισμός «πόρνη» είναι δραστική αρνητική περιγραφή μιας γυναίκας που εκδίδεται για χρήματα. Είναι η κατώτερη και φθηνή πόρνη της οποίας η κοινωνική θέση ήταν τόσο χαμηλή ώστε η λέξη χρησιμοποιούνταν ως προσβλητική.
1.2. Κοινωνικές διαστάσεις της πορνείας στην αρχαιότητα
Αναμφίβολα η πορνεία στη αρχαία Ελλάδα είχε εντελώς διαφορετική σημασία από αυτή που έχει σήμερα, ιδιαίτερα η ευρωπαϊκού τύπου πορνεία. Η κοινωνική της αξία, λαϊκότητα και απήχηση ξεπερνούσε κατά πολύ αυτό που χαρακτηρίζει τις σημερινές σχέσεις και απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί η έντονη απήχησή της στην τότε λογοτεχνία και την τέχνη, χωρίς όμως αυτό να συνεπάγεται και την υπόληψη για τις πόρνες. Η σημασία της Ελληνικής πορνείας βρισκόταν στο ρόλο που διαδραμάτιζε η πορνεία μέσα στην κοινωνική ζωή. Η ανώτερη πορνεία, δηλαδή οι καθαυτό εταίρες, ήταν απαραίτητο τμήμα της ζωής της αστικής κοινωνίας. Δεν ήταν η ταχεία ικανοποίηση της ανάγκης που κάποιος αναζητούσε στο πορνείο, αλλά ο απαιτητικότερος ψυχαγωγικός ερωτισμός, κυρίως σε συντροφιές, που της απέφερε ως κέρδος τη συνεχή φήμη.
Τα συμπόσια ήταν ο κύριος τύπος της ολοκληρωμένης κοινωνικότητας και το πρότυπο της ανδρικής ψυχαγωγίας ελληνικού τύπου, στα οποία προσέφεραν ερωτική ψυχαγωγία οι θηλυκοί συμπότες και ήταν σπουδαία πεδία δράσεως των εταίρων. Εταίρες ως συνοδοί, σύντροφοι και συμπαίκτριες αναλάμβαναν ρόλο αναπληρωματικής συζύγου -οι οποίες ήταν ολόκλειστες-, και συμμετείχαν στην προσφορά τέρψεων με τα ψυχαγωγικά τους τεχνάσματα. Οι πόρνες εκείνες ήταν εξευγενισμένες με φροντισμένους τρόπους και καλές τέχνες, πράγμα που εξύψωνε την πορνεία σε επίπεδο περισσότερης αβρότητας, αλλά δεν την απελευθέρωνε από τον ειδικό χαρακτήρα της.
Υπήρχαν ωστόσο και οι ανεξάρτητες πόρνες οι οποίες εξασφάλιζαν τα αναγκαία και έφτιαχναν για τον εαυτό τους έναν μικρό «κουμπαρά», αρκούμενες καθημερινά σε έναν οβολό.
Το πορνείο, ήταν τόπος γνώριμος σε όλη την ελληνική αρχαιότητα. Η ίδρυση των πρώτων κρατικών οίκων ανοχής ανάγεται στην εποχή του Σόλωνα. Τον 6ο αιώνα π.χ. στην Αθήνα, τα δημόσια σπίτια βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Κράτους και τους επιβάλλονταν το Πορνικών, ειδικός δασμός επικυρωμένος κάθε χρόνο από τη Βουλή, που καταβαλλόταν σε επιφορτισμένους γι’ αυτό εισπράκτορες. Επειδή μάλιστα ο συγκεκριμένος δασμός επέφερε πολλά κέρδη στο αθηναϊκό κράτος, αυτό προστάτευε τις ενοικιάστριες πορνείων και τις πόρνες. Η τιμολογημένη ηδονή δεν είχε τίποτα το αξιόμεμπτο στο αρχαίο ελληνικό Κράτος. Ανταποκρινόταν σε μια ζήτηση και προάσπιζε την πίστη της συζύγου και την καθαρότητα της γενιάς. Μια τέτοια διευθέτηση ήταν προς το συμφέρον όλων.
1.2.1 Aιτίες εκπόρνευσης των προσώπων στην αρχαιότητα
Επιπλέον, από τις αρχές του 6ου αιώνα η πορνεία φαίνεται να είναι η συνέπεια του νεοανερχόμενου εμπορίου με τους πολυαρίθμους ταξιδιώτες εμπόρους οι οποίοι δεν είχαν μαζί τους στην ξενιτιά ούτε τις συζύγους ούτε τις σκλάβες τους, είχαν όμως αρκετά οικονομικά μέσα για την ενοικίαση πορνών κατά περίσταση.
Τέλος, η κατεύθυνση των άγαμων ανδρών στα πορνεία που είχε ιδρύσει ο Σόλωνας φανερώνει την επιδίωξη του να κατευθύνει τις περίσσιες δυνάμεις των ανδρών του σε νόμιμα μέσα αποστρέφοντας τους από τη διάπραξη μοιχείας.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Carola Reinsberg (1993) «μια έρευνα του φαινομένου η οποία εκτός από ιστορικά και κοινωνιολογικά , θα περιέχει και εθνολογικά -ψυχολογικά κριτήρια, θα αργήσει ακόμα».
Για τις συμμετέχουσες γυναίκες αυτός ήταν συνήθως η ακούσια μοίρα της δουλοπαροικίας τους ή το εύκολο έσχατο μέσο για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Σπάνια, ήταν δρόμος για πλουτισμό.
Όλοι οι εκπορνευόμενοι δεν ήταν δούλοι. Οι δούλες ωστόσο αποτελούσαν την αστείρευτη πηγή από την οποία τα πορνεία αντλούσαν το προσωπικό τους. Οι Ρωμαϊκές αρχές καταδίκαζαν κάποτε στα πορνεία ελεύθερες γυναίκες ενώ άλλες οδηγούνταν εκεί από εσχάτη ένδεια. Οι πηγές πάντως εμφανίζουν σχεδόν κατά κανόνα το προσωπικό του πορνείου να εργάζεται κάτω από συνθήκες καταναγκασμού. Στην πορνεία επίσης επιδίδονταν στείρες γυναίκες και απροστάτευτες χήρες και ορισμένες ιέρειες που γίνονταν ιερές πόρνες.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δ.Ι. Κυρτάτας (1999): « Θα θέλαμε να γνωρίζουμε περισσότερα για την εσωτερική λειτουργία των πορνείων. Εκείνο που εξακολουθεί να λείπει είναι οι πληροφορίες για την ψυχολογία του προσωπικού της. Το προσωπικό αυτό είχε τη διπλή ατυχία να ανήκει κυρίως στο γυναικείο φύλλο και στο υπόδουλο πληθυσμό».
1.2.2 Η προσωπικότητα της εταίρας - κοινωνική υπόληψη
Κατά κανόνα οι εταίρες ήταν σκλάβες ή μέτοικες, καταγεγραμμένες ως πόρνες και όφειλαν να πληρώνουν φόρους. Είχαν τη δυνατότητα να κινούνται πιο ελεύθερα από μια αστή, δεν υπόκειντο στις υπαγορεύσεις κοινωνικών και ηθικολογικών κανόνων, μπορούσαν να περπατούν μέσα στην πόλη, να επισκέπτονται τους εραστές τους, να συμμετέχουν στα συμπόσια.
Όπως προκύπτει από τα συγγράμματα της αρχαιότητας, ουσιώδη χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μιας εταίρας εμφανίζονταν να είναι η θρασύτητα ζευγαρωμένη με την ταχύτητα και την οξύνοια και η αδιαντροπιά πλάι στην πλεονεξία. Πολλές μάλιστα αποχτούσαν ανώτερες γνώσεις βρισκόμενες στη συντροφιά επιφανών πολιτικών ανδρών. Το συνηθισμένο επάγγελμα της εταίρας στα γηρατειά της τη δείχνει ως «μητέρα του πορνείου», ή ως μια ελεεινή αλκοολική μορφή -άγνωστο αν αυτό οφείλεται στην οινοποσία στα συμπόσια η αναπαράγει ένα στερεότυπο.
Η κοινωνική υπόληψη των εταίρων δείχνει ότι στην αρχαιότητα τις υμνούν και περίπου το200μ.χ. ο αλεξανδρινός συγγραφέας Αθηναίος έστησε για τις ιστορικές μορφές των εταίρων της Ελλάδος εγκωμιαστικό μνημείο. Παρόλα αυτά λόγοι του 4ου και 5ου αι π.χ., η εκστρατεία κατά της Ασπασίας και η κωμωδία του 5ου αιώνα π.χ. δείχνουν ότι έτρεφαν μικρή εκτίμηση για τις εταίρες, ενώ τα εγκώμια για αυτές περιορίζονταν στην ομορφιά, τη συμπεριφορά, την ευθυμία ή τις μουσικές επιδεξιότητες. Η εικόνα της πολιτισμένης κυρίας με τα κοινωνικά ταλέντα, την εκλεπτυσμένη μόρφωση, το πνεύμα και το χιούμορ την οποία αναδείχνει μια μεγάλη μερίδα από τους συγχρόνους αρχαιοδίφες, λείπει εντελώς από την Ελληνική γραμματεία προ της εποχής των Ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων.
Η σύγχρονη εκτίμηση των εταίρων στην περίοδο του 19ου αι χαρακτηρίστηκε από εκδηλώσεις βαθειάς αποστροφής για το φαινόμενο εταίρες, που θεωρούνταν κατώτερα δημιουργήματα και έδειχναν να καταρρυπαίνουν ακόμη και τον επιστημονικό παρατηρητή, που έφτανε στο σημείο να ζητά συγγνώμη για τη δημοσίευση σχετικών θεμάτων. Η πορνεία σαν φαινόμενο ήταν περιθωριοποιημένη.
Αντίθετα, τον 20ο αιώνα ο φροϋδικός διαφωτισμός και η ίδρυση της επιστήμης του σεξουαλισμού οδήγησε σε μια απαλλαγμένη από προκαταλήψεις θεώρηση του φαινομένου, το οποίο κατέστησε άξονα για τη κατανόηση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
Κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα θεμελιακές και θεαματικές αλλαγές στην πορνεία. Η ανάπτυξη και επικράτηση της νέας πορνείας ήταν απότομη και βίαιη και οφείλεται σε τρεις λόγους:
Πρώτον,
στην κατάρρευση των κοινωνιών της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλκανικής, που δημιούργησε πληθυσμούς γυναικών και ανηλίκων ευπρόσβλητους στη διεθνή σωματεμπορία.
Δεύτερον,
στην ανάπτυξη δικτύων διεθνικής σωματεμπορίας σε ευρωπαϊκή κλίμακα, και τη σύνδεση της Ελλάδας με αυτά αλλά και την ανάπτυξη αυτόνομων δικτύων στην Ελλάδα με τις χώρες αποστολής γυναικών. Τέλος, στην ύπαρξη πολυπληθούς πορνοπελατίας που επρόκειτο να χρηματοδοτήσει με αξιόλογα ποσά τις νέες προτάσεις που της απηύθυνε η πορνική αγορά.
Βιβλιογραφία
«Σεξ και χρήμα» ,στο focus, 20 (2001), σ.40-48. www.focusmag.gr/articles.
V.Vanoyeke, Η πορνεία στην Ελλάδα και τη Ρώμη, Παπαδήμας, Αθήνα:1993,
C. Reinsberg, Γάμος, εταίρες και παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμας, Αθήνα: 1993,
Γ.Λάζος, Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα, Καστανιώτη, Αθήνα:1999,
.Δ.Ι Κυρτάτας, Χολός Γυναικός και άλλες ιστορίες από τον ερωτικό βίο των αρχαίων Ελλήνων, Άγρα, Αθήνα:1999
Πηγή :
“Αυτοαντίληψη-εικόνα εαυτού και ψυχολογική κατάσταση της εκδιδόμενης γυναίκας ”
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:
ΜΟΥΧΤΑΡΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
ΤΡΕΜΟΥΛΗ ΣΟΦΙΑ
Σχόλια