Υπέρ-προστατευτικότητα
και
Στέρηση
Η αγάπη του γονέα
Η παρουσία της αγάπης ή έλλειψή της, μπορεί να καθορίσει την ανάπτυξή του παιδιού τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Μέσω της παρουσίας της, το παιδί μπορεί να αναπτυχθεί με σιγουριά και εμπιστοσύνη ή το αντίθετο, μέσω της απουσίας της μπορεί να αναπτυχθεί μέσα στο φόβο και στην ανασφάλεια.
Η αγάπη προς το παιδί αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνει. Κάνει αυτό το περιβάλλον αποδεκτό, υποστηρικτικό και γόνιμο και δημιουργεί εκείνους τους παράγοντες για να αναπτυχθεί το παιδί σε οργανικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο.
Σε αυτό το αρθρο θα ήθελα περισσότερο να μιλήσουμε για την ύπαρξη της αγάπης και όχι για την απουσία της. Θα ήθελα να μιλήσουμε για την υπερβολική αγάπη και τι μπορεί αυτή να αντιπροσωπεύει.
Το ερώτημα που τίθεται είναι.
Το παιδί έχει ανάγκη την υπερβολική αγάπη; την υπέρ-προστασία;
Η έννοια του υπερβολικού ξεπερνάει το όριο αυτού που το εκφράζει, δηλαδή του γονέα, αλλά και αυτού που το δέχεται, δηλαδή του παιδιού. Το υπερβολικό είναι εκτός ορίων και για τους δύο Το παιδί δεν γνωρίζει το υπερβολικό, ή το αντίθετο του. Το παιδί δέχεται αυτό που του προσφέρεται χωρίς να μπορεί να υπολογίσει την ποσότητα ή την ποιότητα αυτής της προσφοράς. Αυτό θα το κάνει αργότερα όταν μπορέσει να συγκρίνει την κατάσταση του με τις καταστάσεις άλλων παιδιών. Στο ζήτημα της αγάπης προς το παιδί, το υπερβολικό δεν έρχεται, λοιπόν να καλύψει την ανάγκη του παιδιού όσο την ανάγκη του γονέα.
Η υπερβολική αγάπη, ή αυτό που ονομάζουμε σήμερα υπέρ-προστατευτικότητα, μπορεί να εκφράζει μια ανάγκη του γονέα η οποία δεν έχει σχέση με το παιδί αυτό καθ' εαυτό. Είναι μια ανάγκη που πηγάζει από τον ίδιο η οποία, σε τελική ανάλυση, δεν είναι προϊόν αγάπης, αλλά στέρησης. Αυτό λοιπόν που καθορίζει κατά την γνώμη μου την υπερβολική αγάπη είναι η στέρηση. Στέρηση, και περισσότερο ο φόβος της στέρησης τον οποίον έχει βιώσει ο γονέας στην οικογένεια καταγωγής του, ή τον βιώνει στην σχέση του με τον άλλο γονέα. Δηλαδή η υπέρ-προστατευτικότητα είναι προϊόν μια στέρησης η οποία αναπαράγει την στέρηση στο επίπεδο του παιδιού. Στέρηση λοιπόν. δεν προσφέρει μόνο η έλλειψη αγάπης, αλλά και υπερβολική παρουσία της. Και στην μια και στην άλλη περίπτωση το αποτέλεσμα είναι το ίδιο η εξάρτηση.
Η Υπερβολική αγάπη μπορεί να βιωθεί από το παιδί σαν στέρηση, από την στιγμή που το μετατρέπει σε αντικείμενο και όχι σε υποκείμενο αυτής της αγάπης. Από την στιγμή που εξασκεί μια μορφή κτήση πάνω του, έτσι ώστε να το μετατρέψει σε αντικείμενο αυτής της κτήσης.
Στην περίπτωση που το παιδί εκλαμβάνεται σαν αντικείμενο, η εκφραζόμενη αγάπη του γονέα αποτελεί το βασικό στοιχείο ενδιαφέροντος του γονέα και όχι το ίδιο το παιδί. Δηλαδή η ανάγκη του γονέα για αγάπη, δεν το βοηθά να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του παιδιού. Με αυτό το τρόπο, το σημαντικό ρόλο στην σχέση παίζει ο γονέας και οι ανάγκες του, και όχι το ίδιο το παιδί.
Εδώ λοιπόν έχουμε να κάνουμε με μια αγάπη “τυφλή” η οποία δεν “βλέπει” το παιδί, δηλαδή δεν αναγνωρίζει την παρουσία του παρά μόνο σαν μέσο έκφρασης της γονικής αγάπης. Αυτή η κατάσταση μπορεί να λειτουργήσει σαν στέρηση για το παιδί, στέρηση των ικανοτήτων όπως και στέρηση των δυνατοτήτων ομαλής ανάπτυξης και εξέλιξης του σε αυριανό ενήλικα. Η στέρηση αυτή μπορεί να πάρει πολλές μορφές, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό, φόβος στις σχέσεις εκτός οικογένειας, άγχος και τάσεις εξάρτησης από τους άλλους. Όλα αυτά μπορούν να συμβούν διότι το καθεστώς της υπέρ-προστασίας θέτει τέτοιους όρους που καθορίζουν το πλαίσιο και ορίζουν την συμπεριφορά του αγαπημένου προσώπου, με τέτοιο τρόπο ώστε να το εξαρτούν από αυτή και να το απομακρύνουν από τον εαυτό του.
“Αν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο, τα πιο ευχάριστα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν δυσάρεστα” έλεγε ο Δημόκριτος. Ο Σωκράτης επίσης μας λέει να αποφεύγουμε τις υπερβολές και στο ζήτημα της αγάπης η υπερβολή μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσματα από αυτά που περιμένουν οι γονείς.
Η υπερβολή αποτελεί ένα εμπόδιο και όχι ένα εφόδιο για την ανάπτυξη του παιδιού. Ένα εμπόδιο που έχει να κάνει με την διαμόρφωση της υποκειμενικότητας του, αλλά και την διαμόρφωση της αντικειμενικής εικόνας του κόσμου, του οποίου αποτελεί μέρος.
Έχοντας σαν βασικό στοιχείο της αγάπης την εκδήλωση της προστασίας του παιδιού και με την νομιμότητα που αυτή η προστασία αποκτά από την θέση και τον ρόλο του γονέα, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια ευρεία γκάμα αυτής της εκδήλωσης, η οποία ξεκινά από την πλήρη αδιαφορία μέχρι την ασφυκτικό ενδιαφέρον. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτά τα δύο άκρα συναντιόνται, διότι το ασφυκτικό ενδιαφέρον γίνεται και αυτό μια πλήρης αδιαφορία στον βαθμό, που δεν επιτρέπει στο παιδί να δημιουργήσει ένα προσωπικό χώρο έκφρασης της ύπαρξής του, όπως ακριβώς και στην πλήρη αδιαφορία. Δηλαδή στην περίπτωση της υπέρ-προστασίας το παιδί δεν αναγνωρίζεται σαν μια διαφορετική οντότητα και συγχρόνως δεν αναγνωρίζονται, όπως είπαμε, οι ανάγκες του και η ιδιαιτερότητα του. Για να μην πω ότι στην πλήρη αδιαφορία, το παιδί βρίσκεται σε καλύτερη θέση, διότι έχει την δυνατότητα να εκφραστεί με τον δικό του τρόπο εκτός της οικογένειας. Στο ασφυκτικό ενδιαφέρον, στο οικογενειακό κλίμα της υπέρ-προστασίας το παιδί, δεν έχει ούτε και αυτή την ευκαιρία. Δηλαδή δεν του αναγνωρίζεται η ικανότητα να δοκιμάσει και να εκφράσει την διαφορετικότητα του, την ετερότητα του, με τέτοιο τρόπο ώστε αυτή η εκδήλωση να μετατρέπεται σε ενοχή, ντροπή και συστολή του εαυτού του μπροστά στην αγάπη του γονέα και το ρίσκο να την χάσει. Η κατάσταση που κτίζει γύρω του αυτή η αγάπη, το απομονώνει από τον κόσμο και από τον εαυτό του και τον εξαρτεί από τον γονέα.
Οι φόβοι του γονέα
Πολλοί γονείς εκφράζουν ένα φόβο για το παιδί τους, και πολύ σωστά κάνουν μόνο που και ο φόβος πρέπει να έχει και κάποιο μέτρο και να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Από την στιγμή που και αυτός γίνεται υπερβολικός, τότε μπορεί να εκφραστεί σαν υπέρ-προστατευτικότητα απέναντι στο παιδί, κατευνάζοντας το άγχος του γονέα από την αίσθηση μιας φανταστικής στέρησης που τον βασανίζει. Και σε αυτή την περίπτωση η υπέρ-προστατευτικότητα στηρίζεται στο αίσθημα του φόβου του γονέα. Ο φόβος αυτός δεν έχει να κάνει με το παιδί αλλά με την ψυχική κατάσταση του γονέα, η οποία καθορίζεται από την θέση, όπως είπαμε, που κατείχε στην οικογένεια καταγωγής, και την θέση που καταλαμβάνει στην οικογένεια αναπαραγωγής, πυροδοτείται δε, και εκφράζεται από την παρουσία του παιδιού.
Ο φόβος του γονέα λοιπόν έρχεται να πιστοποιήσει αυτό που λέγαμε για την στέρηση, ή τον φόβο της στέρησης του γονέα. Με λίγα λόγια, τις περισσότερες φορές αυτοί οι φόβοι δεν έχουν μια πραγματική αντικειμενικότητα, όσο μια φαντασιακή. Δηλαδή δεν στηρίζονται σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος αλλά σε ψυχικά ερεθίσματα του γονέα των οποίων η καταγωγή δεν έχει σχέση με το παιδί, αλλά με την κατάσταση του γονέα σαν παιδί και την μορφή της στέρησης που αυτός είχε βιώσει. ή φαντάζεται ότι έχει βιώσει.
Η αγάπη λοιπόν, που εκφράζεται με υπέρ-προστασία δεν αναφέρεται τόσο στο παιδί όσο στους φόβους του γονέα για το παιδί, οι οποίοι φόβοι έχουν σχέση με τον ίδιο τον γονέα, αλλά προβάλλονται στο πρόσωπο του παιδιού. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως είπαμε, το παιδί δεν είναι το υποκείμενο των φόβων του γονέα αλλά το αντικείμενο αυτών των φόβων.
Βέβαια δεν θα πρέπει να μειώσουμε το γεγονός ότι, πραγματικοί φόβοι και καταστάσεις οι οποίες μπορούν να απειλήσουν με διαφορετικούς τρόπους ένα παιδί, υπάρχουν και βρίσκονται στο δρόμο ανάπτυξής του. Δυστυχώς όμως η υπέρ-προστασία δεν μπορεί να προφυλάξει το παιδί από αυτούς.
Συνηθίζω να λέω ότι
οι γονείς δεν μπορούν να βοηθήσουν το παιδί του παρά μόνο για να μπορέσει μόνο του, αυτό να βοηθήσει τον εαυτό του.
Άρα η στρατηγική την οποία πρέπει να ακολουθήσει ένας γονέας είναι, μια στρατηγική όπου το παιδί μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του, να γνωρίσει τις ικανότητες του, να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τον λόγο του.
Και όλα αυτά δεν θα είναι προϊόντα μιας στέρησης εαυτού, η οποία προκύπτει από την υπέρ-προστατευτική σχέση, που καθορίζεται από την εξάρτηση και τον φόβο, αλλά από μια παιδαγωγική σχέση που καλλιεργεί την πρωτοβουλία και την ανεξαρτησία σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας του γονέα και του παιδιού.
φωτό:grafitti
φωτό:grafitti
Σχόλια