Ρατσισμός: Αίτια – Συνέπειες

Το σχολείο

στην ανάπτυξη

και την εδραίωση

των κοινωνικών αξιών.

Του Δημήτρη Β. Γουδήρα,

καθηγητή Ψυχοπαιδαγωγικής,

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Είναι προφανές ότι ζούμε σε μια κοινωνία με κύριο χαρακτηριστικό και βαθύτερο πρόβλημα την κρίση αξιών και ιδεολογιών.

Kοινωνιολόγοι, πολιτικοί, φιλόσοφοι και άλλοι αναλυτές των μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο συμφωνούν ότι ζούμε σε μια εποχή παρακμής, στην οποία οι πολιτισμικές αξίες, οι ηθικοί κανόνες, οι ανθρωπιστικές αξίες, ακόμη και αυτή η αξία της ζωής, έχουν χάσει το νόημά τους εδώ και δεκαετίες και, καθώς έχουν αμαυρωθεί, λίγοι είναι οι πολίτες που αποδέχονται και σέβονται αξίες. Ένεκα τούτου, πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να επιβιώσουν, χωρίς να έχουν έναν αξιακό προσανατολισμό στη ζωή τους, βυθιζόμενοι στη δίνη μιας αγωνιώδους προσπάθειας για την ικανοποίηση πλασματικών αναγκών ή την αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα η ζωή τους να κυλά χωρίς ποιότητα και νόημα. Το ερώτημα, τι φταίει για αυτό, είναι δύσκολο να απαντηθεί.

Για τη σημερινή κατάσταση ενοχοποιούνται σε μεγάλο βαθμό η έλλειψη γνώσης, χρόνου και διάθεσης της οικογένειας, η αρνητική επίδραση της τηλεόρασης και των άλλων μέσων επιβολής μηνυμάτων, ιδεών και αξιών, και η ατολμία και η αδράνεια της κοινωνίας. Από το άλλο μέρος, στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη, δίνουμε συνήθως βάρος και σημασία στην απόκτηση γνώσεων, ενώ παραμελούμε την αποδοχή αξιών και στάσεων και την καλλιέργεια δεξιοτήτων. Εξάλλου, για πολλούς λόγους, η αξιολόγηση της σχολικής επίδοσης περιορίζεται κατά κανόνα στον έλεγχο της επιτυχίας ή της αποτυχίας των αντικειμενικών στόχων του σχολικού προγράμματος, αγνοώντας ή θέτοντας στο περιθώριο τις επιδράσεις που ασκούν σε αυτή εξωτερικοί περιβαλλοντικοί και κοινωνικοί παράγοντες, καθώς και ο παράγων της κληρονομικότητας.

Όπως είναι γνωστό, μεγάλο μέρος της σχολικής μάθησης και ιδιαίτερα της αγωγής, που δεν αφορά την απόκτηση εξειδικευμένων επιστημονικών γνώσεων αλλά την καλλιέργεια ηθικών αρετών, την αποδοχή αξιών, ιδεών και στάσεων, τη διαμόρφωση ιδεολογιών, πεποιθήσεων και προκαταλήψεων, την ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων, πολύ συχνά μάλιστα σε συνάρτηση με τη θρησκευτική πίστη και με κάθε είδους συμβολισμούς, οφείλεται σε αυτό που στην επιστημονική ορολογία χαρακτηρίζεται συνήθως ως “συμβολικές δομές” ή “κρυφό σχολικό πρόγραμμα” (hidden program), το οποίο διαπερνά υπογείως το σχολικό πρόγραμμα (curriculum) και νοηματοδοτεί άμεσα, πιο συχνά όμως έμμεσα, τη συμπεριφορά των μαθητών.

Οι έρευνες δείχνουν ότι η οικογένεια διαδραματίζει τον βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του εαυτού και του αξιακού προσανατολισμού του παιδιού, αλλά διαπιστώνεται και η σπουδαιότητα της σχολικής εκπαίδευσης, ειδικότερα η υλοποίηση προγραμμάτων που βασίζονται στη σύγχρονη παιδαγωγική, όπως αυτά που αφορούν την κοινωνική και τη συναισθηματική μάθηση και έχουν ως στόχους τη διαμόρφωση του εαυτού και της προσωπικής ταυτότητας, την απόκτηση αυτοαντίληψης, την ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος, την αποδοχή αξιών, την καλλιέργεια δεξιοτήτων κοινωνικής συμπεριφοράς και διαχείρισης των συναισθημάτων κ.ά.

Η ανάγκη το σχολείο να συνεισφέρει στην ανάπτυξη και την εδραίωση των αξιών της ζωής είναι σήμερα περισσότερο επιτακτική από ό,τι οποιαδήποτε άλλη εποχή, καθόσον η έξαρση της αντικοινωνικής διάθεσης και συμπεριφοράς, των διαπροσωπικών συγκρούσεων και της επιθετικότητας είναι πλέον εμφανής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Ένα τέτοιο πρόγραμμα, υποστηριζόμενο από την UNESCO, την UNICEF, πανεπιστήμια, υπουργεία και κοινωνικούς ή κρατικούς φορείς, εφαρμόζεται προαιρετικά τα τελευταία χρόνια σε περισσότερες από 60 χώρες με πολύ σημαντικά και ουσιαστικά αποτελέσματα. Πρόκειται για το Living Values Education Program (LVEP), που ενισχύεται από τη Διεθνή Ένωση για την Εκπαίδευση των Αξιών (ALIVE) και προσεγγίζει δώδεκα, κύριες προσωπικές και κοινωνικές, αξίες, όπως το σεβασμό, την αγάπη, την ειρήνη, την υπευθυνότητα, την εργασία, την απλότητα κτλ. Οι παιδαγωγικές δραστηριότητες που προτείνονται βασίζονται στη συνεργατική μάθηση, στις βιωματικές διαδικασίες, στη συναισθηματική αγωγή, στο δημοκρατικό πνεύμα και στην ελεύθερη δημιουργική έκφραση των μαθητών. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν μορφωτικό υλικό που ταιριάζει στον πολιτισμό και στις κοινωνικές συνθήκες κάθε περιοχής.

πίνακας: Jean Miro